Miqdarına görə isimlər

Miqdarına görə isimlər 2 qismə bölünür:

-tək isimlər,söhbət yalnız bir predmetdən gedirsə

вещь,стекло,кошка ;

-cəm isimlər,söhbət bir neçə predmetdən gedirsə

вещи,стёкла,кошки ;

Ancaq elə isimlər də vardır ki,onlar miqdarına görə yalnız bir formada olurlar

-yalnız tək halda olan isimlər.Bu isimlər kəmiyyət sayları ilə uyğunlaşmır və onları saymaq mümkün deyil

a)toplu isimlər :

листва,молодёж,детвора ;

б) həqiqi isimlər:

бензин,молоко,нефть,асфальт,фарфор ;

в)mücərrəd isimlər :

белизна,злоба,темнота,беготня,чтение ;

г) Astronomik obyektlərin adları :

Марс,Луна,Венера ;

д) coğrafi adlar:

Азербайджан,Каспий,Кура ;

е) müxtəlif şəkildə hallanan isimlər:

бремя,вымя,пламя,темя ;

-yalnız cəm halda olan isimlər.Bu isimlərin cinsi və halı təyin olunmur.

a)vahid (tam) kimi anlaşılan iki eyni hissə tərkibli premetlərin adları

брюки,ворота,перила,сани,очки,грабли,качели ;

Qeyd: İki eyni hissə tərkibli isimlərlə cüt isimləri qarışdırmayın.Onlar miqdarca 2 cür olur:

ботинки (ботинок),серьги (серьга) ;

б) material və onların qalıqlarının adları:

белила,чернила,духи,опилки,очистки ;

в) zaman müddətlərinin adları,oyunlar:

каникулы,жмурки,прятки,будни ;

г) fəaliyyət və təbiətin vəziyyət adları

хлопоты,сумерки,дебаты ;

д) müxtəlif coğrafi adlar

Афины,Карпаты,Альпы,Физули (город),Фили,Жигули ;

 

Kişi cinsinə mənsub isimlərin adlıq halının cəmi

1.Bir sıra kişi cinsinə mənsub isimlərin adlıq halının cəmi –а,-я və yaxud –и,-ы sonluqlu olurlar.

Yadda saxla:

А) директора,доктора,профессора,инспектора,берега,века,города,корма,номера, стога,фельдшера.штемпеля,желоба,жернова,повара,строжа,катера,кителя,

обшлага,тополя,округа,ордера,отпуска,паспорта,адреса,сорта,якоря;

Б) агитаторы,авторы,аптекари,лекторы,лидеры,договоры,порты,месяцы,бухгалтер,

выборы,инженеры,конструкторы,торты,фронты,шофёры,редакторы,корректоры,

ораторы,офицеры,гербы,конюхи,приговоры,ревизоры,снайперы,стажёры.

2.Cəmdə olan bəzi isimlər mənaca fərqlənirlər,ona görə də adlıq halın cəmində 2 formaya malik olurlar

лист-листы (vərəq) və листья (ağac)

зуб-зубы (insanın dişi) və зубья (mişarın dişi)

корень-корни (bitkilərdə) və коренья (tərəvəzdə)

лагерь-лагеря (hərbi) və лагери (ictimai-siyasi qrup)

муж-мужи (dövlət xadimləri) və мужья (həyat yoldaşı)

колено-колени (insanın) və колена (cinslərə ayırma)

сын –сыны (vətənin) və синовья (valideynlərin)

мех-меха (heyvanlarda) və мехи (dəmirçinin körüyü)

пояс-пояса (qayış,kəmər,toqqa) və поясы (coğrafi)

провод-провода (şunur) və проводы (yola salmaq)

пропуск-пропуска (sənədlər) və пропуски (proqul)

счёт-счeта (ödəniş üçün) və счёты (hesab üçün uyğunlaşdırma)

тормоз-тормоза (maşında) və тормозы (əngəlləmək)

учитель-учителя (müəllim) və учители(nəzəriyyə baniləri)

хлеб-хлеба (dənli bitkilər) və хлебы (bişirilmiş şirniyyat)

цвет-цвета (boya rəngi) və цветы (bitki)

3.İsmin cəm halının ikili formalarının da olması mümküdür (-А,-Я sonluqlu əsasən danışıq dilinin tərkib hissəsi kimi)

ветры-ветра,годы-года,цехи-цеха (-A sonluğu həmişə vurğulu olur).

4.Kişi cinsinin –ЁНОК,-ОНОК sonluqlu isimlərinin sonluğu cəmdə -АТ,-ЯТ suffiksləri ilə əvəz olunur.

Цыплёнок-цыплята,телёнок-телята

медвежонок-медвежата,ребёнок-ребята

5.Bir qisim isimlər cəmdə yeni leksik mənaya malik olurlar

огонь (alov)-огни (işıq)

вода (maye)-воды (müalicəvi,territorial)

торг (alış-veriş,ticarət)- торг (auksion)

грязь (zibil)-грязи (müalicəvi palçıq)

масло (kərə yağı)-масла (efir yağı)

сахар (ərzaq)-сахара (bioloji)

песок (şəkər)-пески (səhra qumu)

порог (evin kandarı)-пороги (çayın dibində köndələn daş təpə)

мозг (ilik,ağıl)-мозги (xörək)

Cəm isimlərin hallanarkən bəzi xüsusiyyətləri

Adlıq halda isimlərin düzgün yazılışı

1.Cəm isimlərin adlıq halda 1-ci dərəcəli hallanması

-HЯ sonluqlu isimlər.

Əgər -HЯ qarşısında saitdirsə,onda Ь yazılır,yox əgər samitdirsə onda, Ь yazılmır.

Яблоня-яблонь,героиня-героинь,пустыня-пустынь,княгиня-княгинь.

Вишня-вишен,скворечня-скворечен,башня-башен,спальня-спален.

İstisna hal-барышень,боярышень,деревень,кухонь

-ЬЯ sonluqlu isimlər

Vurğu -ЕЙ altında ,vurğusuz -ИЙ yazılır .

Статья-статей,скамья-скамей,

Шалуний-шалуний,гостья-гостий

Yadda saxla! вафель,ватрушек,двоен,кочерёг,капель,цапель,свечей (свеч),западней,кеглей,гор,дынь,рощ,сабель,туч,туфель,барж,галош,кур,простынь,каём,

зорь,серёг,судей,дядей,тётей,сестёр,земель,ноздрей,нянь,пригоршней,свадеб.

2.Cəm isimlərin adlıq halda 2-ci dərəcəli hallanması

-ИЕ və ЬЕ sonluqlu isimlər ИЙ sonluqlu isimlərə çevrilir.

Заявление-заявлений,здание-зданий,побережье-побережий

İstisna hal-ружьё-ружей.

Yadda saxla! мест,окон,дел,полей,морей,ушей,облаков,болот,болотцев,плоскогубцев,очков,плечиков,оконцев,солдат,сапог,доньев,щупальцев,рельсов,санаториев,зятьёв,поленьев,валенок,

волос,дупел,вёсел,оленей,коленей,небес,чудес,апельсинов,мандаринов,томатов,

помидоров,баклажанов,граммов,килограммов,метров,километров,гектаров,аршин,погон,

комментариев,носков,чулок,ботинок,башкир,цыган,турок,грузин,осетин,кадет,партизан,человек,оладий,копий,противней,блюдец,яблок,колец,подмастерьев,полотенец,стёлок,платьев,верховьев,устьев,низовьев.

İsimlərin birgəlik halda düzgün yazılışı.

1.Birgəlik halın 3-cü dərəcədə hallanan isimləri дочь,дверь,лошадь bu cür variant sonluğa malik olurlar :-МИ (ədəbi forma),-ЯМИ (danışıq dili forması).

Дочерьми (дочерями),лошадьми (лошадями),дверьми (дверями)

2.-ОВ,-ЕВ,-ЫН,-ИН sonluqlu familiyalar birgəlik halda aşağıda sonluğa çevrilirlər :

-ЫМ (rus familiyaları):Пушкиным,Тургеневым

-ОМ (xarici familiyalar):Дарвином,Чаплином

3.-ОВ,-ЕВ,-ЫН,-ИН,-ОВО,-ЕВО,-ЫНО,-ИНО sonluqlu coğrafi adlar birgəlik halda –ОМ sonluğu ilə əvəz olunur:

Под Ростовом,под Бородином,под Киевом