Səmada günəş şüaları sönməyə başlayan kimi yerdən alatoran qalxır. Alatoran – möhtəşəm gecə ordusunun minlərlə görünməz alayları və milyardlarla əsgərləridir. Bu nəhəng ordu dünyanın yaranışından bəri işıqla mübarizə aparır, hər səhər geri çəkilir, hər axşam qalib gəlir, günəş doğanadək hökm sürür, gündüz isə məğlubiyyətə uğrayıb gözdən iraq yerlərdə gizlənib gözləyir.
O, dağların mağaralarında, şəhərin zirzəmilərində, daha çox meşələrin və göllərin dərinliklərində gözləyir. Yaşı əsrlərlə ölçülən yeraltı mağaralarda, xəndəklərdə, evlərin küncündə, divarların çatlarında gizlənib gözləyir. O, ağac qabığının hər çatında, paltarın hər büküşündə yaşayır, ən kiçik qum dənəsinin altında uzanır, ən incə hörümçək toruna ilişir və gözləyir. Onu bir yerdən ürküdüb qovsalar, elə o dəqiqə yerini dəyişir, amma elə fürsət axtarır ki, qovulduğu o yerə yenidən qayıtsın və tutulmamış mövqeləri ələ keçirib bütün dünyanı bassın.
Günəş sönən kimi alatoranın orduları sakitcə və ehtiyatla, sıx sıralarla öz yerindən çıxırlar. Onlar evlərin dəhlizlərini, kandarlarını, zəif işıqlandırılmış pilləkənləri, pərdələrin altının tuturlar; zirzəmilərin qapıları, pəncərələrdən küçələrə sızır, sükut içində divar və çardaqların üzərinə hücum edir və damlara qısılıb qərbdəki al buludların solğunlaşacağı anı səbirlə gözləyirlər.
Daha bir dəqiqə və yerdən düz göyə istiqamətlənmiş zülmətin dəhşətli partlayışı baş verəcək. Heyvanlar öz yuvalarında gizlənəcək, adamlar evlərinə qapanacaq, həyat isə lap susuz qalmış bitkitək büzüşüb donacaq. Rənglər və cizgilər yayılacaq, bir heç olacaqlar, həyəcan, günah və cinayət dünyaya hökmranlıq edəcək.
Bax belə bir məqamda Varşavanın küçələrində başının üstündə kiçik alov olan qəribə insan fiquru peyda olur. O, səki boyunca qaranlıqdan qurtulmağa çalışırmış kimi cəld qaçır, sevimli işığı yandırır və kölgətək gözdən itir.
Hər gün beləcə, bütün il boyu. İstər yaz yaylaqlarda çiçəklərin ətri ilə nəfəs alsın, istər iyul şimşəyi çaxsın, istər hiddətlənmiş payız küləkləri küçələrdə toz buludlarını qaldırsın, ya da qış havasında qar dənəcikləri fırlansın, bu adam şəhərin səkiləri ilə öz alovu ilə birlikdə qaçır, işıqları yandırır və kölgətək yoxa çıxır.
Sən hardan gəlir və hara elə yoxa çıxırsan ki, biz sənin nə üzünü görə, nə də səsini eşidə bilirik? Sənin qayıtmağını gözləyən anan, ya da arvadın varmı? Balaların səni qarşılayaraq fənərini bir küncə qoyur, dizlərinə dırmaşır və səni qucaqlayırlarmı? Sevincini və dərdini bölüşdüyün dostların, ya da, heç olmasa, gündəlik işlərindən danışdığın tanışların varmı?
Heç olmasa, səni orada tapa biləcəyimiz bir evin varmı? Arxandan çağıra biləcəyimiz adın varmı? Səni də, eynilə bizim kimi adam edən ehtiyacların və hislərin bəs necə? Yoxsa sən, həqiqətən də, cisimsiz, səssiz, ələkeçməz bir məxluqsan, ona görə də ancaq alatoranda üzə çıxır və işıqları yandırdıqdan sonra kölgətək yoxa çıxırsan?
Mənə dedilər ki, bu adam, doğrudan da, mövcuddur, hətta onun ünvanını da verdilər. Həmin ünvana yollandım və süpürgəçidən soruşdum:
— Küçələrdəki fənərləri yandıran bu evdə yaşayır?
— Hə. — Yerini göstərə bilərsiniz?
— Bax o daxmacıqda.
Daxma qıfıllı idi. Mən pəncərədən içəri boylandım: divarın dibinə bir çarpayı qoyulmuşdu, yanında isə uzun bir dirəyin üstündən fənər asılmışdı. Fənərçinin özü yox idi.
— Heç olmasa, onun xarici görünüşünün necə olduğunu mənə deyin.
— Mən hardan bilim! – süpürgəçi çiyinlərini çəkərək dedi.
– Mən heç özüm də onu düz-əməlli görməmişəm, — o əlavə etdi, — çünki gündüzlər heç vaxt evdə oturmur. Yarım il sonra mən yenidən oraya getdim.
— Noldu, indi evdədir fənərçi?
— Eh-eh! – süpürgəçi gileyləndi.
– Yoxdur, heç olmayacaq da. Dünən basdırdılar. Ölüb.
Sonra fikrə getdi.
Ona daha bir neçə sual verib qəbiristanlığa yollandım.
— Ay qəbirqazan, fənərçini dünən harada basdırdığını göstərə bilərsən?
— Fənərçini? – deyə o, sualımı təkrar etdi.
– Allah bilir! Dünən bura düz otuz sərnişin gəlib.
— Onu lap kasıblar üçün ayrılmış yerdə basdırıblar.
— Elələri düz iyirmi beş nəfər idi.
— O, rənglənməmiş tabutdaydı.
— Elələrindən on altı dənə vardı.
Beləliklə, mən onun üzünü görə, adını öyrənə, qəbrini tapa bilmədim. O, elə ölümündən sonra da yaşadığı vaxt olduğu kimi qalmışdı: yalnız alatoranda gözə dəyən, kölgə kimi səssiz və ələkeçməz bir məxluq.
Necə ki, bədbəxt insan nəslinin kor-koranə ömür sürdüyü, sədlərə dəyib darmadağın olduğu, bəzilərinin uçurumlara yuvarlandığı və heç kəsin doğru yolu bilmədiyi həyatın alatoranlığında möhvumat zəncirlərinə bağlanmış insanı bədbəxtliklər, ehtiyac və nifrət gözləyir, eləcə də fənərçilər həyatın zülmətə qərq olmuş yolsuzluğunda ora-bura qaçırlar. Onlardan hər biri başı üzərində öz kiçik alovunu aparır, hər biri öz yolunu işıqlandırır, heç kəsin gözünə dəymədən ömür sürür, heç kəs tərəfindən qiymətləndirilmir, sonra isə yoxa çıxır – kölgə kimi…
Tərcümə etdi: Svetlana Turan
