Türk dilində «yeterlik fiili» adı verilən felin bacarıq şəkli (mümkünlük aspekti) «bilmek» felinin köməyi ilə düzəlir. «Bilmek» feli -a, -e // -ya, -ye feli bağlama şəkilçisi qəbul etmiş fel kökünə bitişdirilir və felin bütün zamanlarında işlənir, şəxs şəkilçiləri «bilmek» felinin kökünə artırılır.
Felin bacarıq şəklinin təsdiq forması
İndiki zamanda:
gelebiliyorum | Gelebiliyoruz |
gelebiliyorsun | Gelebiliyorsunuz |
gelebiliyor | Gelebiliyorlar |
Şühudi keçmiş zamanda:
okuyabildim | Okuyabildik |
okuyabildin | okuyabildiniz |
okuyabildi | okuyabildiler |
Nəqli keçmiş zamanda:
yazabilmişim | yazabilmişiz |
yazabilmişsin | yazabilmişsiniz |
yazabilmiş | yazabilmişler |
Gələcək zamanda:
yapabileceğim | yapabileceğiz |
yapabileceksin | yapabileceksiniz |
yapabilecek | yapabilecekler |
Geniş zamanda:
gidebilirim | Gidebiliriz |
gidebilirsin | gidebilirsiniz |
gidebilir | Gidebilirler |
Mürəkkəb fellərdə «bilmek» sözü birləşmənin ikinci tərəfinə qoşulur:
taarruz etmek — taaruz edebilmek
yoketmek — yokedebilmek
işğal etmek — işğal edebilmek
affetmek — affedebilmek
Felin bacarıq şəkli felin inkar formasından da düzəlir:
yorulmamak — yorulmuyabilmek
gecikmemek — gecikmiyebilmek
okumamak — okumuyabilmek
yazmamak — yazmıyabilmek
Azərbaycan dilində də felin bacarıq şəklini ifadə etmək üçün «bilmək» felindən istifadə olunur, ancaq dilimizdə «bilmək» feli qoşulduğu sözdən ayrı yazılır. Məs.: görə bilirəm, görə bildim, yaza biləcəyəm, oxuya biləcəksən, baxa biləcəyik və s.
Felin bacarıq şəklinin inkar forması (qeyri-mümkünlük aspekti) isə türk dilini Azərbaycan dilindən fərqləndirən ən mühüm morfoloji əlamətlərdən biridir. Dilimizdə qeyri-mümkünlüyü ifadə etmək üçün «bilmək» felinə inkar şəkilçisi gətirmək kifayətdir: gedə bilmərəm, gələ bilmədin, yaza bilməyəcəksiniz, oxuya bilməzsən;
Türk dilində isə qeyri-mümkünlüyün ifadəsi zamanı «bilmek» feli tamamilə ortadan çıxır.
Türk dilində felin bacarıq şəklinin inkarı fel kökünə artırılan -ama, -eme; -amı, -emi morfemləri vasitəsilə düzəlir; Fel kökü saitlə bitərsə, araya bitişdirici «y» samiti əlavə edilir. Vurğu -ma, -me inkar şəkilçisindən əvvəlki hecanın üzərinə düşür.
İndiki zamanda:
gelemiyorum | gələ bilmirəm |
gelemiyorsun | gələ bilmirsən |
gelemiyor | gələ bilmir |
gelemiyoruz | gələ bilmirik |
gelemiyorsunuz | gələ bilmirsiniz |
gelemiyorlar | gələ bilmirlər. |
Şühudi keçmiş zamanda:
okuyamadım | oxuya bilmədim |
okuyamadın | oxuya bilmədin |
okuyamadı | oxuya bilmədi |
okuyamadık | oxuya bilmədik |
okuyamadınız | oxuya bilmədiniz |
okuyamadılar | oxuya bilmədilər |
Nəqli keçmiş zamanda:
yazamamışım | yaza bilməmişəm |
yazamamışsın | yaza bilməmişsin |
yazamamış | yaza bilməmiş |
yazamamışız | yaza bilməmişik |
yazamamışsınız | yaza bilməmişsiniz |
yazamamışlar | yaza bilməmişlər |
Gələcək zamanda:
yapamıyacağım | edə bilməyəcəyəm |
yapamayacaksın | edə bilməyəcəksən |
yapamıyacak | edə bilməyəcək |
yapamıyacağız | edə bilməyəcəyik |
yapamıyacaksınız | edə bilməyəcəksiniz |
yapamıyacaklar | edə bilməyəcəklər |
Geniş zamanda:
gidemem | gedə bilmərəm |
gidemezsin | gedə bilməzsən |
gidemez | gedə bilməz |
gidemeyiz | gedə bilmərik |
gidemezsiniz | gedə bilməzsiniz |
gidemezler | gedə bilməzlər |
Azərbaycan dilində felin bacarıq şəklinin inkarının (qeyri-mümkünlük aspektinin) türk dilində olduğu kimi (yəni «bilmək» felini işlətmədən) işlənməsi şifahi nitq üçün xarakterikdir:
gedəmmərəm, gələmmərsən, oxuyammaz, baxammarıq, alammarsınız, biləmməzlər və s.
Felin bacarıq şəklinin sual forması
İndiki zamanda:
gelebiliyor muyum? | gelebiliyor muyuz? |
gelebiliyor musun? | gelebiliyor musunuz? |
gelebiliyor mu? | gelebiliyorları mı? |
Şühudi keçmiş zamanda:
okuyabildim mi? | okuyabildik mi? |
okuyabildin mi? | okuyabildiniz mi? |
okuyabildi mi? | okuyabildiler mi? |
Nəqli keçmiş zamanda:
yazabilmiş miyim? | yazabilmiş miyiz? |
yazabilmiş misin? | yazabilmiş misiniz? |
yazabilmiş mi? | yazabilmişler mi? |
Gələcək zamanda:
yapabilecek miyim? | yapabilecek miyiz? |
yapabilecek misin? | yapabilecek misiniz? |
yapabilecek mi? | yapabilecekler mi? |
Geniş zamanda
gidebilir miyim? | gidebilir miyiz? |
gidebilir misin? | gidebilir misiniz? |
gidebilir mi? | gidebilirler mi? |
Felin bacarıq şəklinin inkar-sual forması
İndiki zamanda:
gelemiyor muyum? | gelemiyor muyuz? |
gelemiyor musun? | gelemiyor musunuz? |
gelemiyor mu? | gelemiyorlar mı? |
Şühudi keçmiş zamanda:
okuyamadım mı? | okuyamadık mı? |
okuyamadın mı? | okuyamadınız mı? |
okuyamadı mı? | okuyamadılar mı? |
Nəqli keçmiş zamanda:
yazamamış mıyım? | yazamamış mıyız? |
yazamamış mısın? | yazamamış mısınız? |
yazamamış mı? | yazamamışlar mı? |
Gələcək zamanda:
yapamayacak mıyım? | yapamayacak mıyız? |
yapamayacak mısın? | yapamayacak mısınız |
yapamayacak mı? | yapamayacaklar mı? |
Geniş zamanda
gidemez miyim? | gidemez miyiz? |
gidemez misin? | gidemez misiniz? |
gidemez mi? | gidemezler mi? |