Fonetika danışıq səslərindən bəhs edən elm sahəsidir. İngilis dilinin özünəməxsus fonetik quruluşu var. Fonetik səslərdən danışmazdan əvvəl ingilis dili əlifbası haqqında qısa məlumat vermək lazımdır.
Ingilis dilində səslərin sayı hərflərin sayindan çoxduг. Yəni 26 hərf, 44 səs var.
Ingilis dilində iki və ya daha artıq hərflərin birləşməsi bir səs kimi tələffüz edilə bilir. Məsələn:
- tea [ti] — cay. «ea » hərf birləşməsi tək bir səs [i;] kimi tələffüz edilir.
- engineer [endʒi'nıə] – mühəndis. «eer» harf birlasmasi isə [ıə] kimi tələffüz edilir.
Bu nümunələrdən aydın görünür ki. ingilis dilində söz yazıldığı kimi tələffüz edilmir. Buna görə də hər bir sözün necə yazıldığını və necə tələffüz edildiyini cox yaxsı öyrənmək lazımdır. Çunki. söz düzgün tələffüz edilmədikdə onun manası dəyişə bilər. Məsələn:
- ship [ʃ ip] gəmi; We have got a ship. Bizim bir gəmimiz var.
- sheep [ʃi: p] qoyun; We have got a sheep. Bizim bir qoyunumuz var.
- Read [ri:d] /read [red] sözlərinin yazılışı eyni olub tələffüzü ferqlidir
- Stares/stairs sözlərinin isə yazılışı fərqli olub tələffüzü eynidir.
Hərflər (Letters)
- Aa [eı] -cat [kæt], table [ ‘ teıbl], afraid [ə’freıd], ball [bə:l],
- Bb [bi:]-bag[bæg],comb[kəum], və s.
- Cc[si:]-can[kæn],city[ ‘ sıtı], vəs.
- Dd [di:]-hand [hænd],asked[a:skt],lplayed[pleıd], və s.
- Ее [i:]-bed[bed],she[ʃi:],eat[i:t],plane[pleın] və s.
- Ff [ef]-flag[flæg],follow[fəlou]
- Gg[dʒi:]-gymnasium [dʒim'neiziəm],gas[gæs]
- Hh [eıtʃ]-hat[hæt],telephone['telıfoun],honest[ ‘ənıst]
- Ii [aı]-ice[aıs],big[bıg],ceiling[ ‘si:lrη]
- Jj[dʒei]-jam[dʒæm], just[dʒʌst]
- Kk [keı]-kind[kaınd],knife[naıf]
- Ll [el]-link['htl]
- Mm [em] -man [mæn], member [membə]
- Nn [em] -nine [naın], granny [ ‘græni], building [ 'bıldrη], autumn [ ‘ə:təm]
- Oo [ou] -dog [dəg], go [gou], brown [braun]
- Pp [pi:] -pen [pen], phonetics [fə’netıks]
- Qq [kju:] -quick [kwık], quarter [ ‘kwo:ta]
- Rr [a:] -ring [rıη], farm [ ‘fa:m]
- Ss [es] -see [si:], pleasant [ 'pleznl], advise [əd'vaız], benches [bentʃ iz]
- Tt [ti] -time [taım], listen [ ‘lisn], thank [өæηк], that [öæt]
- Uu [ju:] -rule [ru:l], university [ju:nı’və:sıtı], under ['ʌndə]
- Vv [vi:] -visit [ 'vizit]
- Ww [dʌblju:] -week [wi:k], who [hu:]
- Xx [eks]=[ıks] -taxi [ ‘t æksı], examination [ıg, zæmı'neı ʃ n]
- Yy [waı] -yes [jes], country [ ‘kʌntn]
- Zz [zed] -zoo [zu:]
Danışıq səsləri (Speech Sounds)
ingilis dilində 44 fonetik (danışıq) səs var. Səsləri deyirik və eşidirik. Biz səsləri görə bilmədiyimiz uçün onları böyük mötərizədə (transkripsiyada) "[]" yazırırıq. Məsələn: [ı], [i:], [ɔ], [ɔ:], və s.
Bu fonetik səsləri asasən aşağıdakı qruplara bölmək olar:
- Sait səslər (Vowels).
- Samit səslər (Consonants).
Sait səslər (Vowels)
Sait səsləri də asasən iki qrupa bölmək olar:
- Monoftong (Monophthong)
- Diftonq (Diphthong)
Monoftonqlar iki уегə bölünür:
- Qısa monoftonq səslər (Short Monophthongs)
- Uzun monoftonq səslər (Long Monophthongs)
Bu səslərə sadəcə '«Qısa sait səslər (Short Vowels)» və ya «Uzun sait səslər (Long Vowels)» demək olar.
Qısa monoftonq səslər uzadılmadan tələffüz edilir. Bu səslərin sayı yeddidir.
- [ı]- insure [ın' ʃ ua]
- [e] -berry [Ъеrı]
- [u]- could [kud]
- [æ]-family [' fæmaəlı]
- [ʌ] — under ['ʌnd ə]
- [ɔ] — cotton [' kɔtən]
- [ə] — student [' stju:dənt]
Səsin uzunluğunu göstərmək ucün transkripsiyada səsin yanında qoşa nöqtə "[:]" isarəsindən istifadə edilir, və bu səslər nisbətən uzadılaraq tələffüz edilir. Uzun monoftonq səslərin sayı beşdir.
- [i:] -team [ti:m]
- [u:] -fool [fii:l]
- [a:] — grass [gra:s]
- [ɔ:] — autumn ['ɔ:təm]
- [ə:] — permit ['pə:mıt]
Diftonq səslər (Diphthongs)
Diftonqların sayı səkkizdir.
- [eı] -famous [ 'feiməs] — table ['teıbl], say [seı], afraid [ə'freıd]
- [aı] — time [taım] — like [laık], high [haı], my [maı]
- [uə] — poor [puə] — poor [puə], tour ['tuə], sure [ʃ uə]
- [ou] — phone [foun] — go [gou], soap [soup].
- [ıə] — dear [dıə] — ear [ia], here [hia], deer [die]
- [ɛə] — fair [fɛa] — hair [hɛə], pare (pɛə],
- [ı] — boy [bɔı]- boy [bɔı], enjoy [in'dʒɔı]
- [au] — mount [maunt] — now [nau], down [daun], proud [praud]
Qeyd: Azərbaycan dilində diftonq səs yoxdur. Diftonq səs cüt avazlı səsdir. Basqa sözla desək, diftonq səsin əvvəli bir sait səslə başlayır başqa bir sait səslə bitir.
Qeyd: Müasir lüğətlərdə [ou] səsi [au] səsi kimi, [ɛu] səsi isə [ɛə] kimi verilir.
Samit səslər (Consonants)
Kar samitlər (Voiceless Consonants).
1. [p] -pen [pen], permit ['pərmit] — park [pa:k], praise [preız]
2. [t] — tongue [tʌŋ], tall [tɔ:l] — stop [stɔp], stopped [stɔpl]
3. [k] — key [ki;], country [ 'kʌntri] — take [teık], cotton ['kətn], disk [dʌk]
4. [f] — family [fæməli], fond [fɔnd] — five [faıv], enough [ı 'nʌf] phone [fəun]
5. [s] — city ['sitı],same [seım] — paw [pa:s], house [haus], cell [sel], city ['siti]
6. [θ] — thank [θæŋk], bath [ba:θ] — three [θri:], tooth [tu:θ]
7. [tʃ ] — child [tʃ aıld], beach [bi:tʃ ] — chair [tʃ ɛə], nature [' neıt ʃə]
8. [ʃ ] — patient [peıʃ nt], nation [neıʃ n] - she [ʃ i:], machine [mə'ʃ i:n], ocean [' ouʃ 'n]. sugar ['ʃ ug']
9. [h] — high [hai], hen [hen] — who [hu:], whole [houl]
Cingiltili samitlər (Voiced Consonants).
10. [b] — ball [bɔ:], bounty ['baunti] — bring [brıŋ], berry [berı]
11. [d] — dirty [ 'de:ti], desk [desk] — oWve [draıv], cleaned [kli:nd]
12. [g] — game [geım], gone [gon] — green [gri:n], foggy ['fɔgi]
13. [v] — veal [vi:l], vendor ['vendə] — vase [va:z], visit ['vizit]
14. [z] — zero [ zıərəu], zoo [zu:] -pleasant ['pleznt]
15. [ð] — that [ðæt], the [ði:] — this [ðıs], weather ['weðə]
16. [ʒ] — decision [di'sıʒn], pleasure [ pleʒə] — usually ['ju:ʒuəli]
17. [dʒ] — general [dʒenərəl], gym [dʒım] -join [dʒɔın], page [peıdʒ]
18. [m] man [mæn], camel [læməl] — my [maı], member ['membə]
19. [n] — night [naıt], narrow ['nærəu] — send [send], night [naıt]. knife [naıf]
20. [r] — red [red], parrot [ pærət] — right [raıt], road [roud]
21. [l] — long [lonŋ], stfm [slım] — learn [lə:n], bell [bel]
22. [ŋ] — evening [' i:nıŋ], monkey ['mʌŋki] — song [sɔŋ], rwg [rıŋ]
23. [j] — yellow ['jeləu], young [jʌŋ] — will [wıl], quickly ['kwıklı]
24. [w] — what [wət], quick [kwik] — yes [jes], yellow ['jeləu]
Cingiltili samitlərdən eləsi var ki. onlan ələffüz edərkən musiqi tonu кüyə nisbətən coxdur, belə cingilitli samitlərə sonor səslər deyilir. ingilis dilində yeddi sonor səs var:
1.[m] 2.[n] 3.[r] 4.[l] 5.[ŋ] 6.[j] 7.[w]
