Rus dilində sifətlər qrupu fasiləsiz olaraq yeni sözlərlə zənginləşir. Məsələn,
советский, пионерский, атомный, антифашисткий, межпланетный və s. Sifətlər suffikslərin (şəkilçilərin) və ya önlük və suffikslərin, habelə təkcə önlüklərin köməyi ilə yaranır. Bir çox sifətlər söz əsaslarının birləşdirilməsi ilə əmələ gəlir. Bunların haqqında bir qədər geniş danışaq. Suffikslər sifətlərin düzəldilməsində böyük rol oynayırlar. Sifətlər əsasən aşağıdakı suffikslərdən yaranır (əsas etibarilə isim və fel köklərindən):
-к, -ск, -еск, -овск, -енск. -н, -ан, (-ян, -янн), -енн, -онн, -тельн, ив (-лив), -чив, -ов, (-ев), -ист: шаткий (laxlayan, tərpənən),
майский, товарищеский, плутовский (hiyləgərlik, kələkbazlıq),
елизаветинский, керченский, лесной, кожаный, ледяной, стеклянный, мужественный, решительный, правдивый, торопливый, разговорчивый, сиреневый, ветвистый.
Önlük və suffikslərlə əmələ gələn sifətlər xüsusi qrup təşkil edirlər. Belə sifətlər əsasən iki yolla düzəlir:
1)
без, -вне .-до, -за, -меж, и между, на, -над, -от, -по, -под, -после, -пред, сверх önlükləri və
-н (-они, -ени) sufiksi vasitəsilə
, безлесный, внешкольный, дошколный, загородный, международный, настольный, отглагольный, подводный, предвыборный, сверхурочный, пореформенный вэ с.
2)
до, -за önlükləri və suffiksi ilə
: допушкинский, доисторический, заморский və s. Sifətlər
без, -не, -небез, -со önlüklərinin köməyi ilə isimlərdən habelə sifətlərin özlərindən əmələ gəlir:
безбородный, небольшой, небезызвестный, небезпричинный, небезупречный (bir qədər neqsanlı),
современный və s. Söz əsaslarının (əsasən iki sözün) birləşməsindən mürəkkəb sifətlər yaranır:
дымоход—дымоходный; сельское хозяйство—сельскохозяйственный; пять лет — пятилетний; железная дорога — железнодорожный və s.
Indi də sifətlərin yazılışı barədə. Sifətləri düzgün yazmaq üçün aşağıdakı qaydaları bilmək lazımdır:
- Sifətlərin sonluğunda (şəkilçilərində) fışıltılı samitlərdən sonra vurğu ilə о, vurğusuz vəziyyətdə isə -е yazılır: большой дом, большого лома: но меньшее число — меньшего числа və s.
- Заячий, лисий tipli mənsubiyyət sifətlərində kişi cins adlıq halından başqa qalan bütün hallarda ь yazılır; заячий глаз — заячьего глаза və s.
- Kişi cinsli qısa sifətlərdə fışıltılı samitlərdən sonra vurğu altında -о, vurğusuz halda isə -е yazılır; смешок, но страшен.
Sifətlərin suffikslərinin yazılışında aşağıdakıları yadda saxlamaq lazımdır:
1)но yazılır:
a) əgər sifət əsası
и ilə qurtaran sözdən əmələ gəlibsə:
стена-стенной, вагон-вагонный, осен-осенний,
b) əgər sifət
енн, -онн suffiksləri ilə düzəlibsə;
общественный, станция-станционный;
v) əgər sifət keçmiş zaman feli sifətinin məchul formasının morfoloji quruluşunu saxlayırsa:
рассеянный взгляд, положенный срок.
2)н yazılır:
a
) ан,—ян suffikslərindən düzələn sifətlərdə:
кожаный, серебряный, полотняный (burada üç söz müstəsnalıq təşkil edir və onlar
нн ilə yazılır:
оловянный, деревянный, стеклянный,
b)
ин-suffiksilə yaranan sifətlərdə:
гусиный, пчелиный, мышиный; v) önlüksüz keçmiş zaman məchul feli sifətlərdə:
раненый солдат, груженая платформа, но: раненный пулей, груженная лесом və s.
3)ск suffiksində
ь yalnız
л-dan sonra:
учительский, сельский və həmçinin aşağıdakı sifət sözlərdə yazılır:
июньский, сентябрьский, октябрьский, ноябрьский, декабрьский, habelə
ден-денськой (bütün günü, gün uzunu) zərfində.
4)
ат, -чат suffikslərində
а; веснушчатый (çil-çil),
решётчатый; ив, -лив, -чив suffikslərində isə
и hərfi yazılır:
милостивый, совестливый, доверчивый və s.
5) Fışıltılı samitlər və
ц-dan sonra vurğu ilə
-ов, vurğusuz isə
ев-yazılır:
торцовый (şalbandaşı ilə döşənmiş),
кварцевый, грошовый (çox ucuz),
плюшевый.
6)
Масленый вэ масляный sözlərini mənalarına görə fərqləndirib düzgün yazmaq lazımdır. Belə ki,
масленый— yağ sürtülmüş, yağ çəkilmiş, yağlı mənasında işlənir;
масляный isə -
на масле, из масла, для масла mənalarını verir:
масляная краска—yağlı boya.
7.
Ветреный və
ветряной, ветряный, sifətlərinin də mənaları qarışdırılmamalıdır:
ветреный день,
погода —küləkli və məcazi mənada yüngül, yelbeyin, hərdəmxəyal) mənalarında işlənir;
ветряный, — ветряной sözlərinə isə belə birləşmələrdə rast gəlinir;
ветряная мельница-(yel dəyirmanı),
ветряной двигатель (külək mühərriki),
ветрянная оспа (toyuqçiçəyi, suçiçəyi).
Шуточные вопросы.
Для ответа на каждый вопрос вам понадобится всего по одному прилагательному.
Какой болезнью никто на земле не болел? (морской).
Когда зрячий человек бывает слепым? (когда он неграмотен ).
Каким гребнем голову не расчешешь? (петушиным).
Какой год продолжается всего один день? (новый год).
В какие ворота не забьёшь гол? (в Карские).
Из какой тарелки не пообедаешь? (из пустой).
Какой кирпич бывает закуской? (когда он сыр).
У какого горного хребта вкусное название? (у Яблонового хребта).
Какие четыре моря носят название цвета? (Белое, Красное, Чёрное, Жёлтое).
На какое дерево садится ворона во время дождя? (на мокрое).
Из какого крана нельзя напиться? (из подьёмного).
Из какого полотна не сошьёшь рубашки? (из железнодорожного).
Какую воду и в решете можно носить? (мёрзлую — лёд).
В каких лесах не водится дичь? (в строительных).
Какие прилагательные женского рода жалуются на свой рост? (длинная, высокая, низкая, короткая)
