Həllolma. Məhlullar

Həllolma təkcə fiziki proses olmayıb, həm də kimyəvi prosesdir. Yəni maddələrin bir-birində həllolması zamanı, sadəcə, bir maddənin xırdalanaraq başqasının içərisində yayılması (diffuziyası) getmir, bu fiziki proseslə yanaşı, həllolan maddənin hissəcikləri ilə həlledici hissəcikləri arasında kimyəvi qarşılıqlı təsir baş verir. Bəzi maddələrin (H2SO4, NaOH və s.) suda həll olması zamanı istiliyin ayrılması da bunu sübut edir.
Həllolan maddələrlə həlledicidən ibarət olan bircinsli sistemə məhlul deyilir.
Məhlul maye, qaz və bərk halda ola bilər. Məsələn, çaylar, göllər və dənizlər — maye, azot, oksigen və başqa qazlardan ibarət olan hava — qaz, metalların bir-birində həll olmasından alınan çuqun və polad isə — bərk məhlullardır.
Praktikada sulu məhlullardan — maddələrin suda həll olmasından alınan məhlullardan daha çox istifadə olunduğundan burada onlardan bəhs ediləcəkdir.
Burada şəkər və xörək duzu yaxşı həll olan, sönmüş əhəng və təbii gips az həll olan, gümüş(I)xlorid və barium-sulfat praktiki həll olmayan maddələr adlanır. Ümumiyyətlə götürüldükdə: 1000 ml (1 l) suda 10 q-dan çox həll olanlara yaxşı həll olan, 10 — 0,01 q həll olanlara az həll olan, 0,01 q-dan az həll olanlara praktik həll olmayan maddələr deyilir.
Məhlulun müəyyən həcmində otaq temperaturunda həll olan maddənin miqdan az olduqda ona duru məhlul, çox olduqda isə qatı məhlul deyilir. Məsələn, 1 stəkan (170 q) suda 1—2 qənd parçasının (10—20 q) həll edilməsindən alınan məhlula duru, 4—5 qənd parçasının (40—50 q) və ondan çox miqdarda həll edilməsindən alınan məhlula qatı məhlul demək olar.
Həll olan maddənin miqdarını bildirən doymuş və doymamış məhlul anlayışı da işlənir.
Müəyyən temperaturda həll olan maddənin daha həll ola bilmədiyi məhlula doymuş məhlul deyilir.
Müəyyən temperaturda həll olan maddənin əlavə miqdarının həll ola bildiyi məhlul isə doymamış məhlul adlanır.
Doymuş məhlulu qızdırmaqla tədricən həll olan maddə əlavə edib, sonra alınan məhlulu başlanğıc məhluldakı temperaturadək soyutduqda ifrat doymuş məhlul alınar.
İfrat doymuş məhlullarda həll olan maddənin miqdarı doymuş məhluldakından çox olur. Lakin ifrat doymuş məhlullar çox davamsız olur. Xarici təsirdən dərhal dağılaraq doymuş məhlula çevrilir.
Əgər bir stəkan suda otaq temperaturunda (20°C-də) 1, 2 və ya 3 qənd parçası həll edilirsə və daha bir neçəsini də həll etmək mümkün olursa, deməli, bu məhlul doymamış məhluldur. Qənd parçalarının sayını artırmaqla onları qarışdırıb, həll etməni davam etdiririk. Nəhayət, qarışdırmaqla da stəkandakı məhlulun dibində həll olmayan şəkər qalırsa, alınan məhlul doymuş məhlul adlanır.
«Doymuş məhlul»la «qatı məhlul» anlayışlarını bir-birilə qarışdırmaq olmaz. Az həll olan maddələrin çox az miqdarının olduğu duru məhlula da doymuş məhlul demək olar.
Suda az həll olan maddələrin (çöküntülərin) doymuş məhlulu duru, suda yaxşı həll olan maddələrin doymuş məhlulu isə qatı məhlul adlanır.
Su ilə reaksiyaya girib, yeni birləşmə əmələ gətirən maddələrin və çöküntülərin məhlulunu hazırlamaq mümkün deyil. Lakin suda yaxşı həll olan maddələrin məhlulunu hazırlamaq mümkündür.
Həllolma əmsalı. Maddələrin həllolma qabiliyyətini həllolma əmsalı ilə ifadə edirlər.