Bud­da ayə­lə­ri

Bud­diz­min mü­qəd­dəs ki­ta­bı «Ti­pi­ta­ka» ("Üç sə­bət (qa­nun)") era­dan 80 il ön­cə Sey­lon­da ya­zı­lıb, an­caq onun ya­ran­ma ta­ri­xi xey­li əv­və­lə, e.ə. VI əs­rə və son­ra­kı yü­zil­lə­rə ge­dib çı­xır. «Ti­pi­ta­ka» üç böl­mə­yə ay­rı­lır: «Vi­na­ya-pi­ta­ki» ("Öyüd-nə­si­hət sə­bə­ti"), «Sut­ta-pi­ta­ki» («Mətn­lər sə­bə­ti»), bir də «Ab­hid­ham­ma-pi­ta­ki» (Müd­rik­lik sə­bə­ti). Hər böl­mə öz­lü­yün­də his­sə­lə­rə, ki­tab­la­ra, fə­sil­lə­rə və s. bö­lü­nür. Ay­rı-ay­rı bud­dizm mətn­lə­ri gü­nü­mü­zə bir çox dil­lər­də, o cüm­lə­dən sans­krit di­lin­də gə­lib ça­tıb, an­caq «Ti­pi­ta­ka»nın bü­töv ver­si­ya­sı pa­li di­lin­də qo­ru­nub-sax­la­nıb. Ümu­mi­lik­də «Ti­pi­ta­ka» bir çox üs­lub­la­rı, for­ma­la­rı, janr­la­rı özün­də bir­ləş­di­rən ki­tab­dı. Onun bir sı­ra böl­mə­lə­ri, fə­sil­lə­ri bə­dii key­fiy­yət­lə­ri­nə gö­rə dün­ya ədə­biy­ya­tı­nın qı­zıl fon­du­na da­xil olub.

Bu ba­xım­dan ikin­ci böl­mə – «Sut­ta-pi­ta­ki» ay­rı­ca se­çi­lir. Onun mət­ni həm şer, həm də nəsr­lə ya­zı­lıb. Öz­lü­yün­də «Sut­ta-pi­ta­ki»nin ən güc­lü ye­ri isə be­şin­ci his­sə – «Khud­da­ka-ni­ka­ya» («Qı­sa tə­lim­lər top­lu­su») he­sab olu­nur. Bu his­sə­yə bud­dist ədə­biy­ya­tın şe­devr­lə­ri sa­yı­lan «Dham­ma­pa­da» («Yax­şı­lıq yo­lu»), «Sut­ta-ni­pa­ta» («Mətn­lə­rin ki­çik top­lu­su»), «The­ra-qat­ha» və «The­ri-qat­ha» («Ra­hib və ra­hi­bə­lə­rin nəğ­mə­lə­ri»), «Ca­ta­ki» (Bud­da­nın əv­vəl­ki do­ğu­luş­la­rı­nın ta­ri­xi) və baş­qa ki­tab­lar da­xil­di. Bud­diz­min baş­lı­ca əx­la­qi prin­sip­lə­ri «Dham­ma­pa­da»ya yı­ğı­lıb. Ənə­nə­yə gö­rə, bu de­yim­lə­rin ha­mı­sı Bud­da­ya məx­sus he­sab edi­lir. 26 fə­sil və 423 ayə­dən iba­rət «Dham­ma­pa­da» əsr­lər uzu­nu bir çox Asi­ya dil­lə­ri­nə çev­ri­lib, bə­zi öl­kə­lər­də bud­diz­mi qə­bul edən­lər üçün dərs­lik ki­mi is­ti­fa­də olu­nub, əz­bər öy­rə­ni­lib.

«Dham­ma­pa­da»dan seç­mə­lər
«O mə­ni təh­qir elə­di, o mə­ni vur­du, o mə­nə qa­lib gəl­di, o mə­ni so­yub-ta­la­dı». İçin­də be­lə fi­kir­lər giz­lə­də­nin nif­rə­ti sön­məz.

 Nif­rə­tin qar­şı­sı nif­rət­lə alın­maz, yal­nız nif­rət­siz­lik­lə nif­rə­ti sön­dür­mək olar. Bu, əbə­di qa­nun­du. *** Çox­la­rı­nın xə­bə­ri yox­du ki, bur­da hə­lak ol­maq bi­zim al­nı­mı­za ya­zı­lıb. Bu­nu bi­lən­lər­sə elə hə­min an­da­ca hər söz-söh­bə­tə son qo­yur­lar.

Da­mı yax­şı dö­şən­mə­miş evə ya­ğış ne­cə da­mır­sa, yax­şı iş­lə­mə­yən ağı­la da ta­mah elə­cə da­mır.

Əgər bi­ri­si Mü­qəd­dəs Ki­ta­bı ge­cə-gün­düz oxu­yur, an­caq əməl elə­mir­sə, be­lə­si öz­gə­si­nin inə­yi­ni sa­yan na­xır­çı­ya bən­zər. Mü­qəd­dəs­lər cər­gə­sin­də ona yer yox­du.

Ha­va­lı, yün­gül, har­da gəl­di büd­rə­yən, ili­şən fik­rin ci­lov­lan­ma­sı xoş­bəxt­lik­di. Xoş­bəxt­li­yin yo­lu sus­du­rul­muş fi­kir­dən ke­çir.

Xe­yir­dən-şər­dən üz dön­də­rən na­mus­lu fik­rin, bir də ayıq-sa­yıq­la­rın qor­xu­su ol­maz.

Ya­zıq­lar ol­sun! Kö­tük ki­mi duy­ğu­suz, fay­da­sız, atı­lıb-qal­mış bu bə­dən yer üzün­də çox ya­şa­ma­ya­caq.

Şi­rə çə­kən arı çi­çək­lə­rə, gül­lə­rin rən­gi­nə, qo­xu­su­na heç bir zə­rər vur­ma­dan ne­cə uçub ge­dir­sə, müd­rik adam da öz yur­du­na elə­cə gə­lib-get­sin.

Yax­şı söz­lər da­nı­şıb əməl elə­mə­yən adam ət­ri ol­ma­yan gö­zəl çi­çək­lə­rə bən­zər. Çi­çək­lə­rin ət­ri kü­lə­yin axı­nı­na qar­şı ya­yıl­maz. Xe­yir­xah adam­la­rın ət­ri isə kü­lə­yin gəl­di­yi yer­lə­rə də ya­yı­lır.

Gə­zər­ki adam, əgər özün­dən yax­şı­sı­na, ya da heç ol­ma­sa özün ki­mi­si­nə rast gəl­mə­din­sə, çə­kil öz tən­ha­lı­ğı­na: ax­maq­lar­la sə­nin­ki tut­maz.

«Mə­nim öv­lad­la­rım, mə­nim var-döv­lə­tim» – ax­maq adam özü­nü be­lə şey­lər­lə üzür. O heç özü-özü­nə də yi­yə­lik edə bil­məz. O ki qa­la öv­lad ol­sun, var-döv­lət ol­sun.

 Ax­maq bü­tün öm­rü­nü müd­rik­lə­rin ara­sın­da ke­çir­sə be­lə, ye­nə də müd­rik­li­yin nə ol­du­ğu­nu qa­şıq xö­rə­yin da­dı­nı bil­di­yin­dən ar­tıq bil­məz.

Peş­man­çı­lı­ğa, göz yaş­la­rı­na ba­şa gə­lən işə xe­yir iş de­mək ol­maz. 

Ax­maq adam bi­lik qa­za­nar­sa, öz bəd­bəxt­li­yi­ni bi­rə-beş ar­tı­rar.

Arx çə­kən su­ya güc gəl­mə­li­di, yay çə­kən oxa güc gəl­mə­li­di, dül­gər olan ağa­ca güc gəl­mə­li­di, müd­rik olan özü­nə güc gəl­mə­li­di.

Yel qa­ya­dan, tə­rif və töh­mət isə müd­rik adam­dan heç nə apa­ra bil­məz.

Nə özün­dən öt­rü, nə baş­qa­la­rın­dan öt­rü öv­lad, var-döv­lət, taxt-tac is­tə­məz o. Qa­nun­suz­luq üs­tün­də uğur qa­zan­ma­ğa onun eh­ti­ya­cı yox­du. Qoy onun müd­rik­li­yi və əda­lə­ti əbə­di ol­sun!

Qoy o, xe­yir iş­lər gör­mə­yə tə­ləs­sin; şər­dən fik­ri­ni ya­yın­dır­sın. Çün­ki xe­yir­lə uğ­raş­ma­yan kim­sə­nin ağ­lı öz se­vin­ci­ni şər­də ta­pır.

Əlin ya­ra de­yil­sə, zə­hə­ri ov­cun­da gəz­di­rə bi­lər­sən. Ya­ra­sı ol­ma­ya­na zə­hər əsər elə­məz. Şər iş­lər tö­rət­mə­yə­nə şə­rin di­şi bat­maz.

Ki­mi­si ana bət­ni­nə qa­yı­dır, gü­nah­kar­lar cə­hən­nə­mə va­sil olur, mö­min­lər gö­yə çə­ki­lir, ar­zu­lar­dan üz dön­də­rən­lər isə nir­va­na­ya (ila­hi sa­kit­li­yə – red.) ça­tır­lar.

Dün­ya baş­dan-ba­şa yan­maq­da ikən bu nə gü­lüş, nə se­vinc­di? Ge­cə­yə gö­mü­lən­lər, siz ni­yə işıq ax­tar­mır­sı­nız?

Nə göy­də, nə də­niz­lə­rin di­bin­də, nə də­rə­lə­rin də­rin­li­yin­də elə bir yer ta­pıl­maz ki, di­ri­lə­ri ölüm hax­la­ma­sın.

Xəs­tə­lik­lər yu­va­sı bu eti­bar­sız bə­dən ge­yil­mək­dən köh­nə­lib ar­tıq; bu çü­rün­tü yı­ğı­nı me­yit qo­xu­yur, çün­ki öm­rün yal­nız bir so­nu var – ölüm.

Sü­mük­dən ti­ki­lib bu qa­la, ət­lə-qan­la ma­la­la­nıb-su­va­nıb; qo­ca­lıq və ölüm, ya­lan və iki­üz­lü­lük giz­lə­nib bu qa­la­da.

Çox do­ğul­dum, çox ömür­lər­dən keç­dim, bu evi ti­kə­ni çox gəz­dim, an­caq tap­ma­dım. Dö­nə-dö­nə do­ğul­maq dəh­şət­di.

Ey bu evi ti­kən, sən gö­rür­sən! Sən bir də bu əziy­yə­ti çək­mə­yə­cək­sən. Di­rək­lə­rin uçub ar­tıq, çar­da­ğı­nın bə­zə­yi po­zu­lub. Bu dün­ya­dan dar­tı­nan ağıl, axır ki, ar­zu­la­ra qa­lib gəl­di.

Mö­min hə­yat ke­çir­mə­yən­lər, gənc­lik­də var­lan­ma­yan­lar ba­lıq­sız göl­mə­çə­də qo­ca ba­lı­qu­dan­lar ki­mi hə­lak olur­lar.

Mö­min hə­yat ke­çir­mə­yən­lər, gənc­lik­də var­lan­ma­yan­lar keç­mi­şin qüs­sə­si­ni çə­kən qı­rıq yay ki­mi atı­lıb-qa­lır­lar.

Ah! Biz düş­mən­siz­lər ne­cə xoş­bəx­tik bir-bi­ri­ni ye­yən­lə­rin ara­sın­da; bir-bi­ri­ni ye­yən­lə­rin ara­sın­da ya­şa­yı­rıq biz düş­mən­siz­lər.

Ah! Biz sağ­lam­lar ne­cə xoş­bəx­tik xəs­tə­lə­rin ara­sın­da; xəs­tə­lə­rin ara­sın­da ya­şa­yı­rıq biz sağ­lam­lar.

Ah! Biz yo­rul­maz­lar ne­cə xoş­bəx­tik əl­dən düş­müş­lə­rin ara­sın­da; əl­dən düş­müş­lə­rin ara­sın­da ya­şa­yı­rıq biz yo­rul­maz­lar.

Ah! Biz ne­cə xoş­bəx­tik, heç nə­yi­miz ol­ma­sa da. İşıq­lı tan­rı­lar ki­mi özü­mü­zü se­vinc­lə do­yu­ra­ca­ğıq.

Qə­lə­bə nif­rət do­ğu­rur; udu­zan qə­mə tu­tu­lur. Yal­nız ud­maq­dan və uduz­maq­dan üz dön­də­rən­lər xoş­bəxt ömür sü­rür­lər.

Eh­ti­ras­dan bö­yük alov yox­du; nif­rət­dən bö­yük dərd yox­du; bə­dən­dən bö­yük bəd­bəxt­lik yox­du; sa­kit­lik­dən bö­yük xoş­bəxt­lik yox­du.

Sən in­di sa­ral­mış yar­paq ki­mi­sən, o dün­ya­nın el­çi­lə­ri sə­nin da­lın­ca gə­lib­lər. Ölü­mün as­ta­na­sın­da dur­mu­san və heç yol eh­ti­ya­tı da gö­tür­mə­mi­sən.

Özü­nə bir ada qur, ça­lış, vu­ruş, müd­rik ol! İy­rənc­lik­dən ara­la­nıb göy üzün­də­ki mərd­lər səl­tə­nə­ti­nin sa­ki­ni ola­caq­san.

Be­lə­cə, öm­rün so­na çat­dı. O dün­ya­ya az qa­lıb, an­caq sə­nin nə evin var, nə də yol eh­ti­ya­tın.

Özü­nə bir ada qur, ça­lış, vu­ruş, müd­rik ol! İy­rənc­lik­dən azad olub bir də heç vaxt do­ğul­ma­ya­caq­san, bir də qo­cal­ma­ya­caq­san…

Tərcümə etdi: Fəxri Uğurlu