Uşaq tərbiyəsi
Uşaq tərbiyəsi
Uşaq necə tərbiyə olunmalıdır ?
Uşaq, ana-ata əlində bir əmanətdir. Uşaqların təmiz ürəkləri qiymətli bir cövhər olub, şam kimi, hər şəkli ala bilər. Kiçik ikən, heç bir şəklə girməmişdir. Təmiz bir torpaq kimidir. Təmiz torpağa hansı toxum əkilsə, onun məhsulu alınar. Onun üçün Ağac bar verəndə başın aşağı əyər deyiblər. Bunun kimi uşaq da neyə meyl etdirilsə, oraya yönələr. Əgər xeyiri adət edər, öyrənsə xeyr üzərinə böyüyər. Uşaqlara iman, Quran və Allah təalanın əmrləri öyrədilər və etməyə alışdırılsa, din və dünya səadətinə çatarlar. Bu səadətə ana-ata və müəllimləri də ortaq olar. Əgər bunlar öyrədilməz və alışdırılmaz isə, bədbəxt olarlar. Edəcəkləri hər pisliyin günahı, ana-ata və müəlliminə də verilər.
Özün etməsi haram olan şeyi uşağa etdirən kimsə, haram işləmiş olar. Uşaqlarına içki içirən, qumara alışdıran, ədəbsiz nəşriyyatı oxumasına səbəb olan, yalançılıq, oğurluq kimi pis xasiyyətlərə alışdıran, qibləyə qarşı ayaq uzatmasına səbəb olan kimsə, günah işləmiş olar. Dinimizin təməli, imanı, fərzləri və haramları öyrənmək və öyrətməkdir. Allahu təala, Peyğəmbərləri bunun üçün göndərmişdir. Gənclərə bunlar öyrədilmədiyi zaman, İslamiyyət yıxılar, yox olar. Allah təala, Müsəlmanlara Əmr-i bilinən etməyi əmr edir. Yəni, mənim əmrlərimi, bildirin, təliminiz buyurur. Nəhy-i münkər etməyi də əmr edərək, qadağan etdiyini bildirdiyi haramların edilməsinə razı olmamamızı istəyir.
Quran-ı kərimdə, nəfslərimizi və ailə ətrafımızı, yanacağı insan və daş olan Cəhənnəm atəşindən qorumamız əmr edilməkdədir. Əlli-yüz illik qısa bir həyat üçün övladımızı dünya fəlakətlərindən qorumağa çalışdığımız kimi, əbədi fəlakətə düçar olmaması üçün axirətini də qorumamız lazımdır. Bir atanın, övladını Cəhənnəm atəşindən qoruması, dünya atəşindən qorumasından daha mühümdür. Cəhənnəm atəşindən qorumaq da, imanı və fərzləri və haramları öyrətməklə və ibadətə alışdırmaqla və pis yoldaşlardan və zərərli nəşriyyatdan qorumaqla olar. Bütün pisliklərin başı, pis yoldaşdır. Pis yoldaşları, onun, həyasız, yalançı, oğru, və hörmətsiz olmasına səbəb ola bilər. İllər tərəfindən də bu pis xasiyyətlərdən xilas ola bilməz. Nə vaxt uşaqda yaxşı bir hərəkət görülsə, onu təqdir etməli, mükafatlandırmalıdır!
İnsanların yanında bəzən onu tərifləməlidir. Əmisi mənim uşağım belə etdi deyərək yaxşıya təşviq etməlidir. Bir qəbahət işlər və ya pis bir söz söyləsə bir neçə dəfə görməməzlikdən gəlməli, (onu etmə) deməməli, danlamamalıdır. Tez-tez danlanılan uşaq, cəsarətlənər, gizli etdiklərini açıqdan etməyə başlar. Etdiyi pis işlərin zərəri, özünə şirin dil ilə izah edilməli, xəbərdarlıq edilməlidir! Edilən iş, dinə zidd isə işin zərəri, pisliyi və nəticəsi izah edilərək, o pis işə mane olmalıdır. Ata, ata olduğunu, böyük olduğunu hiss etdirməlidir! Ana, uşağı atası ilə qorxutmalıdır! Hər gün bir müddət oynamasına icazə verməlidir ki, uşaq sıxılmasın. Sıxılmaq və kədərlənməkdən pis xasiyyət hasil olar və ürəyi korlaşar. Heç kimdən pul istəməsinə icazə verməməli, çox danışmamasını, böyüklərə hörməti öyrətməlidir. Yaxşı insanların gözəl hallarını izah edib, onlar kimi olmağa, pis insanların pisliklərini izah edib, onlar kimi olmamağa diqqət yetirməsi öyrədilməlidir. Uşağa hər istədiyini almaq və lüks içində yaşatmaq uyğun deyil. Böyüyüncə də hər istədiyini ələ keçərməyə çalışar; lakin bunda müvəffəq ola bilməyin tərəfindən sükutu xəyala uğrayar, isyankar olar. Özümüz halal yediyimiz kimi uşaqlarımıza da halal yedirməliyik. Haramla bəslənən uşağın bədəni, nəcasətlə yoğrulmuş palçıq kimi olar. Belə uşaqlar da pisliyə meyl edərlər. Uşağa, israf etməməsini, qənaətkar olmasını öyrətməlidir. Bəzən də yavan çörək yeməyə alışdırmalıdır. Pis yerlərə getməsinə mane olmalıdır!
Uşaq pislərin yanında əxlaqsız, yalançı və həyasız olar. Ata, nə davamlı asıq sifətli dayanmalı, nə də uşaqla çox üz göz olmalı, danışmasının heybətini qorumalıdır. Uşağa atasının malı ilə, rütbəsi ilə öyünməməsi tənbeh edilməlidir! Təvazö sahibi və nəzakətli olması öyrədilməlidir! Başqalarından bir şey almanın zillət olduğu, verən əlin alan əldən üstünlüyü bildirilməlidir! Xəsisliyin çirkinliyi öyrədilməlidir! Başqalarının yanında ədəbli oturması, ayaq ayaq üstünə atmaması, diqqətsiz hərəkətlərdən uzaq dayanması təlqin edilməlidir! Çox danışmaqdan uşağı məhrum etməlidir! Çox danışmanın həyasızlığa gətirib çıxardığı, çənəsi aşağılığın pisliyi ifadə olunmalıdır! Uşaq necə olsa danışmasını öyrənəcək.
Məqsəd, ona zərurət edincə susmasını və böyüklərin sözünü dinləməsini öyrətməkdir. Doğru da olsa, çox and içməsinə icazə verməməlidir! Vara yoxa and, pis bir vərdişdir. Böyüklərə hörmətin, yerini onlara vermənin və hər kəslə yaxşı dolanmanın əhəmiyyəti izah edilməlidir. Uşağı daha kiçikkən namaza alışdırmalıdır. Böyüyüncə namaz qılması çətin gələ bilər. Başqasının malını oğurlamağı, haram yeməyi, yalan danışmağı gözündə çirkin göstərəcək şəkildə izah etməlidir! Belə yetişdirib yetişkinliyə çatınca, bu ədəblərin incəliklərini ona söyləməlidir. Hər işi adət olaraq etməməsi, niyyətlə, şüurla etməsinin lazımlılığı izah edilməlidir.
Məsələn, yeməkdən məqsəd, qulun Rəbbinə ibadət etməsi, insanlara, vətəninə, millətinə faydalı xidmətlər göstərməsi, insanların səadəti üçün çalışması olduğu öyrədilməlidir. Dünyadan məqsədin, axirət üçün azuqə yığmaq olduğu, çünki dünyanın kimsəyə qalmadığı, ölümün tez və qəflətən gələ biləcəyi izah edilməli, (Xoşbəxtdir o insan ki, dünyada ikən axirət azuqəsi əldə edər, Cənnətə və Allahu təalaya qovuşar) deməlidir. Kiçik yaşında belə tərbiyə edilsə, daş üzərinə yazılan yazı kimi olar və asan asan silinməz.
Həmçinin bax: Demək,etmək,göstərmək
Uşaq, ana-ata əlində bir əmanətdir. Uşaqların təmiz ürəkləri qiymətli bir cövhər olub, şam kimi, hər şəkli ala bilər. Kiçik ikən, heç bir şəklə girməmişdir. Təmiz bir torpaq kimidir. Təmiz torpağa hansı toxum əkilsə, onun məhsulu alınar. Onun üçün Ağac bar verəndə başın aşağı əyər deyiblər. Bunun kimi uşaq da neyə meyl etdirilsə, oraya yönələr. Əgər xeyiri adət edər, öyrənsə xeyr üzərinə böyüyər. Uşaqlara iman, Quran və Allah təalanın əmrləri öyrədilər və etməyə alışdırılsa, din və dünya səadətinə çatarlar. Bu səadətə ana-ata və müəllimləri də ortaq olar. Əgər bunlar öyrədilməz və alışdırılmaz isə, bədbəxt olarlar. Edəcəkləri hər pisliyin günahı, ana-ata və müəlliminə də verilər.
Özün etməsi haram olan şeyi uşağa etdirən kimsə, haram işləmiş olar. Uşaqlarına içki içirən, qumara alışdıran, ədəbsiz nəşriyyatı oxumasına səbəb olan, yalançılıq, oğurluq kimi pis xasiyyətlərə alışdıran, qibləyə qarşı ayaq uzatmasına səbəb olan kimsə, günah işləmiş olar. Dinimizin təməli, imanı, fərzləri və haramları öyrənmək və öyrətməkdir. Allahu təala, Peyğəmbərləri bunun üçün göndərmişdir. Gənclərə bunlar öyrədilmədiyi zaman, İslamiyyət yıxılar, yox olar. Allah təala, Müsəlmanlara Əmr-i bilinən etməyi əmr edir. Yəni, mənim əmrlərimi, bildirin, təliminiz buyurur. Nəhy-i münkər etməyi də əmr edərək, qadağan etdiyini bildirdiyi haramların edilməsinə razı olmamamızı istəyir.
Quran-ı kərimdə, nəfslərimizi və ailə ətrafımızı, yanacağı insan və daş olan Cəhənnəm atəşindən qorumamız əmr edilməkdədir. Əlli-yüz illik qısa bir həyat üçün övladımızı dünya fəlakətlərindən qorumağa çalışdığımız kimi, əbədi fəlakətə düçar olmaması üçün axirətini də qorumamız lazımdır. Bir atanın, övladını Cəhənnəm atəşindən qoruması, dünya atəşindən qorumasından daha mühümdür. Cəhənnəm atəşindən qorumaq da, imanı və fərzləri və haramları öyrətməklə və ibadətə alışdırmaqla və pis yoldaşlardan və zərərli nəşriyyatdan qorumaqla olar. Bütün pisliklərin başı, pis yoldaşdır. Pis yoldaşları, onun, həyasız, yalançı, oğru, və hörmətsiz olmasına səbəb ola bilər. İllər tərəfindən də bu pis xasiyyətlərdən xilas ola bilməz. Nə vaxt uşaqda yaxşı bir hərəkət görülsə, onu təqdir etməli, mükafatlandırmalıdır!
İnsanların yanında bəzən onu tərifləməlidir. Əmisi mənim uşağım belə etdi deyərək yaxşıya təşviq etməlidir. Bir qəbahət işlər və ya pis bir söz söyləsə bir neçə dəfə görməməzlikdən gəlməli, (onu etmə) deməməli, danlamamalıdır. Tez-tez danlanılan uşaq, cəsarətlənər, gizli etdiklərini açıqdan etməyə başlar. Etdiyi pis işlərin zərəri, özünə şirin dil ilə izah edilməli, xəbərdarlıq edilməlidir! Edilən iş, dinə zidd isə işin zərəri, pisliyi və nəticəsi izah edilərək, o pis işə mane olmalıdır. Ata, ata olduğunu, böyük olduğunu hiss etdirməlidir! Ana, uşağı atası ilə qorxutmalıdır! Hər gün bir müddət oynamasına icazə verməlidir ki, uşaq sıxılmasın. Sıxılmaq və kədərlənməkdən pis xasiyyət hasil olar və ürəyi korlaşar. Heç kimdən pul istəməsinə icazə verməməli, çox danışmamasını, böyüklərə hörməti öyrətməlidir. Yaxşı insanların gözəl hallarını izah edib, onlar kimi olmağa, pis insanların pisliklərini izah edib, onlar kimi olmamağa diqqət yetirməsi öyrədilməlidir. Uşağa hər istədiyini almaq və lüks içində yaşatmaq uyğun deyil. Böyüyüncə də hər istədiyini ələ keçərməyə çalışar; lakin bunda müvəffəq ola bilməyin tərəfindən sükutu xəyala uğrayar, isyankar olar. Özümüz halal yediyimiz kimi uşaqlarımıza da halal yedirməliyik. Haramla bəslənən uşağın bədəni, nəcasətlə yoğrulmuş palçıq kimi olar. Belə uşaqlar da pisliyə meyl edərlər. Uşağa, israf etməməsini, qənaətkar olmasını öyrətməlidir. Bəzən də yavan çörək yeməyə alışdırmalıdır. Pis yerlərə getməsinə mane olmalıdır!
Uşaq pislərin yanında əxlaqsız, yalançı və həyasız olar. Ata, nə davamlı asıq sifətli dayanmalı, nə də uşaqla çox üz göz olmalı, danışmasının heybətini qorumalıdır. Uşağa atasının malı ilə, rütbəsi ilə öyünməməsi tənbeh edilməlidir! Təvazö sahibi və nəzakətli olması öyrədilməlidir! Başqalarından bir şey almanın zillət olduğu, verən əlin alan əldən üstünlüyü bildirilməlidir! Xəsisliyin çirkinliyi öyrədilməlidir! Başqalarının yanında ədəbli oturması, ayaq ayaq üstünə atmaması, diqqətsiz hərəkətlərdən uzaq dayanması təlqin edilməlidir! Çox danışmaqdan uşağı məhrum etməlidir! Çox danışmanın həyasızlığa gətirib çıxardığı, çənəsi aşağılığın pisliyi ifadə olunmalıdır! Uşaq necə olsa danışmasını öyrənəcək.
Məqsəd, ona zərurət edincə susmasını və böyüklərin sözünü dinləməsini öyrətməkdir. Doğru da olsa, çox and içməsinə icazə verməməlidir! Vara yoxa and, pis bir vərdişdir. Böyüklərə hörmətin, yerini onlara vermənin və hər kəslə yaxşı dolanmanın əhəmiyyəti izah edilməlidir. Uşağı daha kiçikkən namaza alışdırmalıdır. Böyüyüncə namaz qılması çətin gələ bilər. Başqasının malını oğurlamağı, haram yeməyi, yalan danışmağı gözündə çirkin göstərəcək şəkildə izah etməlidir! Belə yetişdirib yetişkinliyə çatınca, bu ədəblərin incəliklərini ona söyləməlidir. Hər işi adət olaraq etməməsi, niyyətlə, şüurla etməsinin lazımlılığı izah edilməlidir.
Məsələn, yeməkdən məqsəd, qulun Rəbbinə ibadət etməsi, insanlara, vətəninə, millətinə faydalı xidmətlər göstərməsi, insanların səadəti üçün çalışması olduğu öyrədilməlidir. Dünyadan məqsədin, axirət üçün azuqə yığmaq olduğu, çünki dünyanın kimsəyə qalmadığı, ölümün tez və qəflətən gələ biləcəyi izah edilməli, (Xoşbəxtdir o insan ki, dünyada ikən axirət azuqəsi əldə edər, Cənnətə və Allahu təalaya qovuşar) deməlidir. Kiçik yaşında belə tərbiyə edilsə, daş üzərinə yazılan yazı kimi olar və asan asan silinməz.
Həmçinin bax: Demək,etmək,göstərmək
