Biznesin yüksək nəticələrinin təbiəti
Biznesin yüksək nəticələrinin təbiəti
Biznesin yüksək nəticələrinin təbiəti
Müştərilər üçün faydalılığın təmin edilməsi və istehlakçıların təmin olunması yolundakı bütün bu “sualtı daşları” dəf etmək qabiliyyətinə malik olan kompaniyalar yüksək nəticəli kompaniyalara aiddirlər. Arthur D. Little məsləhətvermə kompaniyasında yüksək nəticəli biznesin dörd əsas amilini: maraqlı qruplar, iş prosesi, ehtiyatlar və təşkilata daxil edilən model xarakteristikalarını işləyib hazırlanmışdır (şəkil 3.2).
Yüksək nəticəli biznes yolunda birinci addım – kompaniyanın fəaliyyətində maraqlı olan qrupların və onların təlabatlarının müəyyən olunmasıdır. Bir qayda olaraq, müəssisələrin əksəriyyəti səhmdarların maraqlarına oriyentasiya edirlər. Amma müasir kompaniyaların menecerləri artıq başa düşürlər ki, başqa maraqlı qrupların (müştərilər, işçilər, malgöndərənlər, distribyuter) maraqlarının nəzərə alınmaması səhmdarların dividendlərinin azaldılmasına səbəb ola bilər.
Kompaniyalar hər bir maraqlı qrupun minimal (müəyyən həddə olan) gözləmələrini təmin etməyə çalışmalıdırlar. Kompaniya müştərilərə xüsusi diqqət vermək, işçilərə qayğıkeşliklə yanaşmaq, malgöndərənlər üçün isə minimal hədd təyin etməklə yanaşı, müştərilərdən bəzilərinin daha yüksək səviyyədə təmin edilməsinə də çalışa bilər. Başlıcası, müxtəlif maraqlı qrupların bir-birilə kifayət qədər dinamik qarşılıqlı təsirdə olan nümayəndələrinə qarşı ədalətlilik prinsipini qoruyub saxlayır.
Maraqlı qruplar üçün optimal şərtlər qarşılıqlı əlaqədə olan iş proseslərinin idarə edilməsi ilə yaradılır. Bu gün yüksək effektivli kompaniyalar əsas diqqətlərini məhsulların yeni nümunələrinin yaradılması, satışın stimullaşdırılması və sifarişlərin yerinə yetirilməsi kimi təməl biznes-proseslərin idarə edilməsi üzərində cəmləşdirərək təşəbbüskarlığa yenidən oriyentasiyalaşırlar. Işçi axınlarının reinjinirinqi zamanı hər bir konkret biznes prosesi üçün məsuliyyət daşıyan fəaliyyətlərarası komandalar yaradılır. Məsələn, Xerox kompaniyasında müştərilərlə iş üzrə qrup bütün prosesin fasiləsizliyini təmin edərək, satışı, çatdırılmanı, avadanlıqların quraşdırılmasını, xidməti və uçotu koordinasiya edir.
Fəaliyyətlərarası komandalar, həm qeyri-kommersiya, həm də dövlət müəssisələrində adi hal kimi qəbul olunur. Məsələn, San-Dieqodakı zooparkın rəhbərliyi onun missiyasına («nümayişdən» tutmuş «təhsil üzrə təlabatların təmin edilməsinə» qədər) yenidən baxdıqdan sonra bütün strukturun dəyişməsini qərara aldı. Müasirləşdirilmiş zoopark hər birində dünyanın müxtəlif sahələrinin flora və faunası, yırtıcılar və onların qurbanlarının öz adət etdikləri təbii mühitə uyğun iqlim zonalarına bölündü. Heyvanların nümayiş etdirilməsi konsepsiyasının dəyişməsi bitkilər üzrə mütəxəssislərin və heyvanlara baxış üzrə ekspertlərin qarşılıqlı təsirinin intensivləşdirilməsini və onlar arasında mövcud olan ənənəvi sərhədlərin «ləğv» edilməsini şərtləndirdi.
Biznes-proseslərin həyata keçirilməsi üçün kompaniyaya ehtiyatlar (işçi qüvvəsi, materiallar, avadanlıqlar, informasiya, enerji və s.) tələb olunur. Bir qayda olaraq, firmalar əsasən öz ehtiyatları vasitəsilə əməliyyat aparırlar, amma onların fəaliyyətinin təhlili göstərir ki, bu cür fəaliyyət heç də həmişə effektli hesab edilmir. Bu gün kompaniyaların çoxu, xüsusilə əgər daha keyfiyyətli xammalı nisbətən aşağı qiymətə almaq imkanı mövcuddursa, tez-tez onların fəaliyyəti üçün ən az əhəmiyyətə malik olan ehtiyatlar üzrə xarici mənbələrə (autsorsinq) müraciət edirlər. Adətən bu xarici ehtiyatlar özünə otaqların təmizlənməsi üzrə xidməti, nəqliyyat xidmətlərini və s. daxil edir.
Beləliklə, yüksəknəticəli kompaniyanın əsas vəzifəsi – konkret biznesin nüvəsini, özəyini və əsasını təşkil edən fəaliyyətin əsas istiqamətlərinin müəyyən edilməsi, şəxsi ehtiyatların saxlanılması və inkişaf etdirilməsidir. Məsələn, Nike kompaniyasının ayaqqabıları tikiş sahəsində həddən artıq səriştəli olan Asiya fabriklərində istehsal edilir. Ancaq, Nike, özünün iki əsas fəaliyyət istiqaməti olan ayaqqabıların modelləşdirilməsi və bölüşdürülməsində liderlik mövqeyini əlində saxlamışdır. Səriştəli fəaliyyətin üç əsas xüsusiyyəti vardır: (1) istehlakçılar tərəfindən qavranılan faydaların yaradılması rəqabət üstünlükləri mənbələri hesabına əhəmiyyətli dərəcədə zənginləşir; (2) əsas səriştələr müxtəlif bazarlarda potensial olaraq geniş tətbiq edilmək qabiliyyətinə malikdir; (3) rəqiblər onu təkrarlamağa çətinlik çəkirlər.
Kompaniyanın başqa bir rəqabət üstünlüyü mənbəyi – onun fərqləndirici xüsusiyyətləridir. Əsas səriştələr xüsusi texniki bilik və təcrübələr sferası ilə mütənasib olduğu halda, fərqləndirici xüsusiyyətlər daha çox onun biznes-proseslərinin genişlənməsi imkanını xarakterizə edir. Məsələn, Wall-Mart ticarət kompaniyası informasiya sistemlərinin layihələşdirilməsi və logistika sahəsindəki əsas səriştələri sayəsində öz əmtəə ehtiyatlarını unikal şəkildə artırmaq qabiliyyətinə malikdir.
Hər bir kompaniya, müəyyən struktur, siyasət və təşkilati mədəniyyətlə xarakterizə olunan təşkilatdır. Kompaniyanı əhatə edən biznes-mühitin təşəbbüskar dəyişiklikləri nəticəsində müəyyən vaxtdan bir bu elementlərin hər biri yeni şərtlərlə uyğunluqlarını itirirlər. Struktur və siyasət, çətin olsa da, transformasiya oluna bilir, kompaniyanın təşkilati mədəniyyəti isə həddən artıq inersiyalı (ətalətli) münasibətlər sistemidir. Eyni zamanda məhz təşkilati mədəniyyətin dəyişilməsi yeni strategiyanın uğurla reallaşdırılmasının şərti kimi çıxış edir.
Təşkilati mədəniyyət nədir? Bir sıra tədqiqatçılar iddia edirlər ki, bu, «təşkilatı xarakterizə edən təcrübə, tarix, münasibətlər və qaydalar mübadiləsidir». Çox vaxt təşkilati mədəniyyət təbii yolla inkişaf edir ki, bu zaman kompaniyanın işçiləri rəhbərin davranış qaydaları və xüsusiyyətlərini təkrarlayırlar. Məsələn, öz ibtidai strukturunu indiyə qədər saxlayan Microsoft kompaniyasının təşkilati mədəniyyətinin formalaşmasına onun banisi Bill Qeytsin çox böyük qatqıları (töhfələri) olmuşdur. Belə bir təəssürat yaranır ki, məhz yüksək, rəqabətdən kənar mədəniyyət Microsoft üçün uğur açarı olmuş və kompaniyaya kompüter sənayesində dominant mövqe tutmağa kömək etmişdir.4
Deməli, yüksək effektivli kompaniyalar əmtəənin faydalılığını istehlakçılara ötürməli və müştərilərin təlabatlarını təmin etməlidirlər.
Müştərilər üçün faydalılığın təmin edilməsi və istehlakçıların təmin olunması yolundakı bütün bu “sualtı daşları” dəf etmək qabiliyyətinə malik olan kompaniyalar yüksək nəticəli kompaniyalara aiddirlər. Arthur D. Little məsləhətvermə kompaniyasında yüksək nəticəli biznesin dörd əsas amilini: maraqlı qruplar, iş prosesi, ehtiyatlar və təşkilata daxil edilən model xarakteristikalarını işləyib hazırlanmışdır (şəkil 3.2).
Maraqlı qruplar
Yüksək nəticəli biznes yolunda birinci addım – kompaniyanın fəaliyyətində maraqlı olan qrupların və onların təlabatlarının müəyyən olunmasıdır. Bir qayda olaraq, müəssisələrin əksəriyyəti səhmdarların maraqlarına oriyentasiya edirlər. Amma müasir kompaniyaların menecerləri artıq başa düşürlər ki, başqa maraqlı qrupların (müştərilər, işçilər, malgöndərənlər, distribyuter) maraqlarının nəzərə alınmaması səhmdarların dividendlərinin azaldılmasına səbəb ola bilər.
Kompaniyalar hər bir maraqlı qrupun minimal (müəyyən həddə olan) gözləmələrini təmin etməyə çalışmalıdırlar. Kompaniya müştərilərə xüsusi diqqət vermək, işçilərə qayğıkeşliklə yanaşmaq, malgöndərənlər üçün isə minimal hədd təyin etməklə yanaşı, müştərilərdən bəzilərinin daha yüksək səviyyədə təmin edilməsinə də çalışa bilər. Başlıcası, müxtəlif maraqlı qrupların bir-birilə kifayət qədər dinamik qarşılıqlı təsirdə olan nümayəndələrinə qarşı ədalətlilik prinsipini qoruyub saxlayır.
Proseslər
Maraqlı qruplar üçün optimal şərtlər qarşılıqlı əlaqədə olan iş proseslərinin idarə edilməsi ilə yaradılır. Bu gün yüksək effektivli kompaniyalar əsas diqqətlərini məhsulların yeni nümunələrinin yaradılması, satışın stimullaşdırılması və sifarişlərin yerinə yetirilməsi kimi təməl biznes-proseslərin idarə edilməsi üzərində cəmləşdirərək təşəbbüskarlığa yenidən oriyentasiyalaşırlar. Işçi axınlarının reinjinirinqi zamanı hər bir konkret biznes prosesi üçün məsuliyyət daşıyan fəaliyyətlərarası komandalar yaradılır. Məsələn, Xerox kompaniyasında müştərilərlə iş üzrə qrup bütün prosesin fasiləsizliyini təmin edərək, satışı, çatdırılmanı, avadanlıqların quraşdırılmasını, xidməti və uçotu koordinasiya edir.
Fəaliyyətlərarası komandalar, həm qeyri-kommersiya, həm də dövlət müəssisələrində adi hal kimi qəbul olunur. Məsələn, San-Dieqodakı zooparkın rəhbərliyi onun missiyasına («nümayişdən» tutmuş «təhsil üzrə təlabatların təmin edilməsinə» qədər) yenidən baxdıqdan sonra bütün strukturun dəyişməsini qərara aldı. Müasirləşdirilmiş zoopark hər birində dünyanın müxtəlif sahələrinin flora və faunası, yırtıcılar və onların qurbanlarının öz adət etdikləri təbii mühitə uyğun iqlim zonalarına bölündü. Heyvanların nümayiş etdirilməsi konsepsiyasının dəyişməsi bitkilər üzrə mütəxəssislərin və heyvanlara baxış üzrə ekspertlərin qarşılıqlı təsirinin intensivləşdirilməsini və onlar arasında mövcud olan ənənəvi sərhədlərin «ləğv» edilməsini şərtləndirdi.
Ehtiyatlar
Biznes-proseslərin həyata keçirilməsi üçün kompaniyaya ehtiyatlar (işçi qüvvəsi, materiallar, avadanlıqlar, informasiya, enerji və s.) tələb olunur. Bir qayda olaraq, firmalar əsasən öz ehtiyatları vasitəsilə əməliyyat aparırlar, amma onların fəaliyyətinin təhlili göstərir ki, bu cür fəaliyyət heç də həmişə effektli hesab edilmir. Bu gün kompaniyaların çoxu, xüsusilə əgər daha keyfiyyətli xammalı nisbətən aşağı qiymətə almaq imkanı mövcuddursa, tez-tez onların fəaliyyəti üçün ən az əhəmiyyətə malik olan ehtiyatlar üzrə xarici mənbələrə (autsorsinq) müraciət edirlər. Adətən bu xarici ehtiyatlar özünə otaqların təmizlənməsi üzrə xidməti, nəqliyyat xidmətlərini və s. daxil edir.
Beləliklə, yüksəknəticəli kompaniyanın əsas vəzifəsi – konkret biznesin nüvəsini, özəyini və əsasını təşkil edən fəaliyyətin əsas istiqamətlərinin müəyyən edilməsi, şəxsi ehtiyatların saxlanılması və inkişaf etdirilməsidir. Məsələn, Nike kompaniyasının ayaqqabıları tikiş sahəsində həddən artıq səriştəli olan Asiya fabriklərində istehsal edilir. Ancaq, Nike, özünün iki əsas fəaliyyət istiqaməti olan ayaqqabıların modelləşdirilməsi və bölüşdürülməsində liderlik mövqeyini əlində saxlamışdır. Səriştəli fəaliyyətin üç əsas xüsusiyyəti vardır: (1) istehlakçılar tərəfindən qavranılan faydaların yaradılması rəqabət üstünlükləri mənbələri hesabına əhəmiyyətli dərəcədə zənginləşir; (2) əsas səriştələr müxtəlif bazarlarda potensial olaraq geniş tətbiq edilmək qabiliyyətinə malikdir; (3) rəqiblər onu təkrarlamağa çətinlik çəkirlər.
Kompaniyanın başqa bir rəqabət üstünlüyü mənbəyi – onun fərqləndirici xüsusiyyətləridir. Əsas səriştələr xüsusi texniki bilik və təcrübələr sferası ilə mütənasib olduğu halda, fərqləndirici xüsusiyyətlər daha çox onun biznes-proseslərinin genişlənməsi imkanını xarakterizə edir. Məsələn, Wall-Mart ticarət kompaniyası informasiya sistemlərinin layihələşdirilməsi və logistika sahəsindəki əsas səriştələri sayəsində öz əmtəə ehtiyatlarını unikal şəkildə artırmaq qabiliyyətinə malikdir.
Təşkilat və təşkilatı mədəniyyət
Hər bir kompaniya, müəyyən struktur, siyasət və təşkilati mədəniyyətlə xarakterizə olunan təşkilatdır. Kompaniyanı əhatə edən biznes-mühitin təşəbbüskar dəyişiklikləri nəticəsində müəyyən vaxtdan bir bu elementlərin hər biri yeni şərtlərlə uyğunluqlarını itirirlər. Struktur və siyasət, çətin olsa da, transformasiya oluna bilir, kompaniyanın təşkilati mədəniyyəti isə həddən artıq inersiyalı (ətalətli) münasibətlər sistemidir. Eyni zamanda məhz təşkilati mədəniyyətin dəyişilməsi yeni strategiyanın uğurla reallaşdırılmasının şərti kimi çıxış edir.
Təşkilati mədəniyyət nədir? Bir sıra tədqiqatçılar iddia edirlər ki, bu, «təşkilatı xarakterizə edən təcrübə, tarix, münasibətlər və qaydalar mübadiləsidir». Çox vaxt təşkilati mədəniyyət təbii yolla inkişaf edir ki, bu zaman kompaniyanın işçiləri rəhbərin davranış qaydaları və xüsusiyyətlərini təkrarlayırlar. Məsələn, öz ibtidai strukturunu indiyə qədər saxlayan Microsoft kompaniyasının təşkilati mədəniyyətinin formalaşmasına onun banisi Bill Qeytsin çox böyük qatqıları (töhfələri) olmuşdur. Belə bir təəssürat yaranır ki, məhz yüksək, rəqabətdən kənar mədəniyyət Microsoft üçün uğur açarı olmuş və kompaniyaya kompüter sənayesində dominant mövqe tutmağa kömək etmişdir.4
Deməli, yüksək effektivli kompaniyalar əmtəənin faydalılığını istehlakçılara ötürməli və müştərilərin təlabatlarını təmin etməlidirlər.
