FELİN VACİB ŞƏKLİ
Türk dilində felin vacib şəkli dilimizdə olduğu kimi, -malı, meli şəkilçisi vasitəsilə düzəlir və şəxslər üzrə təsrif olunur:
gelmeliyim | gelmeliyiz |
gelmelisin | gelmelisiniz |
gelmeli(dir) | gelmelidirler |
Ne yapmalı, nereye gitmeli? Bugün gidip İhsan'a sormalıyım; Şu kitabı okumalısınız.
FELİN ARZU ŞƏKLİ
Türk dilində arzu şəkli Azərbaycan dilindəkindən qismən fərqlənir. Türk dilində felin arzu və əmr şəkillərinin şəkilçiləri I şəxsin tək və cəmində eynidir, dilimizdə isə I şəxsin təkində müxtəlif, cəmində eynidir.
Türk dilində
Arzu şəkli | Əmr şəkli |
alayım; alalım | alayım; alalım |
al; alınız | al; alınız |
ala; alalar | alsın; alsınlar |
Azərbaycan dilində
A r z u şəkli | Əmr şəkli |
alam; alaq | alım; alaq |
alasan; alasınız | al; alın(ız) |
ala; alalar | alsın; alsınlar |
Arzu şəklinin mənasını qüvvətləndirmək üçün dilimizdə «gərək» sözündən istifadə olunur, türk dilində isə bu söz işlədilmir.
Allah senden razı ola.
Keşke geleler de göreler bu durumu.
İsterim ki, sen gidesin, babanın sıhhatini sorasın.
FELİN ŞƏRT ŞƏKLİ
Azərbaycan dilində olduğu kimi, türk dilində də felin şərt şəkli -sa, -se şəkilçisi vasitəsilə düzəlir və şəxslər üzrə təsrif olunur.
Şərt şəkli zaman şəkilçiləri qəbul etmir, yəni zamanlar üzrə dəyişmir, mənaca gələcək zamana aid olur.
okusam | okusak |
okusan | okusanız |
okusa | okusalar |
Yarın bize gelsen, sinemaya gideriz.
İstese yapardı, fakat istemedi.
Dersini birkaç kez okusan, belleğinde tutacaksın.
Türk dilində şərt şəkli üslub baxımından cümlədə arzu istək də ifadə edə bilir:
Yarın bize gelsen (gelmenizi dilerim).
Keşke o gitse (gitmesini istiyorum).
Şərt şəklindəki fel nidalarla işlədildikdə cümləyə əmr çaları verir:
Kitaplarınızı açsanıza!
Kar başladı, hızlı yürüsene!
Xəbəri felin şərt şəklində işlənmiş cümlələr xüsusi sual cümləsi şəklində çıxış edir:
Ansızın gelse ve senin bu halini görse?
O bunu yapmamalı. Aceba yapsa?
Gitmeyeceğim diyorsun, gitsen?