Nobel Mükafatı haqqında

İlk mükafat Alfred Nobelin vəfatından beş il sonra verilib
Dinamiti kəşf edən, isveçli kimyaçı Alfred Nobelin sərvətini fonda bağışladığını eşidən qohumları məhkəmə vasitəsilə onun vəsiyyətinə etiraz etmişdilər. Beləliklə, ilk Nobel Mükafatı, ixtiraçının ölümündən düz 5 il sonra sahiblərinə təqdim olunub.

Dünyasını dəyişmiş elm xadimlərinə verilən Nobel mükafatları
Əslində Nobel Mükafatı ancaq yaşayan insanlara verilir. Buna baxmayaraq, 1961-ci ildə Nobel Sülh Mükafatına layiq görülən Dag Hammarskyold ilə 1934-cü ildə Nobel Ədəbiyyat Mükafatını qazanan Erik Axel Karlfeldə mükafatları dərhal verilməyib. Namizədlik müddəti ilə mükafatın təqdim olunduğu zaman kəsiyində qaliblər vəfat ediblər. Buna görə də bu şəxslərə mükafatlar ölümlərindən sonra verilib. 1974-cü ildə ölümündən sonra mükafat verilmə qadağan olunub.

İki dəfə Nobel alanlar
Dörd elm xadimi iki dəfə Nobel mükafatı qazanıb. Amerikalı Con Bardeen 1956 və 1972-ci illərdə Fizika üzrə Nobel Mükafatına layiq görülüb. İngilis kimyaçı Frederik Sanger 1958 və 1980-ci illərdə Nobel alıb. Amerikalı kimyaçı Linus Paulinq fərqli nominasiyalarda 1954-cü ildə Kimya üzrə Nobel mükafatı, 1962-ci ildə isə Nobel Sülh Mükafatı alıb. İki dəfə Nobel Mükafatı almış ən məşhur qadın elm xadimi Mariya Kuridir.

Qadınlara verilən Nobel Mükafatının sayı azdır
Mariya Küri 1903-cü ildə radiasiya tədqiqatlarına görə, 1911-ci ildə kimyəvi elementlər – polonium və radiumun tapılmasına görə mükafat alıb.

Dünən Nobel Ədəbiyyat Mükafatının qazanan kanadalı yazıçı Alince Munroyla birlikdə Nobel alan qadınların sayı 45 nəfərdir. Onların arasında ancaq 16 nəfər elm üzrə qalib olub. Qadınlara elm nominasiyasında verilən Nobel mükafatları üç faiz təşkil edir.

Mükafatdan imtina edənlər və mükafat alma qadağası
Vyetnamlı məşhur siyasi xadim Le Duc Tho ölkəsindəki vəziyyəti əsas gətirərək mükafatı qəbul etməyib. Fransız yazıçı Jan-Pol Sartr isə hər cür rəsmi mükafata qarşı olduğu üçün Nobel Ədəbiyyat Mükafatından imtina edib. Elm nominasiyalarında mükafatlardan imtina hallarına rast gəlinməyib.

Hitler Almaniyasında isə alman elm adamlarının Nobel almağı qadağan olunub. 1938-39-cu illərdə iki kimya, bir tibb üzrə olmaqla üç alman elm xadiminin namizəd olmasına baxmayaraq onlar mükafat ala bilməyib.

Ən çox Nobel Mükafatı alan ölkələr
Üç elmi nominasiyada ən çox Nobel Mükafatı alan ölkələr arasında Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) başda dayanır. Fizika, kimya və tibb sahəsində mükafatların 43 faizi ABŞ-dan olan elm adamlarına verilib. ABŞ-ın ardından müvafiq olaraq Almaniya, İngiltərə və Fransa gəlir.

Yazar:Fərid MİRZƏYEV