Bitkilərdə Sporogenez və Qametogenez

Cinsi hüceyrələr adi generativ yaxud da yaradıcı toxumlardan əmələ gəlir,heyvanlarda onlar toxumluqlarda və yumurtalıqda, örtülü toxumlu bitkilərdə isə tozkisəciklərində və çiçəyin toxum tumurcuğunda əmələ gəlirlər. Çiçəyin toz kisələrindəgedən mikrospor proses mikroposporogenez, toxum tumurcuğunda gedən prosesmeqasporogenez adlanır.Mikro və meqasporun meydana çıxması ilə bitkilərdə sporofitin diploid fazasıqurtarır və qametofitin haploid inkişaf fazası başlayır. Bu da toz kisələrində,yumurtalıqda və kisələrində tozcuqların əmələ gəlməsi ilə qurtarır. Erkək qametlərtozcuqlarda və dışi qametlər (yumurta hücrələrin) rüşeym kisələrində qametogenezprosesində formalaşırlar. Bitkilərin növlərindən asılı olaraq tozcuqlarının həyatilikqabiliyyətlərinin uzunluğu müxtəlifdir. Yəni bir neçə saatdan bir neçə sutkaya qədərdavam edə bilər. Buğda, çovdar, arpa, qarğıdalıda normal şərait olarsa tozcuqların həyatiliyi 3-5 sutka, alma və bir sıra meyvə bitkilərinin tozcuqlarını 20 sutka və çoxsaxlamaq olar. Tozcuqların əmələ gəlməsi dövründə bitkilər alçaq temperatura çoxhəssas olurlar. Məsələn, buğda və çovdarda 00 -dən 20S temperaturda tozcuqlarınmüəyyən hissəsi, temperatur ondan da aşağı düşərsə tozcuqlarda tam sterillik müşahidəedilir. Buna görə də 20S-dən çox olan şaxta məhsul üçün qorxu törədir. Ümumiyyətlə,örtülü toxumlu bitkilərdə cinsi hüceyrələrin əmələ gəlməsi aşağıdakı ardıcıllıqla gedir. 



Erkək cinsi hüceyrələrin əmələ gəlməsi.
a) Mikrosporogenez-Ana hüceyrənin mikrosporla inkişaf edib mikrosporlarındiodasını, onlarda oz növbəsindən 4 mikrosporun tetradasını inkişaf etdirirlər.
b) Mikroqametogenez- əmələ gəlmiş tetrada müəyyən vaxtdan sonra tozcuqdənəciklərini inkişaf etdirir ki, onlardan da mayalanma qabiliyyətinə malik yetkinsperma əmələ gəlir.
Dişi cinsi hüceyrələrin əmələ gəlməsi.
a) Makrosporogenez - ana hüceyrələrin makrosporları inkişaf edibmakrosporların diadasını, onlarda dörd makrosporun tetradasını inkişaf etdirirlər.
b) Makroqametogenez - əmələ gəlmiş makrosporların 3 ədəd meqasporuregenerasiyaya uğrayır. Yerdə qalan 1 ədəd meqaspordan dişi cinsi hüceyrə inkişafedir.

Mənbə: Nizami Seyidəliyev." Genetika, seleksiya və toxumçuluq " adlı dərs vəsaiti
Həmçinin bax: Meyozun cinsi bölünməsi