Bumeranq haqqında maraqlı faktlar

 İnsanoğlunun köhnə tarixlərdəki primitiv silahı Bumeranq

Bumeranqın tarixçəsi:
Ümumiyyətlə, bumeranq yalnız Avstraliya Yerliləri nə xas olduğuna inanılırsada, bu doğru deyil. Buna bənzər silahlar, son zamanlara qədər, cənub və şimal-qərb Hindistan Yerliləri və ABŞ-nin cənub-qərbində yaşayan Hopi Qırmızıdərililəri tərəfindən də istifadə edilirdi. Tarix əvvəli avropalıları və Köhnə Misirlilər də bumeranq istifadə edərdilər. Misirın daha sonrakı dövrlərində (E.Ə 1500 ətraflarında) Nil bataqlıqlarında bumeranglarla quş ovlamaq, Misir əsilzadələri tərəfindən sevilən və tutulan bir idman olmuşdur. Buna görə bumeranq atmanın, insanoğlunun ən köhnə idmanı olduğu qarşıya sürümüştür. Bumeranq, indiki vaxtda Avstraliya, ABŞ və bəzi ölkələrdə sporamacıyla istifadə edilməkdədir.

Bumeranq nədir?
Bumeranq deyilincə, atıldığında atana geri dönən qıvrım bir sopaya bənzəyən bir alət ağla gəlir, lakin əslində bumeranq geri dönən və dönməyən olmaq üzrə iki növü var. Ən çox bilinəni, yüngül taxta, plastik və ya bənzər başqa bir vəsaitdən xüsusi olaraq hazırlanmış olan geri-dönən bumeranq. Bunlar ənənəvi olaraq bir-birinə birləşdirilmiş iki qanaddan meydana gələn və banana bənzər bir şəklə sahib alətlər, ancaq indiki vaxtda üç ya da daha çox qanadlı, dəyişik şəkildə edilmiş bumeranglar da tapmaq mümkün. Doğru fırlatıldığında bumeranq havada dairəvi bir yol izləyərək atana geri dönər.

Geri-dönən bumeranglar, geri dönməyən bumeranglardan törəmiş. Geri dönməyən bumeranglar da qövslü taxta parçaları, ancaq həm daha ağır, həm də boyları daha uzun (1 metr ətrafı) və xüsusi olaraq hazırlanmış geri dönməyi təmin edən qanadları yox. Qövslü şəkilləri havada rahatca fırladılamasına imkan verir, nişan alması asan və havada sürətli hərəkət etdikləri üçün yaxşı bir ov aləti olmuşlar. Ayrıca üz-üzə döyüşlərdə silah olaraq geri dönməyən bumeranglar da istifadə edilmişdır.

Bumerangda uçmağı nə təmin edir?

Düz bir çubuğu havaya fırlatdığımızda bir müddət gedər və yerə düşər. Çubuğun şəklini dəyişdirmək, onun havada daha çox qalmasını və sizə geri dönməsini təmin edir.

Bumeranqı sadə bir çubuqdan fərqli edən ilk xüsusiyyət, onun ən azı iki komponentdən meydana gəlmiş olmasıdı. Bu onun bir mərkəz nöqtə ətrafında dönməsini, və havada gedərkən hərəkətinin sabitləşdirmək olmasını təmin edir. Bananı xatırladan klassik bumerangda, tək bir vahiddən birləşdirilmiş iki qanad var. Qəribə uçuş yolunun açarı da onsuz da bu qanadlar. Qanadların yüngül bir yamacında, və aerodinamik profile sahib bir dizaynı var. Eyni təyyarə qanadında olduğu kimi, qanadların bir tərəfi dairəvi, digər tərəfi isə düz. Bu dizayn, qanadda qaldırma təmin edir. Hava parçacıqları, qanadın üst hissəsi boyunca, alt hissəsinə nisbətən daha sürətli hərəkət edərlər, bu da dəyişik bir hava təzyiq yaradır. Qanad hərəkət etdiyində, üstünə nisbətlə altında daha çox təzyiq olduğundan qaldırılma xüsusiyyəti qazanır.

Bumeranq özündə heç bir yerə tutturulmamış bir pərvanədir. Təyyarənin önündəki ya da vertolyotun təpəsindəki kimi pərvanələr, qanadlarını çevirərək havada irəli doğru bir güc meydana gətirərlər. Bu güc, pərvanəyə mərkəz nöqtəsi olan ox üzərində təsir edər. Bir vasitəsi təyyarə ya da vertolyot kimi hərəkət etdirə bilmək üçün, pərvanəyə bu oxu tutdurmaq lazımdır. Klassik bumeranq pərvanə oxu xəyalidir, heç bir şeyə tutturulmamış olduğu aşkardır, lakin pərvanələrin özü, qanadın qaldırmasıyla irəli doğru hərəkət sayəsində hərəkət edir.

Bumeranq necə geri dönər?

Helikopter ya da təyyarədə pərvanə, vasitə tamamilə işə başlamadan əvvəl dönməyə başlar. Bumerangda isə bunun əksinə, fırlatıldığında, dönər pərvanə hərəkətinə əlavə olaraq havada uçaraq təcil qazanar və irəliləyər.

Qanad havada daha sürətli hərəkət etdiyində altından daha çox hava keçər. Bu daha çox qaldırma deməkdir, çünki qanad artan kütləni aşağı doğru itələmək üçün daha çox qüvvət tətbiq etməlidir. Bu səbəbdən bu, bumeranq dönən pərvanəsinin çevrilin üst nöqtəsində sanki davamlı olaraq biri tərəfindən itiliyormuş kimi bir təsir yaradar.

Bir təkər, təyyarə pərvanəsi ya da bumeranq kimi dönən bir obyekti tək bir nöqtədən iterseniz, alət gözlədiyiniz kimi reaksiya verməz. Məsələn dönən bir təkəri iterseniz, həqiqətən sövq etdiyinin nöqtədən 90 dərəcə fərqli bir nöqtədən itilmişçesine reaksiya verər. Burada bir növ gecikmiş reaksiyadan söz etmək mümkün, və təzyiq, itələmə, vurma kimi tətbiq olunan qüvvə, həqiqətən tətbiq nöqtədən 90 dərəcə uzaqda ən güclü şəkildə hiss edilir. Velosiped istifadə edərkən əllərinizi buraxmağı denediyseniz, bu təsiri yaşamısınız. Velosipedin üzərindəykən ağırlığınızla təkərə tətbiq olduğunuz qüvvət, onun aşmasına deyil sağa ya da sola dönməsinə səbəb olar. Əslində bumerangda olan da eynilə bu təsirdir. İki qanad arasındakı sürət fərqi, dönməkdə olan bumeranq təpəsində sabit bir güc tətbiq, bu da əslində dönmənin ön cəbhəsində, qabaqcıl kənarında hiss edilər. Bu səbəbdən eyni yanlara doğru meyl velosiped təkərini olduğu kimi, bumeranq da davamlı olaraq sağa ya da sola dönər və bir dairə çəkərək atana geri dönər.

Bumeranq səyahətində beş faktor  var:
· Cazibə
· Pervanə hərəkəti
· Atış şəkli
· Qanadların stabil sürəti tərəfindən ibarət olan qüvvət
· Hakim külək

Bumeranq iş prinsipinin ardındakı fizika güclərini anladıqdan sonra son dərəcə məntiqli bir alət olduğu görülər. Lakin ilk insanın elə asan asan icad edə biləcəyi qədər sadə bir alət də deyil doğrusu. Antropoloqlar, yoxlama-yanılma nəticəsində əldə edildiyinə inanırlar. Bumeranq mucitlerinin Avstraliya yerliləri olan Aborijiniler olduğu bilinir. Geri dönməyən bumerangların ən köhnəsinin isə, Polşada olan nümunələrindən günümüzdən 20.000 il əvvəl istifadə müəyyən olunmuş.

Bumeranq həqiqətən insanoğlunun etdiyi ilk uçan maşın sayıla bilər. Bu səbəbdən təyyarənin, vertolyotun kəşfinin atası sayıla biləcək bumeranq, fizikaya maraq duyan hər kəs üçün əhəmiyyətli bir öyrənmə vasitəsidir.

Bumeranq və Bənzərləri:
Bumeranglar (atma çubuqları), tarix əvvəlindən bu yana silah olaraq istifadə edilmişdir və günümüzdədə dünyanın müxtəlif bölgələrində istifadə görülməkdədir. Cənubi Afrika qəbilələrinin istifadə Topuzlu dəyənək kimi silahlar, uzunluğu 30 sm ilə bir metr arasında dəyişən, yumru kəsikli taxta çubuqlar. Bunlar, eynilə atılan bir daş kimi, düz bir balistik yol izləri və ən çox 50 metr uzağa gedə bilərlər. Bununla birlikdə, kimi bölgələrdə, havada dayana bilmək üçün aerodinamik qaldırma gücündən faydalanan, bir az daha inkişaf etdirilmiş şəkildə sopalara rast gəlinər. Avstraliya bumeranq 'ı bu cür çubuqları tipik bir nümunəsidir.

Hər Bumeranq Geri Dönməz:
Ümumiyyətlə, bütün bumerangların atan adama geri dönəcəyinə inanılar. Ancaq bumerangların çoxu növü, düz bir yol izləyəcək şəkildə hazırlanmışdır və 200 metr qədər uzağa gedə bilərlər. Bərabər boy və çəki bir sopaya nisbətlə, bumeranq daha uzağa fırlada bilməsinin səbəbi, havada uçarkən yüksəlməsini təmin edən «AEROFIL» kesitinin. Bu qaldırma gücü, AEROFIL formanın mərkəzində təsirini göstərməz. Bumeranq dümdüz ediləcək olsaydı, hava axınını yan alacaq şəkildə dönər və yerdən yükselemezdi. bu səbəblə bumeranglar əyriləri və çevirilərək fırladılırlar. İki qanad, eynilə bir pərvanə kimi dönərək bumeranq tarazlıqlar. Qanadlar, sürətlə dönən bir cayroskop 'un tarazlıq tapması kimi, külək axınına qarşı həmişə kiçik bir bucaq verərək həm hava müqavimətini azaldır, həm də yerdən lazımınca yüksələr.
Mənbəyi uçan bir bumerangte qanadlar, bütün qaldırma gücü bumeranq ağırlıq mərkəzini təsir edəcək şəkildə hazırlanır. Bu bumeranglar, dönmə müstəvisi az qala üfüqi olacaq şəkildə fırlatılır, beləcə, uçuş əsnasında qaldırma gücü, cazibənin tərsi cəhətdən təsirlidir. Bumeranga, fırlanma sürəti uçuş əsnasında dəyişməyəcək bir şəkil verilmişdir. Yolun sonuna doğru sürətini itirsə belə, sürətlə dönən qanadları, hədəfə şiddətlə çarpar. Bumeranq, yerdən ancaq 1,5 metr qədər yüksəklikdən yol aldığı üçün, mizraq kimi yüksəkdən atılan silahlara nisbətən daha yaxşı və müvəffəqiyyətli nişan Alama təmin edər. Avustualya yerliləri bumeranq, kenquru kimi heyvanları avlamakta və qəbilə döyüşlərində silah olaraq istifadə etmişlər.

Geri Dönən Bumeranglar:
Bu cür bumeranglar, gündəlik həyatda çox əlverişli olmadığından, Avstraliya yerliləri arasında, düz gedən bumeranq növlərinə nisbətən daha az istifadə edilər. Formaları, düz gedən bumeranglara görə ancaq detallar cəhətdən fərqlidir; lakin ümumiyyətlə daha kiçik və daha yüngüldürlər. Geri dönən bumerangların bir ucdan bir uca uzunluğu 45 — 75 sm, ağırlılarıda 110 — 280 qram arasındadır. Mənbəyi gedən bumerangların boyu isə 60 — 90 sm, ağırlıqları 200 — 400 qram arasında dəyişir. Geri dönən bumerangların bir özellliği, boylarının və ağırlıqlarını kiçikli, ayrıca, əyik formalarıdır. Qanadlar arasındakı bucaq, ümumiyyətlə 90 ° — 130 ° arasındadır. Mənbəyi gedən bumeranglarda bu bucaq 150 dərəcəyə qədər çıxa bilər. Adındanda aydın olacağı kimi, geri dönən bumeranglar, fırlatana geri dönəcək şəkildə fırlatılır və usta əllərdə, diametri 27 — 54 metr arasında dəyişən geniş, düz bir dairə çəkərlər. Bumeranq bu dairəni, yerdən 1-2 metr yüksəklikdə çəkər. Bu, tipik bir yoldur, amma başqa yollarda cəkə bilər.
Mənbəyi gedənlərin tərsinə, geri dönən bumeranglar, dönmə müstəvisi dərhal dərhal şaquli olacaq şəkildə fırlatılır. Dönme müstəvisi, dik xəttin sağına doğru (sağ əllə atılmış bir bumerangda) 20 ° qədərdir və qanadların qıvrım yanı yuxarıya gelniştir. Bumeranq müstəvisinə şaquli təsir edən qaldırma gücü, biri şaquli o biri üfüqi iki ayrı komponentdən meydana gəlmiş kimi də düşünülə bilər. Kiçik olan, dikinə komponent, bumeranq ağırlığına qarşı qoyaraq onu havada tutmağa fayda. Daha böyük olan üfüqi güc isə, bumeranq sola doğru sürətlənməsini təmin edər. Geri dönən bumerangların qanad forması, düz gedən bumeranglara nisbətlə daha az inkişaf etmişdir və qaldırma gücü, ağırlıq mərkəzini təsir etməz. Yuxarı qanad, aşağı kanada nisbətlə havanı daha sürətli kəsər; beləcə yuxarı qanad, daha böyük qaldırma gücü təmin etmiş olar. Buna görə, iki qanadın ümumi qaldırma gücü, ağırlıq mərkəzinin üzərindəki bir nöqtəni təsir edər; bu da bumeranq, saat qollarının tərsi istiqamətində yatırır. Bununla birlikdə bumeranq, bir tərəfdən daha sürətli döndüyü üçün bir cayroskop kimi davranar və eğileceği yerdə sola dönər (presisyon). Bunu uçduğu müddətcə yeptığı, dayanmadan döndüyü və yana doğru sürətləndiyi üçün də, təxminən olaraq bir dairə çəkərək atıldığı nöqtəyə dönər.
Geri dönən bumeranglar, dönmə müstəvisi az qala şaquli olacaq şəkildə fırlatılmakla birlikdə, uçuşun sonuna doğru, ümumiyyətlə üfüqi dönmə müstəvisinə girərlər. Qanadların əyik yanları yuxarı gəlmişdir və ümumi qaldırma gücü, ağırlıq mərkəzinin həm qarşısında, həm də yuxarısındakı bir nöqtəni təsir etdiyi üçün, bu yana doğru eğilmişlerdir (beləcə bumeran, həm yuxarıda izah edildiyi kimi dikinə bir ox, hemde üfüqi bir ox ətrafında dönər). Bu əyilmə bumeranq dönməsi üçün tələb olunur; çünki bumeranq azaldıqca, ümumi qaldırma gücünün daha böyük bir nisbətində, antigravity qoymaq üçün, yuxarı yönəldilməsi lazım olacaq. Bumeranq müstəvisi üfüqi olunca, uçuşun sonuna doğru, bütün qaldırma gücü yuxarı doğru təsirini göstərər və bəzən bumeranq, ağır ağır yerə düşmədən əvvəl, bir neçə saniyə havada salınır (usta bir başlatma, bumeranq fırlatırken bucaq və sürətdə edəcəyi yüngül dəyişikliklər, dairəvi uçuşa bu kimi Varyasyonları qata bilər ). Geri dönən bumeranglar, bir zamanlar quş avlamada, xüsusilə quşları ürküdüb yuvalarından qaçırmaq üçün istifadə edilmişdir. Avstraliya yerliləri bumeranq, əyləncə amcıylada istifadə edərdilər.

Sahib olduqları xüsusi aerodinamik quruluş sayəsində fırlatıldıklarında sahiblərinə geri dönmə xüsusiyyətinə sahib bumeranglar çoxumuz üçün hələ də bir naməlum olmağa davam etməkdədir.