Mənəvi dalanlara dirənməmək üçün vasitə
Mənəvi dalanlara dirənməmək üçün vasitə
Tez-tez insan həyatında çıxa bilməycəyini düşündüyü mənəvi dalanlara dirənir. İnsana elə gəlir ki, hər şey artıq dayanmışdır. Buradan sonrası yoxdur. Buradan o tərəf görünmür. Yoxdur və olması artıq mümkün deyil. Qapalıdır və qapanmışdır. Qalmaq üşün bir məna qalmamışdır. Nəfəsin kəsildiyi son həddir.
Nədir Tövhid?
Həzrət Əli (ə) Tövhid anlayışını “Əttəuhid əllə tətəvəhhəmə” kəlməsi ilə xarakterizə edir. Həzrət Əlinin (ə) dövründə mövcud olan bir fikir, düşüncə məktəbi Allahı fiziki olaraq qəbul edirdi. Bu məktəbə görə Allahın əli, gözü, qolu, ayağı və s. vardı (nəuzubillah). Həzrət Əli (ə) bu fikrin müqabilində Allahın necəliyinin təsəvvür edilə bilməməsi fikrini ortaya qoydu. Həzrətə (ə) görə, Allahı hansısa şəkildə təsəvvür etmək – Onu məhdudlaşdırmağa gətirib çıxarırdı ki, bu, Tövhid anlayışı ilə üst-üstə düşmürdü.
Həzrət Əliyə (ə) görə, bizim insan olaraq məhdud düşünməyimizdir ki, təsəvvürlərimizin məhdud olmasıdır ki, biz Allahı hər hansı şəklə salır və məhdudlaşdırırıq. Allahsa “əllə tətəvəhhəmədir” (təsvir edilə bilinməyən).
Allahın təsəvvür edilə bilməyən olmasının düşüncəmizdə və həyatımzda axtardığımız yeri və rolu. Allahı təsəvvür edə bilməməyimiz yaxşıdır, yoxsa pis?
Həzrət Əlinin (ə) təqdim etdiyi dünyagörüşünə əsasən, biz Allahı “görməyə”, Onun əzəmətini seyr etməyə, bilməyə, tanımağa cəhd edəndə fikir burulğanı içində zehni taqətdən düşürük. Bu nəticə Allahın, həqiqətən, bizim Onu olduğu kimi təsəvvür etməyin mümkün olmadığını və beləliklə bizim acizliyimizi və zəifliyimizi boynumuza almalı olduğumuzu vacib edir. Bu hal, yəni zehni burulğana qərq olmağımız – bizim üçün kədərləndiricidir, yoxsa sevindirici? Biz bilirik ki, Allahdan gəlmişik, yəni bizi Allah yaradıb. Bu bilgi onu düşünməyə əsas verir ki, bizim Allahla hər hansı bir bağımız vardır. Bir az da irəli getsək, bu bağa, bağlantıya əsasən Rəbbimizə aid sifətlərin (keyfiyyətlərin) bizdə də olması düşüncəsinə çata bilərik. Biz də Rəbbimiz kimiyik, amma tamamilə Onun kimi deyilik. Onunla aramızda bir fasilə vardır və bu fasilə hər şeydən əvvəl bizim cismaniliyimizdir.
Cismaniliyimiz – insan olaraq bizim başlıca sınağımızdır. Bu sınaqda bizə yardım edən – insani iradəmizdir ki, onun köməyi, vasitəsi ilə Yaradanımızla bağımızı qaydasına sala bilərik. Yaradanımızla bağımızın qaydasında olması – ruhi halda qala bilməyimiz və yaxud ora – Allaha qayıda bilməyimizdir. Allaha yaxın ola bilməyimizdir. Deməli, cismani olmağımız bizi qəmli etsə də, ümidli də edir. Deməli biz ümidliyik.
Zikr
Cismaniliyimiz bizimlə Yaradanımız arasına fasilə salır və bizim Onun feyzindən davamlı olaraq və birbaşa bəhrələnməyimizə mane olur. Bizim bu halımızı aradan aparmağa ehtiyaımız var. Bu ehtiyacı isə aradan qaldırmaq üçün lazım olan – Allahı zikr etməkdir. Alahın zikr etmək üşün çoxlu vasitələr var.
Qurani-Kərimin məntiqinə görə, yerdə, göydə hər nə varsa, Allahı zikr etməyə əsas verir, kömək edir.İlahi dünyagörüşünə əsasən, sütun zikr olaraq namaz seçilmişdir.
Namaz
Namazın məsələdəki rolunu, ona diqqətlə fikir verdikdə anlamaq olur. Namaz baş tutduğu müddət boyunca bir neçə məsələni əhatə edir. Onlardan biri Tövhidin xatırlanması, zikr olunmasıdır. Namaz qılan söylədiyi ibarələrlə Allahı ilahilikdən çıxara bilən sifətləri, Ondan uzaqlaşdırır. Məsələn, insan deyir ki, Rabbil-aləmin. Ər-rahmənir-Rahim. Məliki yəumiddin. Bu sözləri deyən şəxs Allahın Rəbb, Rəhman, Rəhim, Malik olduğunu bəyan edir və belə deməklə, eyni zamanda bu sifətlərin əksi olan sifətləri də Allahdan uzaqlaşdırır.
Rüku anında namaz qılan Allahın əzəmətli olduğuna və bu əzəmətli Varlıqla özünün bir yerdə olmasına şəhadət verir. O, belə deyir: “Subhanə Rabbiyəl-əzimi və bihəmdih”.
— O, əzəmətlidir və mən də Onunlyam. — Namazqılan belə deyir.
O, səcdədə bu şəhadəti davam etdirərək, deyir: “Subhanə Rabbyiəl-əla və bihəmdih”.
— O, Əladır və mən də Onunlayam.
Allah Əladır, yəni, heç cür şəkillənən deyil, mən də Onunlayam. Müvəqqəti olaraq fiziki şəkillənsəm də, mahiyyətimdə Onun kimiyəm.
Namaz bizim insan olaraq unutqan və yayınqan olmağımızı nəzərə aldığından, dediyimiz fikrin zehnimizdə tam oturuşmasına qədər bir neçə dəfə təkrarlanmasını vacib edir.
Biz bu fikrə yiyələndikcə isə:
1. Allahla rabitəmizi bərpa edərək geriyə və ya irəli – Allaha tərəf qayıdırırq,
2. Bizim şəkillənməmizə ağırlıq verən günahlardan da paklanaraq, Allahla olan ruhi bağlantımıza qayıdırıq.
Səcdə zamanı gətirdiyimiz salavat – namazın əlavə gücləndirici vasitəsidir. Belə ki, o, Peyğəmbərimiz (s) və İmamlarımızın (ə) mənəvi gücündən istifadə edərək, Allaha ruhi yaxınlaşmağımızı keyfiyyətləndirir. Bəzən də o, düşünmə prosesinin qırıldığı, kənar fikirlərin namaza nüfuz etdiyi zaman qaldığımız yerə qayıtmaq üçün (Allaha aid olmağımıza dair fikrə qayıda bilməmiz üçün) dəstəkdir, vasitəsir. Bəzən də və əksər hallarda elə bu salavat təkbaşına Allaha qayıdışımızı təmin edir. Qısamüddətli sevinclər və ibadət
Əyləncələr – qısamüddətli sevinclərdir.
Onlar cismə aid olduğu üçün, bizi tam əhatə edə bilmir. Onlar bizi müvəqqəti olaraq sevindirir, başımızı qatır, sonra isə fərəhimiz yoxa çıxır. Biz ruhdan düşürük, bəzən yeni əylənəcələr axtarırıq, bəzən isə özümüzə qapanırıq. Ona görə ibadətlər sadəcə bir ritual olaraq nəzərdən keçirilməməlidir. İbadət bizm insani qüvvəmizin hasil olması, bərpası üçün lazıımdır. Qismən fiziki varlıq olduğumuz üçün bizim şəkillənməyimiz istər-istəməz davamlı şəkildə baş tutacaqdır. Davamı ibadətlər bizim müsbət şəkillənməyimizə səbəb olacaq və bizi Allaha yaxın tutacaqdır. Həyatımızda istər yüngül mənəvi durğunluqlar olsun, istərsə də ağır depressiya və dalanlar – cismaniliyimizin yaratdığı nöqsanlar, naqisliklərdir ki, onların baş verməməsi və yaxud baş verdikdən sonra aradan getməsi üçün Allahla olan rabitəmizin olması və bərpa olunmasına diqqət etməyimiz lazım olacaqdır.
“Qəlblər yalnız Allahı xatırlamaqla aramlıq tapar” ifadəsi çox işlədilir. Bu aramlıq – elə həmin bağın mövcud olmasıdır, qırıldığı halda bərpa olmasıdır. Bu bilgi üçün kimə borcluyuq? – Həzrət Əli (ə) məktəbinə. Quran ayələri bizə Yer üzərində yaşayacağımız müddət ərzində həyatımızı necə qurmaq barədə məlumatlar çatdırır. Amma bu məlumatları hər birimiz olduğu kimi anlamaya bilərik. Bu, ayələrin dərin təfsiri çalarlarının, yəni məna və izahlarının olmasına görədir. Müəyyən elmlərə yiyələndikdən sonra, əlbəttə, ayələri dərk etmək, onları olduğu kimi qavramaq mümükündür, amma bu, yenə də zaman və tutum məsələsi olduğu üçün, çətinlik yarada bilər.
Hər halda hətta zaman və tutumumuzun olması hələ hər şeyi əhatə etmir.
Qurani-Kərimin ən yaxşı biliciləri – dəyərli alimlərimizdir. Onlar şərafətli Peyğəmbərimizin (s) gətirdiyi elmin qapısı olan Həzrət Əlinin (ə) ardıcıllarıdır. Həzrət Əli (ə) və “Nəhcul-bəlağə” Həzrət Peyğəmbərin (s) Uca Allahdan gətirdiyi Qurani-Kərim – ən üstün kəlam, sözdür. Qurani-Kərimdən və Həzrət Peyğəmbərin (s) buyuruşlarından sonra ən üstün söz – Həzrət Əlinin (ə) sözüdür.
Əhli-sünnə məzhəbinin mötəzilə məktəbinin məşhur alimi ibn Əli Əl-Hədid, Həzrət Əlinin (ə) kəlamları toplusu olan “Nəhcul-bəlağə”ni Yaradanın sözündən sonra ən üstün söz adlandırmışdır.
Amma doğrudanmı bu, belədir?
— Belə deyildir.
Qarşımızda sadəcə həllini gözləyən bir məsələ vardır və bu məsələ həyatımıza “Tövhid” anlayışının daxil olması ilə həllini tapacaqdır. Tövhid bizim həyatımızda ən əsas məsələdir. Bunu mütləq şəkildə qavramamız gərəkdir. İndi Tövhidin nə olduğuna aydınlıq gətirək. Nədir Tövhid?
Həzrət Əli (ə) Tövhid anlayışını “Əttəuhid əllə tətəvəhhəmə” kəlməsi ilə xarakterizə edir. Həzrət Əlinin (ə) dövründə mövcud olan bir fikir, düşüncə məktəbi Allahı fiziki olaraq qəbul edirdi. Bu məktəbə görə Allahın əli, gözü, qolu, ayağı və s. vardı (nəuzubillah). Həzrət Əli (ə) bu fikrin müqabilində Allahın necəliyinin təsəvvür edilə bilməməsi fikrini ortaya qoydu. Həzrətə (ə) görə, Allahı hansısa şəkildə təsəvvür etmək – Onu məhdudlaşdırmağa gətirib çıxarırdı ki, bu, Tövhid anlayışı ilə üst-üstə düşmürdü.
Həzrət Əliyə (ə) görə, bizim insan olaraq məhdud düşünməyimizdir ki, təsəvvürlərimizin məhdud olmasıdır ki, biz Allahı hər hansı şəklə salır və məhdudlaşdırırıq. Allahsa “əllə tətəvəhhəmədir” (təsvir edilə bilinməyən).
Allahın təsəvvür edilə bilməyən olmasının düşüncəmizdə və həyatımzda axtardığımız yeri və rolu. Allahı təsəvvür edə bilməməyimiz yaxşıdır, yoxsa pis?
Həzrət Əlinin (ə) təqdim etdiyi dünyagörüşünə əsasən, biz Allahı “görməyə”, Onun əzəmətini seyr etməyə, bilməyə, tanımağa cəhd edəndə fikir burulğanı içində zehni taqətdən düşürük. Bu nəticə Allahın, həqiqətən, bizim Onu olduğu kimi təsəvvür etməyin mümkün olmadığını və beləliklə bizim acizliyimizi və zəifliyimizi boynumuza almalı olduğumuzu vacib edir. Bu hal, yəni zehni burulğana qərq olmağımız – bizim üçün kədərləndiricidir, yoxsa sevindirici? Biz bilirik ki, Allahdan gəlmişik, yəni bizi Allah yaradıb. Bu bilgi onu düşünməyə əsas verir ki, bizim Allahla hər hansı bir bağımız vardır. Bir az da irəli getsək, bu bağa, bağlantıya əsasən Rəbbimizə aid sifətlərin (keyfiyyətlərin) bizdə də olması düşüncəsinə çata bilərik. Biz də Rəbbimiz kimiyik, amma tamamilə Onun kimi deyilik. Onunla aramızda bir fasilə vardır və bu fasilə hər şeydən əvvəl bizim cismaniliyimizdir.
Cismaniliyimiz – insan olaraq bizim başlıca sınağımızdır. Bu sınaqda bizə yardım edən – insani iradəmizdir ki, onun köməyi, vasitəsi ilə Yaradanımızla bağımızı qaydasına sala bilərik. Yaradanımızla bağımızın qaydasında olması – ruhi halda qala bilməyimiz və yaxud ora – Allaha qayıda bilməyimizdir. Allaha yaxın ola bilməyimizdir. Deməli, cismani olmağımız bizi qəmli etsə də, ümidli də edir. Deməli biz ümidliyik.
Zikr
Cismaniliyimiz bizimlə Yaradanımız arasına fasilə salır və bizim Onun feyzindən davamlı olaraq və birbaşa bəhrələnməyimizə mane olur. Bizim bu halımızı aradan aparmağa ehtiyaımız var. Bu ehtiyacı isə aradan qaldırmaq üçün lazım olan – Allahı zikr etməkdir. Alahın zikr etmək üşün çoxlu vasitələr var.
Qurani-Kərimin məntiqinə görə, yerdə, göydə hər nə varsa, Allahı zikr etməyə əsas verir, kömək edir.İlahi dünyagörüşünə əsasən, sütun zikr olaraq namaz seçilmişdir.
Namaz
Namazın məsələdəki rolunu, ona diqqətlə fikir verdikdə anlamaq olur. Namaz baş tutduğu müddət boyunca bir neçə məsələni əhatə edir. Onlardan biri Tövhidin xatırlanması, zikr olunmasıdır. Namaz qılan söylədiyi ibarələrlə Allahı ilahilikdən çıxara bilən sifətləri, Ondan uzaqlaşdırır. Məsələn, insan deyir ki, Rabbil-aləmin. Ər-rahmənir-Rahim. Məliki yəumiddin. Bu sözləri deyən şəxs Allahın Rəbb, Rəhman, Rəhim, Malik olduğunu bəyan edir və belə deməklə, eyni zamanda bu sifətlərin əksi olan sifətləri də Allahdan uzaqlaşdırır.
Rüku anında namaz qılan Allahın əzəmətli olduğuna və bu əzəmətli Varlıqla özünün bir yerdə olmasına şəhadət verir. O, belə deyir: “Subhanə Rabbiyəl-əzimi və bihəmdih”.
— O, əzəmətlidir və mən də Onunlyam. — Namazqılan belə deyir.
O, səcdədə bu şəhadəti davam etdirərək, deyir: “Subhanə Rabbyiəl-əla və bihəmdih”.
— O, Əladır və mən də Onunlayam.
Allah Əladır, yəni, heç cür şəkillənən deyil, mən də Onunlayam. Müvəqqəti olaraq fiziki şəkillənsəm də, mahiyyətimdə Onun kimiyəm.
Namaz bizim insan olaraq unutqan və yayınqan olmağımızı nəzərə aldığından, dediyimiz fikrin zehnimizdə tam oturuşmasına qədər bir neçə dəfə təkrarlanmasını vacib edir.
Biz bu fikrə yiyələndikcə isə:
1. Allahla rabitəmizi bərpa edərək geriyə və ya irəli – Allaha tərəf qayıdırırq,
2. Bizim şəkillənməmizə ağırlıq verən günahlardan da paklanaraq, Allahla olan ruhi bağlantımıza qayıdırıq.
Səcdə zamanı gətirdiyimiz salavat – namazın əlavə gücləndirici vasitəsidir. Belə ki, o, Peyğəmbərimiz (s) və İmamlarımızın (ə) mənəvi gücündən istifadə edərək, Allaha ruhi yaxınlaşmağımızı keyfiyyətləndirir. Bəzən də o, düşünmə prosesinin qırıldığı, kənar fikirlərin namaza nüfuz etdiyi zaman qaldığımız yerə qayıtmaq üçün (Allaha aid olmağımıza dair fikrə qayıda bilməmiz üçün) dəstəkdir, vasitəsir. Bəzən də və əksər hallarda elə bu salavat təkbaşına Allaha qayıdışımızı təmin edir. Qısamüddətli sevinclər və ibadət
Əyləncələr – qısamüddətli sevinclərdir.
Onlar cismə aid olduğu üçün, bizi tam əhatə edə bilmir. Onlar bizi müvəqqəti olaraq sevindirir, başımızı qatır, sonra isə fərəhimiz yoxa çıxır. Biz ruhdan düşürük, bəzən yeni əylənəcələr axtarırıq, bəzən isə özümüzə qapanırıq. Ona görə ibadətlər sadəcə bir ritual olaraq nəzərdən keçirilməməlidir. İbadət bizm insani qüvvəmizin hasil olması, bərpası üçün lazıımdır. Qismən fiziki varlıq olduğumuz üçün bizim şəkillənməyimiz istər-istəməz davamlı şəkildə baş tutacaqdır. Davamı ibadətlər bizim müsbət şəkillənməyimizə səbəb olacaq və bizi Allaha yaxın tutacaqdır. Həyatımızda istər yüngül mənəvi durğunluqlar olsun, istərsə də ağır depressiya və dalanlar – cismaniliyimizin yaratdığı nöqsanlar, naqisliklərdir ki, onların baş verməməsi və yaxud baş verdikdən sonra aradan getməsi üçün Allahla olan rabitəmizin olması və bərpa olunmasına diqqət etməyimiz lazım olacaqdır.
“Qəlblər yalnız Allahı xatırlamaqla aramlıq tapar” ifadəsi çox işlədilir. Bu aramlıq – elə həmin bağın mövcud olmasıdır, qırıldığı halda bərpa olmasıdır. Bu bilgi üçün kimə borcluyuq? – Həzrət Əli (ə) məktəbinə. Quran ayələri bizə Yer üzərində yaşayacağımız müddət ərzində həyatımızı necə qurmaq barədə məlumatlar çatdırır. Amma bu məlumatları hər birimiz olduğu kimi anlamaya bilərik. Bu, ayələrin dərin təfsiri çalarlarının, yəni məna və izahlarının olmasına görədir. Müəyyən elmlərə yiyələndikdən sonra, əlbəttə, ayələri dərk etmək, onları olduğu kimi qavramaq mümükündür, amma bu, yenə də zaman və tutum məsələsi olduğu üçün, çətinlik yarada bilər.
Hər halda hətta zaman və tutumumuzun olması hələ hər şeyi əhatə etmir.
Qurani-Kərimin ən yaxşı biliciləri – dəyərli alimlərimizdir. Onlar şərafətli Peyğəmbərimizin (s) gətirdiyi elmin qapısı olan Həzrət Əlinin (ə) ardıcıllarıdır. Həzrət Əli (ə) və “Nəhcul-bəlağə” Həzrət Peyğəmbərin (s) Uca Allahdan gətirdiyi Qurani-Kərim – ən üstün kəlam, sözdür. Qurani-Kərimdən və Həzrət Peyğəmbərin (s) buyuruşlarından sonra ən üstün söz – Həzrət Əlinin (ə) sözüdür.
Əhli-sünnə məzhəbinin mötəzilə məktəbinin məşhur alimi ibn Əli Əl-Hədid, Həzrət Əlinin (ə) kəlamları toplusu olan “Nəhcul-bəlağə”ni Yaradanın sözündən sonra ən üstün söz adlandırmışdır.
Həzrət Peyğəmbərin (s) elm şəhərinin qapısı olan Həzrət Əlinin (ə) “Nəhcul-bəlağə”sini belə edən nədir? “Nəhcul-bəlağə”ni belə edən – dinimiz haqda ən dürüst bilgilərin yer alması, bu bilgiləri anlaya bilməyimiz üçün bizə münasib dilinin olması (hamımızın başa düşəcəyi) insanın zəka və bilgi sisteminə yeni düçüncə bucağı əlavə etməsi və bir çox başqa səbəblərdir. Həzrət Əlinin (ə) əsasını qoyduğu Allaha olan mərifət, yəni Allahı tanlma yolu ilə biz Allaha yaxın ola bilirik. Ona görə də bu ali məqamlı insanın həyatımızdakı rolunu hər zaman bilməli və ona dəyər verməliyik. Mənəvi dalanlara dirənməyə qarşı bilgiləndirən Qurani-Kərimdə bir ayə “Hədid” surəsinin 28-ci ayəsinin təfsiri çalarlarına diqqət etdikdə anlaşılır ki, bu dünyada sağlam yaşamağımız üçün, ”yolu” (Allaha tərəf) itirməmək üçün daxilimizdə bir hidayət nuruna ehtiyacımız var. İman və təqva səbəb olur ki, Allah insanın daxilində bir nur qərar verir və bu nur insana yaşamaqda kömək edir. Bu dolayısı ilə Tövhid anlayışını və islami dünyagörüşünün digər köklü məsələlərinin həyatımıza daxil edilməsinin zəruri olduğunu bildirir. Ayədə iman gətirməklə bağlı vurğunun 2 dəfə olmasını alimlər Peyğəmbərə (s) kamil iman gətirilməsi məsələsi ilə əlaqələndirirlər. Onlar imanımızın kamil olması üçün, bizi həyatda saxlayacaq daxili işığımızın ola bilməsi üçün Əhli-Beytlə (ə) bağlı məsələlərdə dəqiq olmağımızı istəyirlər. “Ey iman gətirənlər,… Onun Peyğəmbərinə (s) iman gətirin ki,… sizə Öz rəhmətindən… əta etsin, vasitəsi ilə yol getməyiniz üçün bir nur versin...”.
Müəllif: Ülviyyə Bədəl
Mənbə: deyerler.org
