Sidik kisə daşı müalicəsi
Sidik kisə daşı müalicəsi
Kisə daşı, sidik daşı xəstəliyinin bir formasıdır. Onlar sidik kisədə əmələ gələ bilir, həmçinin böyrəkdən və sidik axarından da düşə bilir. Əsasən kişilərdə rast gəlinir, lakin az hallarda qadınlarda da rast gəlinir. ( Sidik kisə daşı )
Sidik kisə daşının əlamətləri
10 ildən artıqdır ki, mən həkim uroloq olaraq sidik daşı xəstəliyinin müalicəi ilə məşğul oluram. Bütün bu müddət ərzində çox müxtəlif əlamətlərlə müşahidə olunan sidik kisə daşı gördüm. Bəzən bir neçə mm ölçüsü olan çox kiçik bir daş şiddətli ağrı və sancı verir. Əksinə isə böyük ölçüdə olan daş heç bir şikayət, ağrı vermədən təsadüfi müayinə zamanı USM ( uzi ) – də aşkarlanır. Bütün digər hallarda isə sidik kisə daşları aşağıdakı əlamətlərlə müşahidə edilir. ( Sidik kisə daşı )
Qarının aşağısında vaxtaşırı olaraq kəskinləşən, daimi xarakterli küt ağrıların olması. Sidik kisə daşı səbəbindən kisə tez – tez iltihablaşdığı üçün sistit xarakterli əlamətlər yaranır.
Kisə daşılarının az rast gəlinən səbəbi böyrəkdən və sidik axarından kisəyə düşən daşlardır. Ən çox rast gəlinən səbəb isə sidik ifrazının pozulasına gətirib çıxardan xəstəliklərdir. Bunlardan ən çox rast gəlinən prostat vəzin adenomasıdır. ( yaxud prostat vəzin xoşxassəli böyüməsi və ya hiperrplaziyası). İkinci əsas səbəb isə sidik kanalının daralmasıdır ( sidik kanalının strikturası). Əgər sidik kisədə daşla əlaqədar müraciət edən xəstənin yaşı 40 – dan yuxarıdırsa, ən çox ehtimal olunan səbəb prostat vəzin adenomasıdır. Əksinə xəstənin yaşı 40 – a qədərdirsə ən çox ehtimal edilən səbəb sidik kanalının daralmasıdır. Həmçinin yüksək sidik kisə boynu yaxud arxa uretral klapanın olması, neyrogen ( atonik sidik kisə) sidik kisə də səbəblərdir.
Böyrəkdən düşmüş daş
Bir sıra hallarda sidik axarının daşları sidik kisəyə düşdükdən sonra sidikə xaric ola bilmir və sidik kisədə böyüyərək böyük ölçüyə çatır.
Prostat vəzinin adenoması
Yaşla əlaqədar olaraq prostat vəzi böyüdükdə sidik kanalının prostat vəzidən keçən hissəsi daralır, uzanır və sidik ifrazı çətinləşir.Sidik kisə daşı ( Ətraflı məlumat üçün yuxarıda verilmiş linkə tıklaya bilərsiniz ). Belə hallarda sidik kisənin tam boşalması mümkün olmur. Yəni sidik ifrazından sonra sidik kisədə sidik qalır. Buna qalıq sidik deyilir. Qalıq sidik uzun müddət aradan qaldırılmadıqda, yəni xəstə vaxtında həkimə müraciət etmədikdə sidiyin tərkibində olan müxtəlif duzların kristalları birləşərək daşın özəyini əmələ gətirir. Beləliklə bu kiçik kristallar böyüyərək bir neçə santimetirlik daşa çevrilir. Xəstənin yaşı 40 – ın üzərindədirsə sidik kisə daşının əç çox rast gəlinən səbəbi prostat vəzin adenomasıdır.
Sidik kanalının daralması – urtranın strikturası.Kanalın daralması zamanı da əlamətlər eynilə prostat adenomasında olduğu kimi olur. Sidik ifrazı pozulur, sidik şırnağı zəifləyir, sidik kisə tam boşala bilmədiyi üçün qalıq sidik əmələ gəlir. Beləliklə də sidik kisədə daş formalaşması üçün zəmin yaranır. Bu əsasən daha cavan yaşlarda ( 40 yaş və daha cavan ) sidik kisədə daş əmələgəlmənin əsas səbəbidir.
Arxa uretral klapan ( pərdə )
Arxa uretral klapan dedikdə sidik kanalı daxilində pərdə şəkilli natamam arakəskə başa düşülür. Arxa uretral klapan anadangəlmə olur. Oğlan uşaqlarında olur və sidik ifrazına ciddi mane olur. Sidik kisə daxilinə rentgen kontrast maddə yeridərək sidik kanalının keçiriciliyini rentgen müayinə şəklində aşkarlamaq olur. Buna uretraqrafiya deyilir. Adeten sidik ifrazında müalicəyə tabe olmayan şikayətlər olduqda sidik kanalının daxilinin vizual müayinəsi – uretroskopiya aparılmalı olur. Uretroskopiya – ucluğu xüsusi dəqiqlikli görünüş verən kamera ilə təchiz olunmuş alətin vasitəsilə sidik kanalına daxil olunur. Sidik kanalının və sidik kisənin daxilinin vizual görüntüsü kameraya birləşdirilmiş ekrana ötürülür. Ətraflı androloq.az saytında müayinələr bölümündə. ( Sidik kisə daşı)
Sidik kisənin daşını necə müəyyən etmək olar ?
Sidik kisənin daşının müalicəsi
Əgər sidik kisə daşı müəyyən olunubsa, bütün hallarda daş xaric edilməlidir. Bir neçə il əvvələ qədər ən kiçik ölçüdə daşları xaric etmək üçün açıq əməliyyat icra olunmalı idi. Əməliyyatlar tam qapalı üsulla, yəni sidik kanalından keçməklə aparılır. Yəni endoskopik yolla toz halına salınaraq orqanizmdən xaric edilir. Bütün hallarda həkim uroloqun əsəs işi və vəzifəsi təkcə sidik kisədəki daşın xaric edilməsi yox, eyni zamanda daşın əmələ gəlmə səbəbini aradan qaldırmaqdır. Əgər səbəb prostat adenomasıdırsa, daşı xaric etməklə yanaşı prostat adenoması da ləgv olunmalıdır. Sidik kanalında daralmadırsa daralma aradan qaldırılmalıdır. Yalnız bu halda həkim uroloq öz işini tam görmüş olar. Əgər daş sidik kisədən xaric edilib, daşın əmələ gəlmə səbəbi qalarsa təkrari daşyaranma ehtimalı çox yüksəkdir.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi əməliyyatlar tam qapalı üsulla aparılır, sidik kanalından keçməklə. Bunun üçün xüsusi alətlər vardır. Bu avadanlığın vasitəsilə sidik kanalından daxil olaraq sidik kanalı, sidik kisə, sidik axarları və hətta böyrək ləyəni və kasacıqlarının daxilinin vizual görüntüsünü ala bilirik. Ucluğu yüksək dəqiqlikli görünüş verən kamera ilə təchiz olunmuş bu alətlər kamera ilə birləşdirilərək görüntü ekrana ötürülür. Xəstənin istəyinə uyğun şəkildə onun əməliyyatı izləmək imkanı vardır.
Sistolitotripsiya yaxud sistolitotomiya
Sidik kisədə daşın endoskopik yolla xaric edilməsi sistolitotripsiya adlanır. Demək olar ki, bütün hallarda sidik kisə daşları bu üsulla parçalanaraq toz halına salınır və yuyularaq sidik kisədən xaric olur. Sistolitotripsiya iki formada aparılır. Birincisi sidik kanalından keçməklə – transuretral sistolitotripsiya adlanır. Digəri isə qarının ön divarından qasıqüstü nahiyyədə 1 sm ölçüdə dəlikdən sidik kisəyə daxil olmaqla aparılır. Buna perkutan sistolitotripsiya deyilir. Adeten 2 sm – dən böyük ölçüdə daşlarda perkutan metod daha üstün hesab olunur.
Çox az hallarda isə sidik kisə daşlarında açıq əməliyyata qərar verilir. Bu əməliyyat sistolitotomiya adlanır. Bu əməliyyata biz adeten o halda qərar veririk ki, xəstənin ümumi vəziyyəti uzun müddətli anesteziyaya imkan vermir, yaxud daş həddən artıq böyükdür, məsələn 5 – 6 sm. Belə hallarda 4 saat ərzində endoskopik əməliyyat aparmaqdansa 30 dəqiqəlik açıq əməliyyata üstünlük verilir. Açıq əməliyyat da qasıq üstü nahiyyədə 3 – 4 sm kəsikdən icra edilir.
Sidik kisə daşının profilaktikası
Kisə daşının əmələ gəlmə səbəblərini oxuduqda siz gördünüz ki, səbəbləri üç əsas qrupa bölmək olar.
1 – ci səviyyə sidik kisədən yuxarı səbəblər : yuxarıda böyrəklərdə olan daş sidik axarı vasitəsilə sidik kisəyə düşür, orada böyüyüb böyük ölçüyə çatır.
2 – ci səviyyə sidik kisənin özü ilə əlaqədar. Məsələn neyrogen sidik kisənin atonik yaxud hipotonik forması. Bu halda sidik kisə əzələlərinin və sinir təchizatının anadangəlmə, yaxud keçirilmiş onurğa və baş beyin xəstəlikləri, travmaları ilə əlaqədar olaraq zəifliyi nəticəsində normal yığıla bilmir. Ona görə də sidik kisə mənfəzində olan sidik tamamilə xaricə çıxmır, sidik kisədə qalıq sidik qalır. Bu hal əsasən sinir sisteminin müxtəlif xəstəlikləri olan insanlarda rast gəlinir.
3 – cü səviyyə isə sidik kisədən aşağıdakı səbəblərdir: prostat vəzin adenoması, sidik kanalının daralması, sidik kanalı daxili klapanların olması, yüksək sidik kisəsi boynu. Bunlardan ən çox aşkarlanan prostat vəzin adenoması və sidik kanalının daralmasıdır. Digər başqa bir səbəblər də var ki, yalnız qadınlarda rast gəlinir. Bu sidik kisə və ümumilikdə çanaq dibi orqanlarının sallanması. Sidik kisənin sallanması sistosele, düz bağırsağın sallanması rektosele adlanır. Sidik kisə sallanması bir sıra hallarda sidik saxlamazlıq şəklində təzahür etsə də, digər hallarda sidik ifrazının çətinləşməsi ilə müşahidə edilir. Belə xəstələrdəadetən daşın səbəbi qalıq sidiyin olmasıdır.
Səbəblərindən göründüyü kimi sidik kisə daşının müalicəsi təkcə daşın xaric edilməsi ilə bitmir. Daşı yaradan səbəb də aradan qaldırılmalıdır. Əgər bir dəfə sidik kisədən daş xaric edildisə, bu o deməkdir ki, təkrari daş əmələ gəlmə ehtimalı yüksəkdir, – əgər daşı əmələ gətirən səbəb aradan qalxmayıbsa.
Sidik kisə daşının profilaktikası daşı əmələ gətirən səbəblərin profilaktikasıdır.
Sidik kisə daşının əlamətləri
10 ildən artıqdır ki, mən həkim uroloq olaraq sidik daşı xəstəliyinin müalicəi ilə məşğul oluram. Bütün bu müddət ərzində çox müxtəlif əlamətlərlə müşahidə olunan sidik kisə daşı gördüm. Bəzən bir neçə mm ölçüsü olan çox kiçik bir daş şiddətli ağrı və sancı verir. Əksinə isə böyük ölçüdə olan daş heç bir şikayət, ağrı vermədən təsadüfi müayinə zamanı USM ( uzi ) – də aşkarlanır. Bütün digər hallarda isə sidik kisə daşları aşağıdakı əlamətlərlə müşahidə edilir. ( Sidik kisə daşı )
Qarının aşağısında vaxtaşırı olaraq kəskinləşən, daimi xarakterli küt ağrıların olması. Sidik kisə daşı səbəbindən kisə tez – tez iltihablaşdığı üçün sistit xarakterli əlamətlər yaranır.
- Sidik ifrazının ağrı, yandırma ilə olması.
- Şırnağın anidən kəsilməsi, qırıq – qırıq sidik ifrazı.
- Tez – tez sidik ifrazı, baxmayaraq ki, hə dəfə az sidik xaric olur.
- Gecələr tez – tez sidik ifrazına durmaq.
- Sidikdə qan olması.
Sidikliyində daş olan xəstənin sözləri ilə desək: – doktor, gecə tez – tez sidiyə dururam. Hər dəfə cüzi sidik gəlir. Sidik ifrazının ortasında anidən sidiyin qabağı kəsilir ( tutulur ). Sonra yenə açılır. Bildiyimiz kimi sidik kisə boynu qıf şəklindədir. Müxtəlif hərəkətlər, yaxud sidik ifrazı zamanı sidik kisə daşı kanalın mənfəzinə doğru yerdəyişə bilir. Nəticədə ani olaraq sidiyin şırnağı dayanır və sidik ifrazı başa çatmamış şırnaq kəsilir. Bəzən isə daş sidik kanalı mənfəzini tam tutmur və sidik ifrazı yarıda kəskin zəifləyir və sonra mümküm olmur. Buna kəskin sidik ləngiməsi deyilir. Ətraflı aşağıdakı linkdə : ( androloq.az/uslugi/keskin-sidik-lengimesi-qaliq-sidik-sidik-kisede-sidik-qalmasi-sidik-kisenin-bosalmamasi/ ). Kəskin sidik ləngiməsi təcili müdaxilə tələb edən haldır. Əgər sidik kanalına kateter qoymaqla sidiyi boşaltmaq mümkündürsə kateter qoyulur. Sonradan planlı əməliyyat olunub daş xaric edilir. Əgər bu mümkün deyilsə, təcili olaraq sidik kanalından keçməklə endoskopik əməliyyat aparılır. Daş tam parçalanaraq toz halında xaric edilir. ( Sidik kisə daşı )
Sidik kisə daşı aşağıdakı səbəblərdən yaranır :Kisə daşılarının az rast gəlinən səbəbi böyrəkdən və sidik axarından kisəyə düşən daşlardır. Ən çox rast gəlinən səbəb isə sidik ifrazının pozulasına gətirib çıxardan xəstəliklərdir. Bunlardan ən çox rast gəlinən prostat vəzin adenomasıdır. ( yaxud prostat vəzin xoşxassəli böyüməsi və ya hiperrplaziyası). İkinci əsas səbəb isə sidik kanalının daralmasıdır ( sidik kanalının strikturası). Əgər sidik kisədə daşla əlaqədar müraciət edən xəstənin yaşı 40 – dan yuxarıdırsa, ən çox ehtimal olunan səbəb prostat vəzin adenomasıdır. Əksinə xəstənin yaşı 40 – a qədərdirsə ən çox ehtimal edilən səbəb sidik kanalının daralmasıdır. Həmçinin yüksək sidik kisə boynu yaxud arxa uretral klapanın olması, neyrogen ( atonik sidik kisə) sidik kisə də səbəblərdir.
Böyrəkdən düşmüş daş
Bir sıra hallarda sidik axarının daşları sidik kisəyə düşdükdən sonra sidikə xaric ola bilmir və sidik kisədə böyüyərək böyük ölçüyə çatır.
Prostat vəzinin adenoması
Yaşla əlaqədar olaraq prostat vəzi böyüdükdə sidik kanalının prostat vəzidən keçən hissəsi daralır, uzanır və sidik ifrazı çətinləşir.Sidik kisə daşı ( Ətraflı məlumat üçün yuxarıda verilmiş linkə tıklaya bilərsiniz ). Belə hallarda sidik kisənin tam boşalması mümkün olmur. Yəni sidik ifrazından sonra sidik kisədə sidik qalır. Buna qalıq sidik deyilir. Qalıq sidik uzun müddət aradan qaldırılmadıqda, yəni xəstə vaxtında həkimə müraciət etmədikdə sidiyin tərkibində olan müxtəlif duzların kristalları birləşərək daşın özəyini əmələ gətirir. Beləliklə bu kiçik kristallar böyüyərək bir neçə santimetirlik daşa çevrilir. Xəstənin yaşı 40 – ın üzərindədirsə sidik kisə daşının əç çox rast gəlinən səbəbi prostat vəzin adenomasıdır.
Sidik kanalının daralması – urtranın strikturası.Kanalın daralması zamanı da əlamətlər eynilə prostat adenomasında olduğu kimi olur. Sidik ifrazı pozulur, sidik şırnağı zəifləyir, sidik kisə tam boşala bilmədiyi üçün qalıq sidik əmələ gəlir. Beləliklə də sidik kisədə daş formalaşması üçün zəmin yaranır. Bu əsasən daha cavan yaşlarda ( 40 yaş və daha cavan ) sidik kisədə daş əmələgəlmənin əsas səbəbidir.
Arxa uretral klapan ( pərdə )
Arxa uretral klapan dedikdə sidik kanalı daxilində pərdə şəkilli natamam arakəskə başa düşülür. Arxa uretral klapan anadangəlmə olur. Oğlan uşaqlarında olur və sidik ifrazına ciddi mane olur. Sidik kisə daxilinə rentgen kontrast maddə yeridərək sidik kanalının keçiriciliyini rentgen müayinə şəklində aşkarlamaq olur. Buna uretraqrafiya deyilir. Adeten sidik ifrazında müalicəyə tabe olmayan şikayətlər olduqda sidik kanalının daxilinin vizual müayinəsi – uretroskopiya aparılmalı olur. Uretroskopiya – ucluğu xüsusi dəqiqlikli görünüş verən kamera ilə təchiz olunmuş alətin vasitəsilə sidik kanalına daxil olunur. Sidik kanalının və sidik kisənin daxilinin vizual görüntüsü kameraya birləşdirilmiş ekrana ötürülür. Ətraflı androloq.az saytında müayinələr bölümündə. ( Sidik kisə daşı)
Sidik kisənin daşını necə müəyyən etmək olar ?
Sidik kisədə daşın olmasını müəyyən etmək müasir dövrdə çətin deyildir. Sadə USM (uzi ) müayinəsi vasitəsilə sidik kisədə daş olub olmamasınıtəyin etmək mümkündür. Bunun üçün xəstə usm müayinəsinə gələrkən sidik kisə dolu olmalıdır. Sidik kisə dolu olduğu halda onun mənfəzi aydın görünür. Əgər sidik kisə boş olarsa, usm müayinədə sidik kisə boşluqlu bir orqan kimi görünmür və müvafiq olaraq daşın təyin olunması da çətinləşir. Məhz ona görə də, sidik kisə və prostat vəzin müayinəsi üçün USM ( uzi ) müayinəyə gələrkən, xəstələrə sidik kisə dolu vəziyyətdə olmaları tövsiyyə olunur.
Əgər sidik kisə daşı müəyyən olunubsa, bütün hallarda daş xaric edilməlidir. Bir neçə il əvvələ qədər ən kiçik ölçüdə daşları xaric etmək üçün açıq əməliyyat icra olunmalı idi. Əməliyyatlar tam qapalı üsulla, yəni sidik kanalından keçməklə aparılır. Yəni endoskopik yolla toz halına salınaraq orqanizmdən xaric edilir. Bütün hallarda həkim uroloqun əsəs işi və vəzifəsi təkcə sidik kisədəki daşın xaric edilməsi yox, eyni zamanda daşın əmələ gəlmə səbəbini aradan qaldırmaqdır. Əgər səbəb prostat adenomasıdırsa, daşı xaric etməklə yanaşı prostat adenoması da ləgv olunmalıdır. Sidik kanalında daralmadırsa daralma aradan qaldırılmalıdır. Yalnız bu halda həkim uroloq öz işini tam görmüş olar. Əgər daş sidik kisədən xaric edilib, daşın əmələ gəlmə səbəbi qalarsa təkrari daşyaranma ehtimalı çox yüksəkdir.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi əməliyyatlar tam qapalı üsulla aparılır, sidik kanalından keçməklə. Bunun üçün xüsusi alətlər vardır. Bu avadanlığın vasitəsilə sidik kanalından daxil olaraq sidik kanalı, sidik kisə, sidik axarları və hətta böyrək ləyəni və kasacıqlarının daxilinin vizual görüntüsünü ala bilirik. Ucluğu yüksək dəqiqlikli görünüş verən kamera ilə təchiz olunmuş bu alətlər kamera ilə birləşdirilərək görüntü ekrana ötürülür. Xəstənin istəyinə uyğun şəkildə onun əməliyyatı izləmək imkanı vardır.
Sistolitotripsiya yaxud sistolitotomiya
Sidik kisədə daşın endoskopik yolla xaric edilməsi sistolitotripsiya adlanır. Demək olar ki, bütün hallarda sidik kisə daşları bu üsulla parçalanaraq toz halına salınır və yuyularaq sidik kisədən xaric olur. Sistolitotripsiya iki formada aparılır. Birincisi sidik kanalından keçməklə – transuretral sistolitotripsiya adlanır. Digəri isə qarının ön divarından qasıqüstü nahiyyədə 1 sm ölçüdə dəlikdən sidik kisəyə daxil olmaqla aparılır. Buna perkutan sistolitotripsiya deyilir. Adeten 2 sm – dən böyük ölçüdə daşlarda perkutan metod daha üstün hesab olunur.
Çox az hallarda isə sidik kisə daşlarında açıq əməliyyata qərar verilir. Bu əməliyyat sistolitotomiya adlanır. Bu əməliyyata biz adeten o halda qərar veririk ki, xəstənin ümumi vəziyyəti uzun müddətli anesteziyaya imkan vermir, yaxud daş həddən artıq böyükdür, məsələn 5 – 6 sm. Belə hallarda 4 saat ərzində endoskopik əməliyyat aparmaqdansa 30 dəqiqəlik açıq əməliyyata üstünlük verilir. Açıq əməliyyat da qasıq üstü nahiyyədə 3 – 4 sm kəsikdən icra edilir.
Sidik kisə daşının profilaktikası
Kisə daşının əmələ gəlmə səbəblərini oxuduqda siz gördünüz ki, səbəbləri üç əsas qrupa bölmək olar.
1 – ci səviyyə sidik kisədən yuxarı səbəblər : yuxarıda böyrəklərdə olan daş sidik axarı vasitəsilə sidik kisəyə düşür, orada böyüyüb böyük ölçüyə çatır.
2 – ci səviyyə sidik kisənin özü ilə əlaqədar. Məsələn neyrogen sidik kisənin atonik yaxud hipotonik forması. Bu halda sidik kisə əzələlərinin və sinir təchizatının anadangəlmə, yaxud keçirilmiş onurğa və baş beyin xəstəlikləri, travmaları ilə əlaqədar olaraq zəifliyi nəticəsində normal yığıla bilmir. Ona görə də sidik kisə mənfəzində olan sidik tamamilə xaricə çıxmır, sidik kisədə qalıq sidik qalır. Bu hal əsasən sinir sisteminin müxtəlif xəstəlikləri olan insanlarda rast gəlinir.
3 – cü səviyyə isə sidik kisədən aşağıdakı səbəblərdir: prostat vəzin adenoması, sidik kanalının daralması, sidik kanalı daxili klapanların olması, yüksək sidik kisəsi boynu. Bunlardan ən çox aşkarlanan prostat vəzin adenoması və sidik kanalının daralmasıdır. Digər başqa bir səbəblər də var ki, yalnız qadınlarda rast gəlinir. Bu sidik kisə və ümumilikdə çanaq dibi orqanlarının sallanması. Sidik kisənin sallanması sistosele, düz bağırsağın sallanması rektosele adlanır. Sidik kisə sallanması bir sıra hallarda sidik saxlamazlıq şəklində təzahür etsə də, digər hallarda sidik ifrazının çətinləşməsi ilə müşahidə edilir. Belə xəstələrdəadetən daşın səbəbi qalıq sidiyin olmasıdır.
Səbəblərindən göründüyü kimi sidik kisə daşının müalicəsi təkcə daşın xaric edilməsi ilə bitmir. Daşı yaradan səbəb də aradan qaldırılmalıdır. Əgər bir dəfə sidik kisədən daş xaric edildisə, bu o deməkdir ki, təkrari daş əmələ gəlmə ehtimalı yüksəkdir, – əgər daşı əmələ gətirən səbəb aradan qalxmayıbsa.
Sidik kisə daşının profilaktikası daşı əmələ gətirən səbəblərin profilaktikasıdır.
Mənbə:androloq.az
