Mənsubiyyət kateqoriyası hər hansı bir şəxsin, əşyanın və ya hadisənin başqa bir şəxsə, əşyaya və ya hadisəyə mənsubiyyət münasibətini bildirir.
Türk və Azərbaycan dillərində mənsubiyyət şəkilçiləri eynidir. Bunlar aşağıdakılardır.
a) Sonu samitlə bitən sözlər üçün.
tək | cəm |
1-ci şəxs: -ım, -im, -um, -üm; | -ımız, -imiz, -umuz, -ünüz; |
2-ci şəxs: -ın, -in, -un, -ün; | -ınız, -iniz, -unuz, -ünüz; |
3-cü şəxs: -ı, -i, -u, -ü; | — (lar)ı, -(ler)i. |
b) Sonu saitlə bitən sözlər üçün.
tək | cəm |
1-ci şəxs: -m | -mız, -miz, -muz, -müz; |
2-ci şəxs: -n | -nız, -niz, -nuz, -nüz; |
3-cü şəxs: -sı, -si, -su, -sü; | -(lar)ı, -(ler)i. |
Vurğu mənsubiyyət şəkilçilərinin üzərinə düşür.
Türk dilində mənsubiyyət üç üsulla ifadə olunur: morfoloji, morfoloji-sintaktik, sintaktik.
Morfoloji üsul yuxarıda göstərilən mənsubiyyət şəkilçilərinin sözə qoşulması ilə düzəlir:
kitabım, kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitabları;
evim, evin, evi, evimiz, eviniz, evleri;
okulum, okulun, okulu, okulumuz, okulunuz, okulları;
koyüm, köyün, köyü, köyümüz, köyleri;
babam, baban, babası, babamız, babanız, babaları;
annem, annen, annesi, annemiz, anneniz, anneleri.
Morfoloji üsuldan istifadə edərkən 3-cü şəxsin təki və cəminə diqqət etmək lazımdır.
babası — onun babası, onların babası;
evleri — onun evleri, onların evleri;
Morfoloji-sintaktik üsul yiyəlik hal şəkilçisi qəbul etmiş şəxs əvəzlikləri ilə mənsubiyyət şəkilçisi qoşulan sözlər vasitəsilə düzəlir:
benim kitabım, senin kitabın, onun kitabı;
bizim kitabımız, sizin kitabınız, onların kitabları (kitabı);
benim babam, senin baban, onun babası;
bizim babamız, sizin babanız, onların babaları (babası).
Əlbəttə, şəxs əvəzliklərinin işlədilməsi zəruri deyil. Bu yalnız o zaman zəruri olur ki, həmin sözlər, yəni əvəzliklər məntiqi vurğu qəbul edir:
Bu benim kitabımdır (Yəni sənin yox, mənimdir).
Senin çantan yeşil, onun çantası siyahtır.
Sintaktik üsul yiyəlik hal şəkilçisi qəbul etmiş şəxs əvəzliklərinin mənsubiyyət şəkilçisi olmayan sözlərə qoşulması ilə düzəlir.
benim ev, benim oğlan, benim kız;
senin ev, senin oğlan, senin kız;
onun ev, onun oğlan, onun kız;
bizim ev, bizim oğlan, bizim kız;
sizin ev, sizin oğlan, sizin kız;
onların ev, onların oğlan, onların kız.
Qeyd etmək lazımdır ki, üçüncü şəxs üçün sintaktik üsul Azərbaycan dili üçün xarakterik deyil. Bu üsuldan, əsasən, I və II şəxslərin cəmində istifadə olunur:
bizim qız, sizin küçə, bizim ev, sizin məktub və s.
Türk dilində isə bu üsuldan bütün şəxslərdə geniş istifadə edilir.