Marta Meçamın küçənin tinində kiçik bir un məmulatları dükanı var idi. Qarşısında üç pillə olan və qapıdan içəri girəndə zəng çalınan yeri deyirəm.
Qırx yaşlı Martanın bank hesabında iki min dolları, ağzında iki süni dişi və yumşaq ürəyi var idi. İmkanları Martanınkından dəfələrlə az olanların çoxu çoxdan ərə getmişdi.
Dükana həftədə iki-üç dəfə gələn bir müştəri onda maraq oyatmışdı. Orta yaşlı, eynəkli, sarımtıl saqqalı səliqəylə vurulmuş bir kişi idi. Kişi ingilis dilində alman ləhcəsi ilə danışırdı. Paltarı qırış-qırış, yamaqlı və nimdaş idi, üst-başı tökülürdü. Ancaq yenə də səliqəli görünürdü. Həm də ədəb-ərkan bilən biriydi.
Həmişə iki boyat çörək alırdı. Təzə çörəyin biri beş sentə satılırdı. Bu qiymətə iki boyat çörək almaq olurdu. Kişi boyat çörəkdən başqa heç nə almırdı.
Bir gün Marta onun barmaqlarında qırmızı və qəhvəyi boya izləri gördü. Ancaq bundan sonra onun kasıb bir rəssam olduğuna əmin oldu. İndi şübhə etmirdi ki, o, çardaqda yaşayır, rəsmlərini də elə orada çəkir, boyat çörək yeyərkən isə Martanın dükanındakı dadlı yeməkləri düşünür.
Marta tez-tez üzərində mürəbbə, isti çörək dilimləri və çay olan masa arxasında əyləşdiyi zaman köks ötürər, soyuq çardaqda quru çörək yeyən nəzakətli rəssamı öz zəngin süfrəsinə qonaq etməyi arzulayardı. Əvvəldən də dediyim kimi, Marta ürəyiyumşaq idi.
Kişinin peşəsi haqqında olan fərziyyəsini isbat etmək üçün, o vaxt hərracda aldığı tablonu otağından gətirib piştaxtanın arxasındakı divardan asdı. Tabloda Venesiya mənzərəsi təsvir edilmişdi. Ön planda, sanki suya gömülmüş dəbdəbəli mərmər bir saray vardı (tablonun üstündə belə yazılmışdı). Rəsmin qalan hissəsində qayıqlar (bir qadın əlini suya salmışdı), buludlar, səma və işıq kölgələri təsvir edilmişdi. Heç bir rəssam belə bir mənzərəni nəzərdən qaçıra bilməzdi.
İki gün sonra müştərisi gəldi. «Zəhmət olmasa, iki boyat çörək verərdiniz» — dedi, «Gözəl tablonuz var, madam», — deyə Marta çörəkləri kağıza bükəndə əlavə etdi.
Marta öz hiyləgərliyindən zövq alaraq:
— Doğrudan? Mən incəsənətin və rəsm əsərlərinin vurğunuyam (yox, bu qədər tez «sənətkarların» demək düz olmazdı), — deyə sözünü tamamladı. Həqiqətən də, yaxşı tablo olduğunu düşünürsünüz?
Müştəri dedi:
— Sarayı düz çəkməyiblər. Perspektivi düzgün deyil. Gününüz uğurlu olsun, madam.
O, çörəkləri götürdü, başıyla xəfifcə təzim etdi və tələsik getdi.* Bəli, doğru düşünürdü, rəssam idi. Marta tablonu otağına apardı.
Gözləri eynəyin arxasından necə nəzakət və mərhəmətlə parlayırdı. Necə də nəzakətlə baş əydi. Bir baxışdan rəsmin perspektivi haqda mühakimə yürütmək qabiliyyəti, üstəlik də, quru çörəklə yaşamaq. Amma dahilərin hamısı məşhur olanadək belə çətinliklərlə üzləşirlər.
Belə bir dahi bankda iki min dolları, un məmulatları dükanı və yumşaq ürəyi olan biri tərəfindən dəstəklənsəydi, incəsənət üçün necə də yaxşı olardı… Ehh, Marta, Marta… Bunlar hamısı xəyal idi.
İndilərdə isə, rəssam gələndə piştaxtanın qarşısından Marta ilə söhbət edirdi. Hiss olunurdu ki, kişinin Martanın xoş sözlərindən ötrü ürəyi gedir. Kişi boyat çörək almağa davam edirdi. Başqa heç nə almırdı. Nə tort, nə piroq, nə də dadlı kökə. Çörəkdən başqa heç nə...
Marta onun sınıxdığını və getdikcə bədbinləşdiyini düşünməyə başlamışdı. Martanın ona ürəyi yanırdı, onun aldığı bu quru çörəyə nəsə yaxşı bir şey əlavə etmək istəyirdi, amma buna cəsarəti çatmırdı. Onu təhqir etmək istəmirdi. Sənətkarların necə qürurlu olduqlarından xəbəri vardı.
Marta piştaxtanın arxasında mavi xallı ipək köynəyini geyindi. Arxa otaqda heyva toxumlarıyla kimyəvi bir turşunu qarışdırıb sirli qatışıq hazırladı. Çoxları dərisi üçün bundan istifadə edirdi.
Bir gün yenə həmin müştəri dükana gəldi, həmişəki kimi pulu piştaxtanın üstünə qoyub boyat çörək istədi. Marta çörəkləri götürmək üçün təzəcə əyilmişdi ki, yanğınsöndürən maşın qulaqbatırıcı səslə dükanın qarşısından keçdi. Müştəri hamı kimi, baxmaq üçün qapıya tələsdi. Qəfildən Martanın ağlına fikir gəldi və fürsəti əldən vermədi.
Piştaxtanın arxasındakı rəfdə südçünün on dəqiqə əvvəl gətirdiyi yarım kilo təzə kərə yağı vardı. Marta bıçaqla hər iki çörəyi ortadan kəsib, aralarına bolluca yağ sürtdü və çörəkləri yenidən birləşdirdi.
Müştərisi piştaxtaya tərəf çevriləndə Marta çörəkləri kağıza bükürdü.
Kişi həmişəkindən fərqli şən və qısa söhbətdən sonra çıxıb getdi. Marta öz-özünə gülümsünür, ürəyi həyəcanla döyünürdü.
Görəsən, həddini çox aşmamışdı? İnciməzdi ki? Şübhəsiz ki, yox. Yeməklərin ki dili-ağzı yox idi. Subay qızların həddini aşması kərə yağıyla ölçülmürdü...
Həmin gün elə hey bu barədə düşündü. Kələyinin üstü açılanda nələr olacağını fikrində canlandırdı.
O, palitrasını və fırçalarını əlindən yerə qoyacaqdı. Kənarda molbertinin üzərində dəqiq perspektivli, qüsursuz tablosu olacaqdı. Boyat çörək və sudan ibarət səhər yeməyini hazırlayacaqdı. Çörəyi dilimləyəcəkdi… və ah! Marta qızardı. Görəsən, çörəyi yeyəndə yağı ora sürtən əli düşünəcəkdimi?* Qapının zəngi bərk çalındı. Kimsə hay-küylə içəri girirdi.
Marta qapıya tərəf tələsdi. İki kişi gəlmişdi. Biri heç vaxt görmədiyi cavan idi, qəlyan çəkirdi. Digəri isə daima düşündüyü rəssam.
Rəssamın üzü qızarmış, şlyapası boynuna düşmüş, saçları da dağılmışdı. Yumruqlarını sıxıb Martanı hədələyirdi.
— Axmaq! — deyə, bərkdən qışqırdı, sonra isə almanca Martanın da anlamadığı bir neçə söz dedi.
Dostu onu kənara çəkməyə çalışdı.
«Ona sözümü deməmiş heç yana getmərəm», — deyə hiddətləndi. Rəssam Martanın piştaxtasını yumruqlarıyla nağara kimi döyəcləyirdi.
Eynəyinin arxasındakı mavi gözlərində alov parlayırdı: «Məni məhv etdin», — deyə qışqırdı, Hə, deyəcəm sənə, sən hər işə burnunu soxan cadugərin birisən!".
Marta taqətdən düşmüş halda piştaxtaya söykəndi və əlini ürəyinin üstünə qoydu.
Kişi rəssamı yaxasından tutub: «Gəl də, kifayət qədər danışdın, daha bəsdir».
O, əsəbi dostunu çəkib qapıdan çölə çıxardı və geri qayıtdı:
— Məncə, nə baş verdiyini bilsəniz yaxşı olar, xanım. O, Blumbergerdir, çertyojçudur. Mən onun iş yoldaşıyam. Üç aydır ki, yeni şəhər bələdiyyəsi binasının çertyoju üzərində işləyirdi. Çertyoj üçün müsabiqədə o da iştirak edirdi. Dünən bütün cizgiləri qələmlə haşiyələyib bitirmişdi. Bildiyiniz kimi, çertyoju əvvəlcə karandaşla çəkirlər. O, həmişə çertyoju çəkib qurtarandan sonra karandaş izlərini bir ovuc boyat çörəklə silir. Çörək pozandan yaxşıdır. Blumberger çörəkləri sizdən alırdı. Bu gün isə… bilirsiniz, xanım, o yağ… həmin yağ Blumbergerin çəkdiyi çertyoju tamam korladı. İndi o çertyoj sendviç bükməkdən başqa heç nəyə yaramaz.
Marta arxa otağa keçdi. Mavi xallı ipək köynəyini çıxardı, həmişə geydiyi köhnə qəhvəyi donunu geyindi. Sonra da heyva toxumlarından hazırladığı qatışığı pəncərədən aşağı, zibilqabına tulladı.
İngilis dilindən tərcümə etdi: Nigar Yəhyazadə
"Ədəbiyyat" qəzeti
