web-saytların yaradılması

Aydındır ki, e-marketinq və e-ticarəti mənimsəmək bütün kom­paniyalar üçün vacibdir. Web-sayt açmağı qərara almış kompaniyalar istifadəçilərin cəlb edil­məsi və əldə saxlanılması, Şəbəkədə reklam, bölüşdürmə kanalı üzrə əməkdaşlarla münasibətlər, saytın vaxtında yeniləşdirilməsi və onun mənfəətli sayta çevirilməsi ilə əlaqədar bir çox suallara cavab verməlidirlər. Bu mə­sə­lələrdən çoxu verilən kitabda nəzərdən keçirilir. Indi biz onlardan üçü üzərində dayanacağıq: web-saytın yaradılması, əmtəənin intrernet şəbəkə vasitəsilə Şəbəkədə irəlilədilməsi və xeyirli (mənfəətli) biznes modelin qurulması.

Cəlbedici web-saytın yaradılması

Əsas problem göz oxşayan, təkrar ziyarət etməyə stimullaşdıracaq dərə­cədə maraqlı və kompaniyanın məqsədələrinə çatmasına kömək edən saytın yaradılmasından ibarətdir. Yalnız mətnə əsaslanan ibtidai saytlar hazırda mətnli, səsli və animasiyalı saytlarla (bax,www. 1800 flowers. com) əvəz edilir. C. Rayport və B. Yarovski düşünürlər ki, effektiv hesab edilən saytlar onların 7C adlandırdıqları özünəməxsus dizayn ele­mentləri ilə xarakterizə olunur. Bura aşağıdakılar daxildir:

• Məzmun (Context). Quruluş və dizayn.
• Tərkib (Content). Mətn, şəkillər, səslər, videosıra.
• Ictimailik (Community). Saytın istifadəçilərinin öz aralarında ün­siy­yət saxlamasına imkan verməsi.
• Kastomizasiya (Customization). Saytın müxtəlif istifadəçi­lərə uyğunlaşdırıla bilməsi və ya istifadəçilərə saytı perso­nalizə (öz tələblərinə uyğun olaraq dəyişiklik) etməyə imkan verməsi qabiliyyəti.
• Kommunikasiya (Communication). Saytın «sayt-istifadəçi», «istifa­dəçi-sayt» və ya ikitərəfli kommunikasiyaları təmin etməsi.
• Əlaqə (Connection). Saytın başqa saytlarla əlaqə saxla­ması.
• Kommersiya (Commerce). Saytın kommersiya müqavilələ­rini həyata keçirməsi imkanları.

Cəlbedici web-saytın işlənib hazırlanması marketinq üzrə mütəxəssisin balansındakı mühüm biliklərdəndir. Hətta bu vəzifəni peşəkar web-dizaynerə həvalə etdikdə belə, siz yaxşı saytın dizayn edilməsi prinsiplərini başa düş­mə­lisiniz (haşiyəyə bax, «Marketinq sənəti: web-saytın dizaynı»). Artıq hazır olan saytın məşhurluğunu təmin etmək üçün isə kompaniya məzmun və tərkib amillərinə diqqət yetirməlidir.

Məzmun amilləri. Ziyarətçilər sayt haqqında, ondan istifadənin asanlığı və onun xarici görünüşü haqqında fikir yürüdürlər. Istifadənin asanlığı üç əsas xüsusiyyəti əks etdirir: yüklənmə sürəti; əsas məlumat vərəqinin (home page) asan anlaşılması; başqa səhifələrə keçmənin asanlığı, yəni yeni səhifələrin sü­rət­lə açılması. Saytın xarici, fiziki baxımlılığını aşağıdakı amillər müəyyən edir: (1) vərəqlərdə artıq məlumatların olmaması, tərkibin həddən artıq yük­lən­məməsi; (2) müstəsna dərəcədə rahat oxunma imkanı (şriftlərin tip və ölçüləri); (3) rəng və səslərdən düşünülmüş formada  istifadə.

Tərkib amilləri. Tərkib amilləri təkrarən ziyarətə yol açır, amma buna zə­ma­nət vermir. Təkrar ziyarətlər yalnız maraqlı, faydalı və daima yeniləşən təklifləri stimullaşdıra bilər. Yeni ziyarətçilər cəlb etmək və onları daimi istifadəçilərə çevirmək üçün aşağıdakılar məqsədə uyğun hesab edilir: (1) mövzu üzrə yaxın saytların linkləri ilə müşayiət olunan dolğun informasiyalar; (2) məqsədli is­tifadəçiləri maraqlandıran, yeniləşən xəbərlər; (3) yeniləşən pulsuz təkliflər; (4) kon­kurs və prizlər; (5) yumor və zarafatlar; (6) oyunlar.

Əks əlaqənin təmin edilməsi. Müəyyən vaxtdan bir kompaniya saytın cəlb­ediciliyi və faydalılığını yenidən qiymətləndirməli olur. Bunun üçün, web-dizayn üzrə mütəxəssislərin rəylərini almaq olar. Amma daha lazımlı informasiya mən­bəyi – istifadəçilərlə qarşılıqlı əlaqədir, çünki onlar saytda nəyi bəyən­dik­lərini, nəyi isə bəyənmədiklərini daha asan şəkildə bildirə və saytın yaxş­ı­laşdırılması üzrə öz təkliflərini irəli sürə bilərlər. Hollmark, General Electric və başqa kompaniyalar istifadəçilərə kompaniyanın saytını testən keçirmələrini, tən­qidi iradlarını bildirmələrini, dəyişikliklər edildikdən sonra isə onlardan saytı təkrarən testdən keçirmələrini xahiş edirlər.

Marketinq sənəti: web-saytın işlənib hazırlanması

İnternetdə reklam yerləşdirilməsi və əmtəələrin irəlilədilməsi

Internet istifadəçiləri ümumiyyətlə reklamı xoşlamırlar, ancaq Inter­net ondan azad deyil. Kompaniya Internetdə reklamın özünəməxsus məqsədlərinə nail olmaq üçün hansı reklam formasının daha effektiv olacağı haqqında qərar verməlidir.

Bannerlər. Internet üçün reklam aləti kimi özündə mətn və bəzən şəkilləri əks etdirən kiçik haşiyələr – bannerlərdən geniş istifadə olunur. Kompaniyalar onları maraqlandıran saytlarda reklam bannerlərini yer­ləşdirmək üçün ödəməni adətən auditoriyanın əhatə olunması hesabı üzrə həyata keçirirlər. Bəzən reklam haqqı kimi barterdən istifadə olu­nur ki, bu zaman pul əvəzinə həmin saytın reklamını öz saytında yer­ləşdirmək təklif olunur. Belə reklama reaksiya o qədər də güclü deyil: istifadəçilər mausla bütün reklam bannerlərinin 0,5 %-indən də azını sıxırlar. Bannerləri yerləşdirərkən kompaniyalar ödəmə şərtlərini də­qiqləşdirməli və ödənişi  yalnız o zaman həyata keçirməldirlər ki, satı­şın artımı həqiqətən də reklam elanlarının mausla sıxılmasının nəticəsi olduğunu müəyyən etsinlər.

Bir çox kompaniyalar reklamla sadəcə vizual kontakt (bannerə sıx­madan) təşkil edirlər. Bu sponsorluq adını almışdır. Sponsorluq yaxşı fokuslaşdırılmış, kompaniya və onun müştəri bazası ilə bağlı informa­siyalar təqdim edən saytlarda çox yaxşı işləyir. Sponsor tərkibin çap etdirilməsinə görə haqq ödəyir və verilən vərəqin və ya saytın spon­soru olduğunu açıqca elan edir.

Mikrosayt – Şəbəkədə xarici reklamverən tərəfindən ödənilən və idarə edilən məhdudlaşdırılmış zonadır. Mikrosaytlar xüsusi maraq kəsb etməyən məhsulları ilə, məsələn, sığorta polisləri ilə ticarət apa­ran kompaniyalar üçün xüsusilə effektivdir. Sığorta kompaniyası işlən­miş avtomobillər satan saytın daxilində mikrosayt yarada və köhnə maşın alıcılarına sərfləri sığorta təqdim edə bilər.

Peyda olan pəncərələr – web-saytın səhifələrinin dəyişməsi zamanı peyda olan reklam elanlarıdır. Johnson & Johnson kompaniyasının is­tehsalı olan «Tylenol» baş ağrısı dərmanları broker saytlarında hər dəfə birja katirovkası 100 və ya daha aşağı səviyyəyə düşəndə peyda olur. Reklamın brauzerdə seyr edilməsi ilə istifadəçi ödəniş əldə edir. Kom­paniyalar həmçinin alyanslar və assosiativ proqramlar da təşkil edirlər. Bir Internet kompaniyası digəri ilə əməkdaşlıq etdikdə, onlar bir-birlərini «reklam» edirlər. Amazonun 500 mindən çox assosiativ partnyoru var və onların hər biri Amazonun bannerlərini öz web-saytlarında əks etdi­rirlər.

Kompaniyalar eyni zamanda məşhurluq qazanmaq və şayiələr ya­ratmaq üçün “partizan marketinq” aksiyaları apara bilərlər. Danimar­kada Yahoo! saytının açılması münasibətilə ən izdihamlı dəmiryol stan­siyalarında adamlara almalar paylayırdılar. Almaların üzərində «Yahoo! saytı ilə Nyu-Yorka səyahət etmək bir-neçə saat çəkəcək» şəklində reklam elanı təsvir edilmişdi; bu hadisə Danimarka qəzetlərində də işıqlandırılmışdı.

Gəlirli biznes modelinin qurulması

Dot.com kompaniyaları xeyirli və mənfəətli biznesin həyat qabi­liyyətli modelinə ehtiyac duyurlar. Elə bir modelə ki, o, mənfəətin əsas mənbələrini, həmçinin hesablanmış gəlir, məsrəf və mənfəəti müəyyən edə bilsin. Gəlirlər bir neçə mənbədən gələ bilər.

• Reklamdan gələn gəlirlər. Banner reklamının satışı gəlir mən­bələ­rindən biridir.
• Sponsorluqdan gələn gəlirlər. Dot.com firması sponsora öz saytında hansısa elanın yerləşdirməyi təklif edə, əvəzində isə sponsor mükafatı əldə edə bilər.
• Partnyorluqdan gələn gəlir. Kompaniya biznes-partnyorlara web-saytın yaradılması ilə bağlı məsrəfləri bölüşdürməyi təklif edə, əvəzində isə onların reklamını həmin saytda yer­ləşdirə bilər.
• Abunədən gələn gəlirlər. Bir çox web-saytlar saytdan isti­fadə üçün pullu abunəçilik təklif edirlər. Wall Street Journal saytı nəşrin onlayn variantı üçün abunə haqqı götürür; Eco­nomy.com tədqiqat firması korporativ abunəçilərdən 17 doll. həcmində abunə məbləği tələb etdikdən cəmi bir neçə həftə sonra zərərsizlik səviyyəsinə çatdı.
• Ixtisaslaşmadan gələn gəlirlər. Konkret məqsədli qrupun pa­ra­metlərini təsvir edən saytların sahibləri müvafiq icazə olduqda bu infor­masiyaları sata bilərlər. Eyni zamanda müştərilər haqqında informasiyaların satılmasına mənfi müna­sibət bəsləyən və ya onlardan sui istifadə olunması ilə əlaqədar etik normalar da möv­cuddur; belə fəaliyyətlər məhkəməyə cəlb olunmaya qədər gedib çıxa bilər.
• Məhsul və xidmətlərin satılmasından gələn gəlirlər. E-ticarət üzrə ixtisaslaşmış saytlar öz əmtəə və xidmətləri üzərinə qoyduqları qiymət əlavləri hesabına kifayət qədər gəlir əldə edə bilərlər.
• Komisyon haqlar və tranzaksiyalara görə mükafatlandırma­lar. Dot.com kompaniyaları üçüncü tərəflə həyata keçirilən tranzaksiyalara görə komisyon mükafatlar əldə edə bilərlər. Məsələn, eBay kompaniyası hər bir müqavilə üzrə 15% ko­misyon haqqı tələb edərək alıcı və satıcıları görüşdürür.
• Bazar tədqiqatı/informasiyaya görə gələn gəlirlər. Kompa­niya xü­susi bazar informasiyası və ya elmi təhlil üçün ödə­niş əldə edir. NevsLibrary firması 1-2 doll. müqabilində öz arxivlərindən xəbərlər yük­ləmək imkanı təqdim edir. Life­Quote firması müxtəlif sığorta kompaniyalarının qiymətləri­nin müqayisəli təhlilini təqdim edir və istehlakçı tərəfindən seçilmiş kompaniyadan həmin istehlakçının birinci il üçün ödədiyi sığorta haqqının 50%-i həcmində komisyon haqqı götürür.
• Arayışdan gələn gəlirlər. Kompaniyalar istehlakçıları başqa saytlara göndərdikləri üçün ödəniş əldə edə bilərlər. Ed­mund’s firması onun saytında Auto-By-Tel anket formasını dolduran, müqavilənin baş tutub-tutmamasından asılı ol­mayaraq, hər bir müştəri üzrə «axtaran ödəniş» əldə edir.

Bu gün mənfəətli onlayn firmalar çoxdurmu? McKinsey & Company kompaniyası B2C sektorunda işləyən 200 e-firmasını araşdıraraq, müəyyən etdi ki, onların yalnız beşdə biri əməliyyat mənfəəti götürmüşdür. Ən effektli saytlar kimi tranzaksiya saytları çıxış etmiş, ikinci yerə isə media-saytlar və assosiativ xidmət saytları çıxmışlar.