Azərbaycan dilində olduğu kimi türk dilində də ismin altı halı var.
Yalın hal — Adlıq hal
İlişik hal (-ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nın, -nün) — Yiyəlik hal
Varımlı hal (-a, -e; -ya, -ye) — Yönlük hal
Belli işlenmiş hal (-ı, -i, -u, -ü; -yı, -yi, -yu, -yü) — Təsirlik hal
Durumlu hal (-da, -de; -ta, -te) — Yerlik hal
Çıkımlı hal (-dan, -den, -tan, -ten) — Çıxışlıq hal Hər iki dildə ismin hallarının sualları və şəkilləri də əsas etibarilə eynidir. Bununla yanaşı, türk və Azərbaycan dillərində ismin hallarının bəzi fərqləri var, onlar aşağıdakılardır:
1) Türk dilində təsirlik hal şəkilçisi (-ı, -i, -u, -ü) saitlə bitən sözə artırılarkən sözlə şəkilçi arasına bitişdirici «y» samiti, Azərbaycan dilində isə «n» samiti əlavə edilir.
kapı+y+ı — kapıyı; | qapı-n-ı — qapını; |
anne+y+i — anneyi; | ana-n-ı — ananı; |
Saitlə bitən söz birləşmələrinin hallanması zamanı bu fərq aradan qalxır:
çocuk bahçesi+n+i; | uşaq bağçası-n-ı; |
yazı levhası+n+ı; | yazı taxtası-n-ı; |
2) Şəxs əvəzlikləri «ben» və «sen» türk dilində yönlük halda «bana», «sana» şəklində işlədilir.
Kitabı bana ver — Kitabı mənə ver.
Sana söylüyorum — Sənə deyirəm.
3) Xüsusi isimlərə artırılan yönlük hal şəkilçisi (-a, -e, ya, -ye) həm də Azərbaycan dilindəki «gil» şəkilçisinin ifadə etdiyi mənalara uyğun gəlir:
Orhan'a gidiyorum — Orxangilə gedirəm.
Babamlara misafir geldi — Atamgilə qonaq gəlib.
4) Bir sıra eyni mənalı fellər və qoşmalar türk və Azərbaycan dillərində isimlərin müxtəlif hallarda idarə edirlər.
Müqayisə et:
Ahmed'e sormak | — Əhməddən soruşmaq; |
Zile basmak | — Zəngi basmaq; |
Beş saat kadar | — Beş saata qədər; |
Birisine danışmak | — Biri ilə məsləhətləşmək; |
5) Türk dilində yerlik və çıxışlıq hal şəkilçilərinin (-da, -de, -dan, -den) həm də kar variantları işlədilir (-ta, -te, -tan, -ten).
Kitapta, ağaçtan, çiçekten, dolapta;
6) «ne» sual əvəzliyinin hallanması spesifikdir:
ne, neyin, neye, neyi (nesi), nede, neden.
Türk dilində isimlərin hallanmasına aid nümunələr:
Yalın hal (kim? ne? nere?) ot, ev, oda, okul;
İlişik hal (kimin? neyin? nerenin?) otun, evin, odanın, okulun;
Varımlı hal (kime? neye? nereye?) ota, eve, odaya, okula;
Belli işlenmiş hal (kimi? neyi? nereyi?) otu, evi, odayı, okulu;
Durumlu hal (kimde? nede? neden?) otta, evde, odada, okulda;
Çıkımlı hal (kimden? neden? nereden?) ottan, evden, odadan, okuldan.
Əvəzliklərin hallanması
Y.h. | ben | sen | o | bu | şu |
İ.h. | benim | senin | onun | bunun | şunun |
V.h. | bana | sana | ona | buna | şuna |
B.i.h. | beni | seni | onu | bunu | şunu |
D.h. | bende | sende | onda | bunda | şunda |
Ç.h. | benden | senden | ondan | bundan | şundan |
Söz birləşmələrinin hallanması
Y.h. | çocuk bahçesi | elma ağacı |
İ.h. | çocuk bahçesinin | elma ağacının |
V.h. | çocuk bahçesine | elma ağacına |
B.i.h. | çocuk bahçesini | elma ağacını |
D.h. | çocuk bahçesinde | elma ağacında |
Ç.h. | çocuk bahçesinden | elma ağacından |
Məsdərlərin hallanması
Y.h. | okumak | bilmek |
İ.h. | okumanın | bilmeğin |
V.h. | okumaya | bilmeğe |
B.i.h. | okumayı | bilmeği |
D.h. | okumakta | bilmekte |
Ç.h. | okumaktan | bilmekten |
Türk dilinin yeni orfoqrafiya qaydalarına görə tələffüzü asanlaşdırmaq məqsədilə yiyəlik, yönlük və təsirlik hallarında -mak, -mek şəkilçisi ilə bitən məsdərlərin yerinə -ma, -me şəkilçisi ilə feldən düzələn isimlərin hallandırılması tövsiyə edilir:
okumanın, okumaya, okumayı, bilmenin, bilmeye, bilmeyi.