Rus dilinin zənginliyi təkcə lüğət tərkibinin böyüklüyü ilə deyil, sözün çoxmənalılığı (
многозначность),yəni mətndən asılı olaraq onun müxtəlif məna çalarlarında işlənməsi ilə də müəyyən olunur. hər hansı bir sözün mənası başqa sözlərlə əlaqədə dəqiqləşdiyi kimi, çoxmənalığı sözün də ifadə etdiyi anlayış və ya fikir yalnız mətn daxilindəki cümlədə müəyyənləşir. Məsələn, aşağıdakı cümlələrdə
язык sözünün hansı mənalarda işləndiyinə diqqət edək.
Больно прикусил язык (nitq orqanı).
Язык до Киева доведёт (danışıq qabiliyyəti).
И назовет меня всяк сущий в ней язык (xalq) (A. A. Puşkin).
Разведчики привели языка (əsir).
Без языка и колокол нем (zəngdən asılan metal ox).
Красить felinin aşağıdakı məna çalarları vardır:
-
Маляры красят двери и окна (rəngləmək).
-
Не место красит человека (bəzəmək) (atalar sözü).
-
В канун праздника город украсили флагами (gözəl görünüş vermək).
-
Прекрасная игра актеров скрасила недостатки пьесы (xoşa gələn etmək, mənfi cəhətləri pərdələmək).
-
Мальчик покраснел от смущения (qızarmaq).
- Среди зелени краснеет черемитная крыша (görünmək).
Söz mənalarından biri əsas və ya ilkin, qalanları isə sonradan törəmə mənalardır.
Məsələn, идти (müxtəlif mənalarda) felinin əsas, başlanğıc mənası getmək (ayaqla, addımlarla—ayaqları yerə qoymaqla) olub hərəkət, istiqamət bildirir. Buradan da həmin sözün hərəkətin müxtəlif formalarını bildirən digər məna çalarları aşkara çıxır. Onu da deyək ki, dilçi alimlər идти felinin 30-a qədər məna çaları olduğunu göstərirlər.Gəlin идти sözünün mənalarından bir neçəsini öyrənək və rusca danışıq nitqimizdə istifadə edək.
- Двигаться, яеремещатся (hərəkət etmək, yerini dəyişmək). Поезд идёт на восток. Танки идут прямо на нас.
- Направляться, отправляться (istiqamət almaq, yola düşmək). Идти гулять. Идти на работу. Он шел на фабрику.
- Вступать куда-либо, становиться кем либо (girmək, daxil olmaq). Расим идет в военное училише. Я иду в армию.
- Следовать, дивигаться, развиваться в каком-либо направлении (hər hansı bir istiqamətdə inkişaf etmək, hərəkət etmək, ardınca getmək).Наука идёт вперед. Все идёт к лучшему.
- Распространяться, выделиться, течь (yayılmaq, ayrılmaq, axmaq, tökülmək, gəlmək). Идут слухи. Идёт дым. Идут слезы. з раны идёт кровь. Вода идет по капле.
- Простираться, пролегать (uzanmaq, keçmək). Дорога идет полем. Улица идет через весь город.
- Лить, падать (yağıntılar haqqında) Дождь идет. Снег идет.
- Протекать, проходить (vaxt haqqında). Идет 1988-ой год.
- Происходить, совершаться (baş vermək, icra olunmaq).Идут экзамены. Идут бои.
- Подходить, соответствовать, быть к лицу (yaraşmaq, tutmaq). Это платье ей идет. Зеленая шляпа ему не идет.
- Получаться, ладиться (alınmaq, düzəlmək). Как музыке идти? Ведь вы не так сидите! Работа идет хорошо.
- Исполняться, ставиться (oynamaq, göstərilmək). Сегодня в театре идет новая пьеса.
- Приближаться, появляться, ноступать (yaxınlaşmaq, görünmək, hücum etmək). На нас идет гроза. Идет весна. Сон не идет. Ничего в голову не идет от волнения.
- Предназначаться, использоваться потребляться для чего-либо (lazım olmaq, işlənmək, sərf olunmaq, tələb olunmaq). Идти в пищу. Деньги ушли на покупки. Время ушло на ожидание. На пальте идет 2 метра материи.
Ответьте на шуточные вопросы
Какую часть слова можно на земле найти?
Какой алфавит состоит всего из шести букв?
Какой месяц короче всех?
Какой буквой можно превратить геометрическую фигуру в топливо?
Что можно видеть с закрытыми глазами?
Кто говорит на всех языках?
