Lev Tolstoy:Məni müsəlman hesab edin
Lev Tolstoy:Məni müsəlman hesab edin
Lev Tolstoy: "Xahiş edirəm məni... müsəlman hesab edəsiniz"! Dahi ruz yazıçısı, ruz ədəbiyyatına və tarixinə böyük töhfələr verən mütəfəkkir, Lev Nikolayoviç Tolstoy 1828-1910-cu illərdə yaşamışdır. O bizə daha çox yazıçı kimi tanışdır. Onun fəlsəfi düşüncələri, Allah, ruh, bilik, məhəbbət, həyatın mənası və s. haqqında təsəvvürlərini əks etdirən elmi əsərləri isə nisbətən az məlumdur. Həyatın mənasının, mənəvi idealın, varlığın gizli umumi qanuna uyğunluqlarının əzablı axtarışları, mənəviyyatın və sosiyal durumun fəlsəfi tənqidi onun bütün yaradıcılığından keçir. 1870-ci ildən başlayaraq, o, ölüm qorxusu, günah, tövbə və mənəvi dirçəli. Mövzularına çox fikir verir. Onun tamamilə qeyri-adi təfəkkürü çox hallarda rus cəmiyyətinə aydın deyildi.
O, kilsədən uzaqlaşdırılaraq lənətləndi, dostları və tanışları ondan üz döndərdilər. 1910-cu ildə, 81 yaşında, Lev Tolstoy evindən gedir və yolda, Astapovo stansiyasında ölür. Bəs nəyə görə dahi yazıçının həyatının sonu belə kədərli oldu?Güman ki, bu sualın cavabı yazıçının bəzi məktublarında var. O, kilsə barəsində belə yazır: "Kilsəyə, bacardıqca həyatdan geri qalmayaraq onun mənasını izah etməyi tapşıran dünya istədiyini edirdi. Dünya hər şeydə İsanın təliminə zidd olan həyat təsir edir, kilsə isə insanların İsanın qanunlarına uyğun yaşadıqları barədə eyhamlar uydururdu. Və bu onunla nəticələndi ki, dünya bütpərəstlikdən də pis həyat sürməyə başladı və kilsə nəinki bu həyata bəraət qazandırır, hətta İsanın təlimini məhz bundan ibarət olduğunu iddia edirdi." Yasnaya Polyana, mart 1909-cu il. Y.Vəkilova-müsəlmana ərə getmiş rus qadını Tolstoya yazırdı ki, onun oğulları İslamı qəbul etmək istəyirlər və bu barədə məsləhət istəyirdi. Yazıçı ona belə cavab verir: "Pravoslavliqdan müsəlmanlığa üstünlük verilməsi barədə... deyə bilərəm ki, mən buna qəlbimlə rəğbət bəsləyirəm. Təəccüblü olsa da, mənim xristianlığın həqiqi ideallarını və təlimini yüksək tutaraq, heç bir şübhəm yoxdur ki, müsəlmanlıq özünün xarici formalarına görə, kilsə pravoslavlığından müqayisə olunmaz dərəcədə yüksəkdədir. Odur ki, əgər insanın qarşısına iki seçim: kilsə provaslavlığı müsəlmanlıq durubsa onda ağıllı adam tərddüd etmədən müsəlmanlığı qəbul edib, ilahiyyatda mürəkkəb və anlaşilmaz Üçlük, müqəddəslərin şəkilləri, sirlər və mübarək ibadətlər əvəzinə, Tək Allahı və Onun Peyğəmbərini taniyar." Yasnaya Palyona, 15 mart, 1909-cu il. Yazıçının əzablı axtarışlar nəticəsində yaranmıq dünyagörüşünü daha geniş açıqlayan bir məktubuna da nəzər salaq: "Siz mənimlə eyni əqidədə olsaydınız, çox sevinərdim. Siz az da olsa, mənim həyatımı başa düşərdiniz. Həyatın bir çox uğuru var: var-dövlət, şöhrət,ehtiram... Bunlardan heç biri məndə yoxdur. Dostlarım, hətta ailə üzvülərim məndən üz döndərirlər. Bəziləri-liberallar və eserler-məni dəli və ya Qoqol kimi ağıldan kəm hesab edirlər; başqaları-inqilabçılar və radikallar-məni boşboğaz və sufi sayırlar; dövlət adamları məni inqilabçı, provoslavlar isə iblis hesab edirlər. Etiraf edirəm ki, bu, mənim üçün ağırdır... və buna görə xahiş edirəm, mənə xeyirxah müsəlman kimi baxasınız, onda hər şey yaxşı olacaq." Yasnaya Polyana, aprel, 1884-cü il.
O, kilsədən uzaqlaşdırılaraq lənətləndi, dostları və tanışları ondan üz döndərdilər. 1910-cu ildə, 81 yaşında, Lev Tolstoy evindən gedir və yolda, Astapovo stansiyasında ölür. Bəs nəyə görə dahi yazıçının həyatının sonu belə kədərli oldu?Güman ki, bu sualın cavabı yazıçının bəzi məktublarında var. O, kilsə barəsində belə yazır: "Kilsəyə, bacardıqca həyatdan geri qalmayaraq onun mənasını izah etməyi tapşıran dünya istədiyini edirdi. Dünya hər şeydə İsanın təliminə zidd olan həyat təsir edir, kilsə isə insanların İsanın qanunlarına uyğun yaşadıqları barədə eyhamlar uydururdu. Və bu onunla nəticələndi ki, dünya bütpərəstlikdən də pis həyat sürməyə başladı və kilsə nəinki bu həyata bəraət qazandırır, hətta İsanın təlimini məhz bundan ibarət olduğunu iddia edirdi." Yasnaya Polyana, mart 1909-cu il. Y.Vəkilova-müsəlmana ərə getmiş rus qadını Tolstoya yazırdı ki, onun oğulları İslamı qəbul etmək istəyirlər və bu barədə məsləhət istəyirdi. Yazıçı ona belə cavab verir: "Pravoslavliqdan müsəlmanlığa üstünlük verilməsi barədə... deyə bilərəm ki, mən buna qəlbimlə rəğbət bəsləyirəm. Təəccüblü olsa da, mənim xristianlığın həqiqi ideallarını və təlimini yüksək tutaraq, heç bir şübhəm yoxdur ki, müsəlmanlıq özünün xarici formalarına görə, kilsə pravoslavlığından müqayisə olunmaz dərəcədə yüksəkdədir. Odur ki, əgər insanın qarşısına iki seçim: kilsə provaslavlığı müsəlmanlıq durubsa onda ağıllı adam tərddüd etmədən müsəlmanlığı qəbul edib, ilahiyyatda mürəkkəb və anlaşilmaz Üçlük, müqəddəslərin şəkilləri, sirlər və mübarək ibadətlər əvəzinə, Tək Allahı və Onun Peyğəmbərini taniyar." Yasnaya Palyona, 15 mart, 1909-cu il. Yazıçının əzablı axtarışlar nəticəsində yaranmıq dünyagörüşünü daha geniş açıqlayan bir məktubuna da nəzər salaq: "Siz mənimlə eyni əqidədə olsaydınız, çox sevinərdim. Siz az da olsa, mənim həyatımı başa düşərdiniz. Həyatın bir çox uğuru var: var-dövlət, şöhrət,ehtiram... Bunlardan heç biri məndə yoxdur. Dostlarım, hətta ailə üzvülərim məndən üz döndərirlər. Bəziləri-liberallar və eserler-məni dəli və ya Qoqol kimi ağıldan kəm hesab edirlər; başqaları-inqilabçılar və radikallar-məni boşboğaz və sufi sayırlar; dövlət adamları məni inqilabçı, provoslavlar isə iblis hesab edirlər. Etiraf edirəm ki, bu, mənim üçün ağırdır... və buna görə xahiş edirəm, mənə xeyirxah müsəlman kimi baxasınız, onda hər şey yaxşı olacaq." Yasnaya Polyana, aprel, 1884-cü il.
