Türk dilində 21 samit var. Bu samitlərdən üçü - g, k, l iki danışıq səsinə malikdir, "ğ" samiti isə spesifikdir. Digər samitlərin tələffüzü Azərbaycan dilindəki samitlərin tələffüzü ilə eynidir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, hər iki dildə samitlərin əsas xüsusiyyəti onların küylü olmasıdır. Lakin türk dilində kar samitlərin işlənmə sahəsi daha genişdir. Bunun başlıca səbəblərini belə izah etmək olar.
2. Türk dilində (bəzi müstəsna hallardan başqa) sözün sonunda cingiltili samitlərdən "b", "c", "g", "d" işlənmir. Bu samitlərin yerinə onların kar qarşılıqları - p, ç, k, t işlənir. dodaq - dudak 3. Türk dilində "x" samiti yoxdur. Azərbaycan dilində bu samitlə başlayan və bitən sözlər türk dilində "h" və ya "k" samiti ilə, sözün ortasında isə həmin samitlərdən başqa bir də "ş" samiti ilə işlənir. Hər üç samit "x" səsinə nisbətən daha "kardır". 4. Fonetik qanunlardan bəhs edərkən görəcəyimiz kimi karlaşma və cingiltiləşmə Azərbaycan dilində orfoepik hadisədirsə, yəni əsasən tələffüzlə əlaqədardırsa, türk dilində bu, fonetik qanundur və orfoqrafiyada, yəni yazıda da təsbit edilir. Məhz bu fərqin nəticəsidir ki, Azərbaycan dilindən fərqli olaraq türk dilində şəkilçilərin bir çoxunun kar variantları da mövcuddur. Türk dilində samitlər aşağıdakı qaydada təsnif olunur: 1. Səs tellərinin iştirakına görə: b) cingiltili samitlər: v, b, c, j, d, g, y, z, m, n, q, l, q. Kar samitləri yadda saxlamaq üçün "Fe Paşa çok hasta" (yəni Filan paşa çox xəstədir) cümləsini əzbər bilmək kifayətdir. Həmin cümlədəki samitlər türkcənin 8 kar samitinə müvafiqdir. 2. Tonun iştirakına görə: Bunların əmələ gəlməsində ton iştirak etmir, onlar yalnız küyün köməyi ilə yaranır. 3. Əmələgəlmə yerinə görə: Qeyd edək ki, türk dilində samitlərin təsnifatında başqa prinsiplərdən də istifadə edirlər. Lakin praktikada ən çox istifadə olunan birinci prinsipdir, yəni samitlərin səs tellərinin iştirakına görə bölgüsüdür. Samitlərin bölgüsünü göstərən cədvəl Səs tellərinin iştirakına görə Kar samitlər Cingiltili samitlər Əmələgəlmə Tonun tonsuz tonlu sonor Qoşa dodaq p f b v m Dil-diş samitləri t, ç, ş, s c, d, z, j n, r, l Damaq samitləri k g, ğ, y Boğaz samiti h Yuxarıdakı cədvəldən istifadə edərək, türk dilindəki samitlərin hər birinin fərqləndirici əlamətlərini göstərmək mümkündür:
1. Azərbaycan dilində "q" cingiltili samiti ilə başlayan sözlərin əksəriyyəti türk dilində kar "k" samiti ilə işlənir.
qalın - kalın
qadın - kadın
qış - kış
qoyun - koyun
quş - kuş
qazan - kazan
qar - kar
qulaq - kulak
quzu - kuzu
qız - kız
kitab - kitap
almaq - almak
dörd - dört
ehtiyac - ihtiyaç
ağac - ağaç
qılınc - kılıç
qaşıq - kaşık
dərd - dert
cavab - cevap
xəbər - haber
xəritə - harita
xəstə - hasta
xalq - halk
xidmət - hizmet
xronika - kronik
mexanika - mekanik
arxiv - arşiv
çox - çok
ox - ok
axın - akın
arxeologiya - arkeoloci
doxsan - doksan
xərc - harç
qorxu - korku
sxem - şema
bronxit - bronşit
Arximed - Arşimed
Don Kixot - Don Kişot
a) kar samitlər: f, p, ş, ç, k, h, s, t
a) Tonsuz samitlər: f, p, ç, ş, h, s, t, k.
b) tonlu samitlər: v, b, c, j, d, g, r, ğ, y.
c) sonor samitlər: l, m, n, r.
a) qoşa dodaq samitləri: b, p, m
b) dil-diş samitləri: d, t, z, s, l, r, ç, c, j, ş.
c) damaq samitləri: k, y, g, ğ
z) boğaz samiti: h.
d) dodaq-diş samitləri: f, v.
yerinə görə
iştirakına
görə
samitləri:
Dodaq-diş
samitləri:
b - cingiltili, tonlu, qoşa dodaq samiti
c - cingiltili, tonlu, dil-diş samiti
ç - kar, tonsuz, dil-diş samiti
d - cingiltili, tonlu, dil-diş samiti
f - kar, tonsuz, dodaq-diş samiti
g - cingiltili, tonlu, damaq samiti
ğ - cingiltili, tonlu, damaq samiti
h - kar, tonsuz, boğaz samiti
j - cingiltili, tonlu, dil-diş samiti
k - kar, tonsuz, damaq samiti
l - cingiltili, sonor, dil-diş samiti
m - cingiltili, sonor, qoşa dodaq samiti
n - cingiltili, sonor, dil-diş samiti
p - kar, tonsuz, qoşa dodaq samiti
r - cingiltili, sonor, dil-diş samiti
s - kar, tonsuz dil-diş samiti
ş - kar, tonsuz, dil-diş samiti
t - kar, tonsuz, dil-diş samiti
v - cingiltili, tonlu, dodaq-diş samiti
y - cingiltili, tonlu, damaq samiti
z - cingiltili, tonlu, dil-diş samiti.