Polad kimi Polad

O, tək elə 2009-cu “İlin Adamı” yox...
...həm də iki əsrin canlı dəbidir. Həm sənətdə, həm siyasətdə. “Necə”-“niyə”sini soruşan tapılmaz qənaətindəyəm. Nədən ki, o, bütün yaradıcı və ictimai-siyasi fəaliyyətində bu sayaq sual-çalarlar üçün bir boşluq qoymayıb.

Yox, əgər bu “cəsarətdə” bulunan bir respondent varsa, buyurub, bir “internet-referendum” keçirə bilər. Amma bəri başdan praqmatiklik edə bilərəm ki, o “şəkkak”ın cəhdi havayı gedəcək. Yəni bu sentimental “referendum”un nəticələrinə görə, Azərbaycan üzrə 100, keçmiş Sovetlər İttifaqı məkanı üzrə 101, dünya çapı üzrə isə — təbliğ-reklam çatı, o dövr tikanlı məftillərinin energetik kilovatı, bir az da sözügedən sənətkarın səsindəki hədsiz millilik qatı və şərqlilik zatı səbəbindən — minimum 99,9 faiz uduzacaq…

Ailədən aləmə
Yəni, ümumi yanaşdıqda, statistik bir şəxsin sıradan bir fərdi ailədən ictimai ailə-aləmə gəlişi. Ancaq söhbət, sadəcə, 1945-ci il fevralın 4-də Bakıda anadan olan Məmmədov Polad Bülbül oğlundan yox, elə ilk gəncliyindən elə ilk mahnıları ilə (xüsusən, “Barı, bir zəng elə!”) bütün Azərbaycana, SSRİ-yə, ardınca dünya-aləmə doğulan Polad Bülbüloğlundan gedirsə, sözün-sovun üslubu ilə bərabər, fikrin “üsul-idarə”sinə də məsuliyyətlə yanaşmaq gərəkdir. Deməli, yuxarıdakı bir qədər ala-qaranlıq təsiri bağışlayan yarımbaşlığı da işıqlandırmaq lazım. Yəni Poladın fərdi (və dahi) sənətkar ailəsindən ictimai sənət ailəsinə — ümummilli mədəniyyət aləmimizə gəlişi. Yeri gəlmişkən, yazımın lap başdakı sərlövhəsini də izahat ayağına çəkmək istərdim. Yəni ona görə “polad kimi Polad” ki, böyük Bülbülün hələ bundan belə yeddi nəslini də barındırıb-yarındırası fəxr-fəxarət işığı onun gözlərini qamaşdırıb çaşdıra bilmədi.

Polad oğul Palıd atanın nəinki təkcə “dalı-qabağı”, hətta qəbzəsi də (xüsusən sağlığında) kəsən sənət-şöhrət “qılınc”ının cənnətməkan kölgəsinə əyilmədi. O dövrün ən psixo-konspirativ sindromu olan eyforiyaya yoluxmadı. Öz qabiliyyəti ilə qədəmlənib, öz istedadına güvənib, orijinal səsinin sədası arxasınca düşüb, bu dünyanı ölkə-ölkə fəth etməyə başladı. Bu gün artıq 6-cı ildir ki, müstəqil respublikamızın fövqəladə və səlahiyyətli səfiri olduğu Rusiyada isə o, hələ 40 il bundan öncə mədəniyyətimizin fövqəlziyadə səfirliyinə başlamışdı. Sovetlərin müttəfiq respublikalarını tək elə idarə-siyasət aspektindən yox, həm də mədəniyyət sarıdan yönləndirən Moskvanın qəlbində (xüsusən, xanımlarının!) Azərbaycan musiqisi 60-cı illərdən başlayaraq, əsasən iki adla ehtiva olunurdu: Müslüm Maqomayev və Polad Bülbüloğlu! Yeri gəlmişkən, onların həyatda dostluq, sənətdə duallıq tandemi də ayrıca bir yaradıcılıq hadisəsi, əsər mövzusudur.

Gənc Polad — öncə məhəlli, sonra bakılı, azərbaycanlı yaşıdlarından daim bir boy yuxarı görünən, öz milli soy-kök ağacı üstdə oturub Şimalın, Qərbin sənət budaqlarına boylanan, xaraktercə “dəcəl”, prinsipiallıqca bir qədər “dəbbə”, auraca tunc Polad hər gün bir yerdə, hər ay çox yerdə, hər il hər yerdə idi. Bu sözlərin ritmi, istər-istəməz, günümüzün ahıl, ağır-batman sənətkarının cavanlığını Fiqaronun (“Fiqaronun toyu”) məşhur ariyasının dinamikası ilə də müqayisəyə çəkir (özü də məhz rusca): “Fiqaro tam, Fiqaro tut...” Bəli, Polad orada, Polad burada, Polad hər yerdə!



Bir vaxt Polad da doğma ölkəmizdən böyük “doqma” ölkəmizin paytaxtına getdi və… qayıtdı. Özü də bir çox başqaları kimi yox, məhz özü kimi gedib-qayıtdı. Gedişini deyə bilmərəm, qayıdışını birmənalı qarşılamayanlar da oldu: “Cavanlıq şirəsini yadlara verib, üstümüzə “cecə”si ilə qayıtdı” kimi dedi-qodular da səsləndi. Amma Polad yenidən səsləndi, təzədən avazlandı. Radionun düyməsinə toxundular: “Oxuyur Polad Bülbüloğlu”, televizoru açdılar: “Polad Bülbüloğlunun yeni mahnılarından ibarət konsert”. Teatrlarda, filmlərdə: “Musiqisi Polad Bülbüloğlunundur”. Hələ bu poetik-musiqili qəlbdəki rəngarəngliyə baxın: “Uşaqlığın son gecəsi”, “Abşeron ritmləri; “Ən vacib müsahibə”, “Bombardman”, “Aktrisanın təbəssümü”, “Babək”, “Ay çox, il çox”, “Ərənlər”, “Müstəqillik yollarında” (dörd film), “Tikdim ki, izim qala...”, “Rəfibəylilər”… Sayıb başa çatdırılması belə zarafat olmayan yüzə qədər ciddi əsər. Və onun atalı vaxtları ilə əlaqədar bəhs etdiyim mətləbə dair akkord: O, “hazıra...” yox, öz şəxsi sənət və fəaliyyət industriyası hesabına nazir oldu.

Bir az da aləmdən ailəyə
Polad Bülbüloğlunun 1994-cü ildə sədri seçildiyi TÜRKSOY təşkilatının adının necə doğma səsləndiyinin fərqində olduğumu burdaca duyurmaya bilmirəm. Hələ o vaxtlar bu yeni terminin yaradılmasında Poladın kök-soyuna bir hissi dəxalət olması variasiyam da vardı. Bu hissin kökü Poladın anasının böyük Bülbül haqda “Xatirələr”indən yaranmışdı. Tələbəlik illərimdə oxuduğum o “Xatirələr”də ən çox yadımda qalan on bir nüansın ən birincisi Bülbülün Stalinin çox nadir hallarda baş verən səmimiyyətini — “...bəlkə Moskvada qalasınız” təklifini yerə salıb, Bakıya qayıtması cəsarəti, millətinə bağlılığı, müqəddəs Azərbaycan dənizinin namını müqtədir Rusiya okeanına verməməsi idi.

1937-ci ilin “Azərbaycan dekadası”nda Moskvanın Böyük Bədaye Teatrındakı məlum və məşhur tamaşanın sonunda Üzeyir bəyə (əlini kürəyinə çəkərək): “Belə operadan birini də yaza bilərsinizmi?” (Allah bilir, fikrində hansı mövzunu tutubmuş!) deyən, Bülbülə isə sözügedən təklifi edən Stalini bu fövqəladə səmimiyyətə Azərbaycana olan məhəbbəti yox, ölməz “Koroğlu” operasına heyrəti gətirmişdi! Yeri gəlmişkən, Azərbaycan mədəniyyətinin incisi hesab edilən bu operaya aid zirvə epitet də ilk dəfə Bülbülün dilindən səslənib. Belə ki, yazılma prosesində əsəri öz aralarında partiya-partiya müzakirə edərkən ”Nigarın ariyası”nı dinləyən Bülbül heyrətə gələrək: “Əşi, bu ki şah əsərdir!” deyib. Böyük sənət Bəyimizin vəfalı Bayanı o “Xatirələr”ində yazır: “Nə gizlədim, qatarla geri qayıdarkən, mən, bir qadın kimi, “nəhəng, hər nə desən tapılan Moskva!” xəyalı ilə Bülbülə dedim, bəlkə Stalin yoldaşın təklifi ilə razılaşasan?.. O isə — buna etirazının bir neçə səbəbindən sonra, söhbətimizi belə yekunlaşdırdı: “Yox, neçə illərdi məşğul olduğum aşıq musiqiləri ilə bağlı tədqiqatlarım yarımçıq qala bilər...” Uşaqlıqda belə bir ailədə maya tutub aylar-illər yaşamış Polad, böyüklükdə — “Polad Bülbüloğlu”luq erasında mənən necə böyüməyə bilərdi? Və bu neçə illərin birində necə “İlin Adamı” olmaya bilərdi?..



“Məhəbbət və ölüm” (?..)
Qrammatik qanunla cümlə olmasa da, bitmiş bir fikri ifadə edən bu tərkibdə hər iki söz — “və”nin hər iki tərəfi əzəli və əbədi məfhumlardır. Biri qeyri-maddi, o biri maddi… Bu ən bəşəri halət baletinin adındakı birinci söz başdan-başa müəllifin özünü də ifadə edirsə, ikinci kəlmə onun sənətindən tam iraq bir olay, çox gümrah görünən səhhətindən isə hələ çox uzaq bir avans-assosiasiyadır. Çox geniş və xüsusən professional resenziyaya ehtiyacı olan bu gözəl əsər haqda yeganə deyə biləcəyim bu: müəllif “Məhəbbət və ölüm” baleti ilə bu janrın anası sayılan Qərbin şablonlaşmaqda olan soyuq ağuşuna daha bir isti, çılğın, cilvəkar “Şərq balası” vermiş oldu…

«Mədəniyyət» qəzeti
Tahir Abbaslı