-Nə var ,nə yox, Cavad müəllim, çoxdandır görünmürsüz? Nə vaxt gəldiniz Türkiyədən?
-Bir ay olar ki, burdayam
-Necəsiz?- Nazim doktor diqqətlə Cavad müəllimi süzdü. Ağrı –acınız varmı?
-Yoxdur.
-Əla. İndi sizi yoxlayaram.-Nazim həkim biruzə verməsə də Cavad müəllimin rəngindən heç xoşlanmadı.
Müayinədən sonra həkim bir qədər rahatladı
-Bir şeyiniz yoxdur.
-....
-Sevgilinizin yanına qayıda bilərsiniz.(Nazim həkim Onun sevgilisi olduğunu bilirdi)
-....
-Sevinmirsiz?
-Sevinəndə...
-Yoxsa başqasını tapdı?
-Elə qadın deyil.
-Bəs qəmginliyinizə səbəb nədir?
-Nə deyim ,doktor. Artıq əvvəlki kimi –yəni gizli əlaqə istəmirəm.Qanuniləşdirməyə də cürətim çatmır.
-Qanuniləşdirmək lazım da deyil. Necə yaşamısınız elə də davam edin.
-Bu düzgündürmü? Tanrının yanına hansı üzlə gedəcəyəm.
-Cavad müəllim! Cavad müəllim! Tanrının elçisi peyğəmbər(s) bunu yeddinci əsrdə qanuniləşdirmişdi; siğə, dörd arvad ,nə bilim nələr. Əgər kişi bir qadınla kifayətlənə bilərsə bunlar olmazdı. Əslində peyğəmbər(s) çox ağıllı adam olub; çoxarvadlılıqla , siğə ilə anarxiyanı ,pozğunluğu yığışdırıb. Kişi uzaqbaşı dörd arvad saxlaya bilərdi. Özü də bunu qanuniləşdirməli idi. Siğə də ,kəbin də kişinin boynuna müəyyən öhdəliklər qoyurdu. Kişi hər dəfə evlənməmişdən qabaq götür –qoy edirdi; o, bu arvadı saxlaya biləcəkmi? Onu maddi və mənəvi cəhətdən təmin edə biləcəkmi? Əvvəlki arvadın haqları tapdanmayacaq ki? Din həm qadını müdafiə edir ,həm də kişinin anadangəlmə istəyini təmin edirdi. Sovet hökuməti dini ,dinlə bağlı bir çox şeyləri yığışdırdı .İnsanlara bir tabu ,sədd qoydu. Sonradan geri qayıdan bu kapitalizm hər şeyin başını açıb buraxdı.
-İndi çoxları dinə qayıdır.-Cavad müəllimin səsində bir istehza var idi.
— .Din əslində özü də bir qanundur-insanları idarə etmək üçün , onların özbaşınalığını yığışdırmaq üçün bir qanun .Hər hansı bir quruluş ,bu quruluşun müəyyən etdiyi qanunlar bir dövrü əhatə edir .Din isə bir növ bütün dövrləri ,zamanı əhatə edir .Cavad müəllim, nə isə dindarlardan narazısınız. Hətta onların adı çəkiləndə istehza etdiyinizi də hiss edirəm.
-Mən kiməm ki...Mən sadəcə tək dindarlardan deyil elə bütün insanlardan narazıyam.
-Nə üçün Cavad müəllim ?
-Əşi, şəhərə çıxmaq mümkün deyil. Nə qədər ev alqı- satqısı olar ,nə qədər ğözəllik salonu olar ? Nə qədər market olar .Millət ancaq ofis açmaqla məşğuldur .Heç torpaqları düşünən yoxdur .Vətəni düşünən yoxdur
Hamı pul qazanmaq, varlanmaq istəyir
-Əvvəla bütün millətlər pul qazanmaq, varlanmaq istəyir .İnsan fitrətən varlı olmağa , yaxşı yaşamağa meyillidir .Sovet dövründə, xüsusən ilk dövrlərdə insanlar varlı olduğu üçün suçlanırdı .İndi isə heç kimi varlı olduğuna görə suçlamırlar. Varlı insanlar müəyyən imtiyazlara malikdirlər .Yetmiş il əzilən , sıxılan bu millət indi azadlığa çıxıb . Ona görə də yetmiş faiz insan varlanmaq istəyir .
-Millət o zaman millət olur ki , hər kəsin içində bir patriot yetişsin .Bizdə isə yetmiş faiz insanın içində doymaq bilməyən bir canavar var .
-Cəmiyyət, əslində, kütlədir, Cavad müəllim. Kütlə heç vaxt hərtərəfli düşünə bilməz .Bəzən kütlə ona verilən azadlıqdan, şəraitdən düzgün istifadə edə bilmir.
-Lakin cəmiyyətin fikri həmişə insan həyatında həllledici rol oynayır.
-Təqsir kimdədir, Cavad müəllim? Bax cəmiyyətin bir üzvü də sizsiniz ,sevdiyiniz var, onu çox sevirsiniz, onun sizə çox ehtiyacı var, o bu dəqiqə sizə möhtacdır, evlənin onunla, hər şeyi qanuniləşdirin.
-...Gecdir...
-Vaxtında edəydiniz...
-Vaxtında … .Mənim vaxtımda bu qadağan idi.
-Bəs indi ...
- İndi də gecdir .Camaat mənə gülər.
-Nəysə ,Cavad müəllim ,sizə uğurlar.
-Hələlik...
xxx
Nadimə işə gələndə idarədə işçilər arasında bir qarmaqarışıqlıq ,narahatçılıq gördü. Məlum oldu ki, onların idarəsini kimsə özəlləşdiribmiş ,indi də satıb. Kim daimi işçidirsə ona haradasa başqa yerdə iş verirlər. Kim müvəqqəti işçidirsə işsiz qalır. Nadimə axır vaxtlar ona qarşı yeridilən sıxışdırma əməliyyatının mənasını indicə anladı( O müvəqqəti işçi idi.)
. Həyəcanla Məlahətə yaxınlaşdı
-Bu nə məsələdir ?
-Bəs sən bilmirdin ki ,idarə özəlləşib ?
-Yox ,bilmirdim.
-Gedərsən özünə iş taparsan .Əgər tapmasan -səsini alçaltdı –sənin iki il bundan qabaq müdirə verdiyin pul indi qara qəpiyin yerindədir. O pula indi səni heç süpürgəçi götürməzlər. Bir o qədər də üstünə qoyub direktora ver o, səni işə düzəltsin .Ya da get beş o qədər ver ayrı yerdə işə düzəl.
Direktor da həmin sözləri təkrar etdi.
Nadimə etiraz etdi:
-Axı siz mənə dediniz ki, səni birdəfəlik işçi götürürəm.
-Nə olsun dedim ,ali təhsilli adamsan bilmirdin ki, ərizəni yazanda müvəqqəti iş istədin?
-Siz dediniz adam adama inanar .Mən də inandım .Siz məni bir ildən sonra həmişəlik işlə təmin etməyə söz verdiniz.
-Mən heç öz xalam qızını bu dəqiqə işdə saxlaya bilmirəm .Sənə nə edim.
Nadimə çox götür-qoydan sonra işdən getməyi qərara aldı .Kim təminat verirdi ki, müdir onu təzədən aldatmayacaq.
Nadimə ilk günlər iş tapacağına inanırdı. Lakin...Bir xeyli ora-bura əl atdı ,tanışlarına müraciət etdi, lakin iş tapmadı. Hökumət idarələrində iş xüsusilə qıt idi, çünki orada müəyyən təminat var idi. Özəl idarələr isə 35-ə qədər yaş həddi qoymuşdu. “Market” “ ,Birja” kimi qəzetlərdə uzun -uzadı elanlar verilir ,iş karyera ,yaxşı maaş vəd edilirdi .Nadimə böyük ümidlə gedirdi: bir qrup fırıldaqçı dərman preparatlarının təbliğini məsləhət görürdü, yeni –yeni adamlar cəlb etməyin gərəkliyini vurğulayırdı.
x x x
-Bax kapitalizm budur -Arif bəy yekə, lopa bığlarını sığallayaraq ,göy gözləri ilə onu süzdü.-Siz cavanlar deyildiniz Azadlıq meydanında meydan sulayan ? Buyurun yaşayın !
-Mənmi ? Mən onda tələbə idim. Onda vacib şəxslər var idi.
-O vacib şəxslər kimi dəstəkləyib oraya aparırdı? Siz tələbələri. Küyə getmək lazım deyildi.
-İndi deyirsiz küyə getmişik ?
-Mən heç nə demirəm .Mənə fərqi yoxdur o dövr ,ya bu dövr. Mənim üçün hər ikisi yaxşıdır. İşləyə bilənə hər ikisi yaxşıdır. Bunları da sözgəlişi deyirəm .Sovet hökumətinin yaxşı cəhətləri var idi. İşsizlik problemi yox idi. Qara qəpiyə də olsa oxutduğunu işlə təmin edirdi.
-Onda o dediyiniz qara qəpiyin qiyməti var idi.
-Əslində , bu da Sovet hökumətinin təqsiridir də: nə qədər oxuyan ,təhsil alan olar; təhsil...təhsil… təhsili də qara qəpiyə dəyməz. Budur, işlə təmin etmək də olmur..Bu dəqiqə nə qədər diplomlar yatır evlərdə .Bütün kütləni savadlandırmaq nəyə lazımdır axı. Qoy bir ovuc adam oxusun, lakin sanballı oxusun.
Nadimə darıxdı:
-Arif müəllim, inanırsınızmı nə isə dinləməyə səbrim qalmayıb. Mənə iş lazımdır ki, yaşaya bilim.
-İş ....Sənin sahən də elədir ki...Nə deyim ...Bu dəqiqə yoxdur. Əlaqə saxla , olarsa...
Bu əslində “ iş yoxdur “ deməyin ən sadə üsulu idi.
Nadimə buradan da əliboş qayıtdı.
x x x
Ah...bir iş tapa bilsəydi… Hara gedir, iş yoxdur. Nadimə bir iş tapmalıdır. Nadimə son vaxtlar qızının üzündə bir kədər ,məyusluq görürdü .Və bu da onu çox narahat edirdi. Qızında bir əsəbilik yaranmışdı.
Bir dəfə onlar arasında belə bir söhbət oldu .Leyla dedi:
-Mən “kozeroq “ olduğuma görə çox qəmlənirəm. Kozeroqlar həyatda həmişə çox çətinlik çəkirlər .şanslı olmurlar, yaşamağı bacarmırlar. Qrubı olurlar .Sən də beləsən, mənim müəlliməm də belədir.
Qızında yaranmış ruh düşkünlüyünü aradan qaldırmaq üçün zorla gülümsünüb dedi :
-Əksinə kozeroqlar asta-asta ,lakin qətiyyətlə həyatda bütün istədiklərinə nail olurlar. Kozeroqlar fitrətən qalibdirlər.
-O qədər asta ki , bəzən gec olur. Sən indi qırx yaşında işsizsən, ərsizsən. Mən də sənin səhvlərinə görə əziyyət çəkirəm . -Anasının pərt və müqəssir üzünə baxıb əlavə etdi -Bikef olma mən artıq öyrəşmişəm .Sənin yerinə bir başqası olsaydı ,nə olur olsun iş yerini əlindən verməzdi . Əksinə, yerini möhkəmlədərdi ,müdirlə arasını saz edərdi. Nəysə ... qırx yaşın var .Öyrən ,arvad ,öyrən.
Nadimə xəcalət çəkdi.
-Qəm yemə ,quzum, hər şey düzələcək. Həyatın müəyyən dönəmlərində belə şeylər olur. Tanrı bəzən insanı sınağa çəkir.
Qızı birdən- birə canlandı.
-Mama, bir də işə girsən necə olacaqsan ?
-Hamı kimi.
-Hamı necədir ki ?
..Nə bilim..Mənə elə gəlir ki ...
-Sənə elə gəlir..Sən məgər etalonsanmı? -Qızı kobudluqla onun nə deyəcəyin i gözləmədi- Sənin kimi zəif adamlar həmişə öz bacarıqsızlıqlarının günahını nələrinsə üzərinə atıblar. Əslində bu dəqiqə yaşaya bilənlər üşün hər şey yaxşıdır .Əvvəllər belə şeylər var idimi: istədiyin vaxt xaricə get ,nə iş istəyirsən onunla məşğul ol, heş nə bacarmırsan alver elə. Sizin vaxtınızda ali məktəbə qəbul olunmaq çox cətin idi. İndi bir az savadın var qəbul olunursan. Əslində indi hamı yaxşı yaşayır .Sadəcə indi daha bacarıqlı olmalısan, daha savadlı olmalısan
- Sovet adamları özlərinə hər şeyi sığışdırmırdılar...Məsələn: mənə cətin gəlir ali təhsilli adam gedim satıcı işləyim.
-İndi bacarıqlı olmaq lazımdır. Vəssalam. Görmürsən Amerika bütün dünyanı idarə edir ? Çünki bacarıqlıdır.
— Nə bilim vallah.
-Sən heç öz ailəni düzgün qurmamısan .Ata, məncə, yaxşı adamdır .Lap səhvı var idi təsir edib düzəldəydin. Qadınlar var dünyanı idarə edir. Nələr edir .Sənsə....Bax bəzi adamlar rüşvət alır ,öz işini düzgün aparmır onları işdən çıxarırlar Sənin bir zəngin bəs idi ki , direktor işdən getsin .Sənsə aciz- aciz göz yaşları tökdün Heç bir yerə müraciət etmədin. İnsan özü –özünü müdafiə etməlidir. İndi .zəmanə bunu tələb edir .
X X X
Bəli , həyat çox çətinləşmişdi ,çox. Nədənsə, Nadimə bu çətinliyi indi hiss edirdi .Nəyə görə indi hiss edirdi? Bunun günahı kimdə idi? Nadimədə , Nadimənin vaxtı ilə əri olmuş kişidə , yoxsa Cavad müəllimdə .? Nəyə görə Nadimə öz qismətinə çıxan kişiyə qane olmamış ,həyatını belə şətin bir məcraya salmışdı .İndiki gününü gərək o, əvvəllcədən görəydi, çünki Nadimə bu həyata Aydan, Günəşdən gəlməmişdi. Nadimə elə Yerdə dünyaya gəlmişdi -nənələrimizi -babalarımızı görə — görə böyümüşdü. Gərək Nadimə biləydi ki, həyatda qadına tək yaşamaq həmişə çətin olub . Özgə əri elə özgə əridir. O, sənin uşağına ata olmayacaq . Həyatın çətin dönəmlərində sənə arxa olmayacaq. Bu həmişə belə olub , belə də olacaq .Nadimə indi nahaq kimlərisə suçlayır. Başlıca günahkar o özüdür həyatının bu yönə düşməsində. Vaxtı ilə həyatda buraxdığı səhvlər indi bumeranq kimi fırlanıb geriyə dönür, onu belə gülünc vəziyyətə salır. Vaxtilə Nadiməyə elə gəlirdi ki, hamı həyatda ideal olmalıdır , kimdə pis cəhət varsa, ondan uzaqlaşmaq lazımdır .Ər yaxşı deyil, boşanmaq lazımdır ;müdir yaxşı deyil işdən şıxmaq . Bəs onun söykəndiyi adam -Cavad müəllim ideal idimi ,nə üçün Nadimə onun pis cəhətlərini görmədi ? Halbuki Cavad müəllim heç yaxşı hərəkət etməmişdi , özünükü olmayana tamah salmışdı , bu gün isə çəkinmədən günahın elə məhz Nadimədə olduğunu onun üzünə vurmuş, Nadimənin dünyagörüşünü alt - üst etmişdi . Məhəbbətin var olduğuna Nadimədə şübhə oyatmışdı. Var idimi məhəbbət? Onun dünyalar qədər sevdiyi , inandığı, güvəndiyi , uğrunda ailəsini belə dağıtdığı Cavad müəllim ayrılıq çağında günahın qadında olduğunu söyləmişdi. Cavad müəllim kimi yetkin adam belə deyəndən sonra hələ dünyagörüşü formalaşmamış gənclər görən nə söyləyər bir- birinə. Halbuki, Nadimə məhəbbətə çox inanmışdı vaxtilə ...Lakin ona inanmaq gərək deyilmiş . İndi kimlərsə ona nələrsə təklif edirlər: artıq Nadimə çılın –çılpaq yalanları vaxtında görür, duyur .Artıq o, belə yalanlara bir də uymayacaq, heç uymayacaq.
.
xxx
-Dərmanını atmısanmı ? - arvadı ləng addımlarla içəri daxil oldu.
— Bəli - Cavad müəllim qaşqabaqla cavab verdi . Axır vaxtlar kişinin üzü gülmürdü . Gün — gündən də geri gedirdi . Operasiyadan sonra çox arıqlamışdı .
— Özünü niyə üzürsən axı ? Həkim deyir ona çox qəmlənmək olmaz .Nə olub axı? Nəyin fikrini çəkirsən. Hamı xəstələnir də ,sağalır da . Özün də bilirsən ki , səndə qorxulu heç nə yoxdur.
-Bilirəm .
— Bəs nə olub? Şükür, dolanışığın , evin –eşiyin , uşaqların — istədi desin arvadın , demədi . Həmişə hiss etmişdi ki , ərinin kimdəsə könlü var , açıb - ağartmamışdı .Açıb – ağardarsa onu itirəcəyindən qorxmuşdu .Cavad müəllim onun çörək ağacıydı , uşaqlarının atasıydı .Namusla işləmiş , uşaqlarını yerbəyer etmişdi. Toyda, yasda həmişə Cavad müəllim böyründə olmuşdu. Çoxları ona qibtə ilə baxıb köks ötürmüşdü. Belə bir kişini əldən vermək olardımı ? Səlimə elə axmaq idimi ? O qadın kim idisə Səlimənin tör –töküntüsü ilə kifayətlənmişdi .Qoy kifayətlənsin. Onun Səliməyə elə bir maneçiliyi yoxdur .Düzdür, bəzən aylarla Cavaddan buz kimi soyuq münasibət görmüşdü , illərlə etinasızlıq hiss etmişdi , bir qadın kimi lazımsız olduğuni duymuşdu , lakin dözmüşdü ,yaxşı dolanışığın, uşaqlarının xatirinə dözmüşdü .
Budur , bu gün Cavad onun yanındadır .Hərçənd, o vaxt yaşlı qadınlar bunun məhz belə olacağın söyləyirdilər. Və o, bunu ümüdlə gözləyirdi. Lakin bu gün o, buna elə də sevinmir .Sanki bunun özündə bir təhqir var. Cavad müəllim lazımsız kötük kimi yerindəcə uzanıb qalır .Hərçənd, Səlimə özü də artıq qocalıb . Amma Səlimənin içində nə isə nifrətə bənzər bir şey son vaxtlar qıcıqlanmağa başlayıb. Elə bil bu nifrət cavanlaşıb. O, bəzən saralmış, o qadının xiffətini çəkdiyi hər hərəkətindən bəlli olan Cavadı acılamaq istəyir. Özünü bundan güclə saxlayır. Nədən o, hər telefon çalınanda diksinir Nədən indi o qadının yanına getmir ? Artıq ona lazım deyil, onun üçünmü?
-O qəzetləri ver görüm bura .-Cavad müəllim qaşqabaqla dedi :
Səlimə qəzetləri gətirib verdi .
Cavad müəllim eynəyini gözünə taxıb qəzetləri vərəqlədi .Beş dəqiqə keçmədi ki, yorulub qəzetləri bir kənara atdı .Durub əynini geyindi .Yaxınlıqdakı bağa gəzməyə düşdü .
Artıq yazın nəfəsi duyulurdu. Hava soyuqdu ,lakin havada da, nəm və soyuq torpaqda da bir gərginlik duyulurdu; sanki onlar həyəcanla nəfəs alır, nəyisə səbirsiz liklə gözləyirdilər .
Həmişəki kimi yenə də Cavad müəllimə elə gəldi ki ,şəhərdə bahar öz əzəmətini kənddəki kimi hiss etdirə bilmir. Niyə belədir görən? Torpaq həmən torpaqdır, ağac həmən ağacdır, səma həmən səmadır , lakin nə isə fərqlidir. Bahar şəhərdə, elə bil ki, kükrəmir ,daşmır; otlar ağaclar ,əriyən qarlar ,cükküldəşən sərçələr , quşlar bir – birinə qarışmır .Şəhərdə bahar elə bil ki, sönük keçir .Sanki təbiət öz hisslərini ürəyi istədiyi kimi ifadə edə bilmir. Şəhərdə bahar , elə bil ki , boğulur.
Cavad müəllimin nəfəsi daraldı, dərindən köks ötürdü .
Kəndlərini , göz işlədikcə uzanan Şirvan düzünü xatırladı .Elə istədi ki, uzandıqca uzanan Kür sahilini addımlasın .
Getdikcə gedirsən sahil qurtarmır və yolboyu nəfəs alan ana torpağın ətrini duyursan. Gözünün önündə dururmuş kimi hiss edirdi ; budaqlarından su damcılayan ağaclar , kollar – koslar, Kür çayının bir azdan yamyaşıl dona bürünəcək sahilləri, insan hənirindən ürküşən gözəl quşlar ,dələlər , dovşanlar ...Ah təkrarsız və misilsiz təbiət ...
Başın üzərində Allahın öz əli kimi duran məsmavi səma… Kim deyir ki , göylər dilsizdir , soyuqdur? Məgər uzandıqca uzanan çölləri , düzləri əhatə edən ,hər başını qaldıranda sənə şəfqətlə gülümsünən səma dilsiz və soyuq ola bilərmi ? O ki yağışları, qarları ilə ,nazlı dilbər qızı Günəşi ilə həmişə Yerin qayğısına qalır. Yerlə səma arasında möhtəşəm bir münasibət yoxdurmu ?
Çox heyif ki , bu möhtəşəm və əzəli təbiət öz kiçik və gedəri yavrusuna – insana qarşı belə sərtdir , amansızdır .
Budur cavan ,gözəl və qüvvətli bir gənc .Yoxdur artıq o gənc .O, eləcə illərin arxasında qaldı , xərcləndi , qurtardı .
Gözəl , məsum bir sənəm , qəlbi riqqətə gətirən bir məhəbbət. Yoxdur artıq o dilbər də, o məhəbbət də. .Onlar da eləcə illərin arxasında qaldı.
O gözəl onun xanımı olmalıydı . O, hər gün işdən evə dönəndə qapını üzünə açmalıydı, mehriban — mehriban üzünə gülümsəməliydi , şən və xoşbəxt quşlar kimi dil boğaza qoymamalıydı, elə hey danışmalıydı .Onun xörəyini bişirməliydi, süfrəsini açmalıydı , pal – paltarını yumalıydı . Hər gecə Cavad müəllim onu qoynuna alıb yatmalıydı. Cavad müəllim onu dünyanın keşməkeşlərindən qorumalıydı. Bu fani dünyada onun dayağı olmalıydı .Onlar qısa və keçəri olan insan həyatında bir – birinə təsəlli olmalıydılar .Onlar birlikdə bala böyütməli, onların xeyrini görüb sevinməliydilər. Bunların heç biri olmadı .
“ Heç xəbərin olmadı gəlininin gözəlindən ay ana .... O , sənin oğluna özü kimi gözəl qızlar, oğlun kimi nər igidlər doğmadı” .-Cavad müəllim əməllicə ağlayırdı .Yaylığını çıxarıb göz yaşlarını sildi — oğlun ona sənin həmişə “yalan dünya “ dediyin bu dünyada dərd, lap çox dərd verdi. Oğlun həyatını sevmədiyi , heç sənin də bəyənmədiyin bir qadınla keçirdi .
- Salam , ay Cavad , necəsən ? -qonşuları Murad kişi idi .
Cavad müəllim diksindi :
-Çox sağ ol, yaxşıyam .
-Görünmürsən ...
-İşim çoxdur -danışmaq istəmirdi ;odur ki, söhbətə xitam verdi .
Budur , bağın küncündə beş –on kişi əyləşib nərd vurur.Təxminən Cavad müəllim yaşda kişilərdir ; beş –on il aşağı – yuxarı olarlar . Onların həyatı bundan sonra elə beləcə davam edəcək –ölənə qədər .Gündüzlər avaralanacaq , axşamlar evə dönüb qoca arvadlarının bişirdiyi yeməkləri yeyəcəklər ,sonra da yıxılıb yatacaqlar.
Başqa nə olmalıdır ki ...Nə olubsa olub , olmayıbsa olmayıb .Bundan sonra cavanlara xas olan şeylərə həvəs göstərmək gülünclükdən başqa bir şey deyil .Buna qocalıqda yorğalıq deyərlər. Əslində, Cavad müəllim artıq buna heç bir maraq göstərmir .Heç bir istəyi ,həvəsi yoxdur. Sadəcə nə isə ona narahatlıq ,əzab verir .Hiss edir ki , nədəsə kobud səhv edib , düzəldilməsi mümkün olmayan səhv edib .Və bu səhvi tək omu edib? .Çoxları heç bunu səhv kimi qəbul etmir .Bu az qala həyat tərzinə çevrilib .
Bircə bu Təbiət heç nədə səhv etmir. .Özü necədirsə insanlardan da elə olmağı tələb edir.İnsanların ömürlərini də özü kimi fəsillərə bölüb: yaz, yay, payız, qış. Və hər fəsildə -yaşda insanlara özünəməxsus düşünmə tərzi verib .On beş yaşın öz , qırx yaşın öz ,altmış yaşın da öz düşünmə tərzi var .Çox qəribədir qırx yaşında ona mümkün görünən şeyləri o, indi mümkünsüz sayır .Elə bil, həyat birdən – birə qarşısına görünməz sədd çəkib. Bu səddi keçmək belə mümkün deyil .Fikri belə bu səddi keçə bilmir .Və o, ruhdan düşür .Deməli qocalıq belə başlayır. Qocalığın da öz düşünmə tərzi var Qocalığın depressiyası –deyən belə bir termin də var .Görən, bu depressiya nə sözüdür belə, yəni hansı xalqın , millətin sözüdür? Yəqin fransız sözüdür ,ya bəlkə alman , bəlkə ingilis, bəlkə rus , -türk sözü də ola bilər. Hər hansı xalqın, millətin sözüdürsə yaman genişşaxəli ,əhatəli sözdür. İnsan nitqini əhatə edən lüğətlər içərisində hələ belə qüvvətli, qüdrətli, bütün zamanlara, bütün dövrlərə , bütün xalqlara ,millətlərə, psixologiyalara hakim kəsilən ikinci bir sözə rast gəlmək çətin məsələdir. Çox adam tapmaq olar ki, heç bilməsin depressiya sözünün leksik mənası nə deməkdir ,lakin elə adam tapmaq olmaz ki ,həyatında bir və ya bir neçə dəfə bu depressiya ilə üzləşməsin . Bəlkə , depressiya da iyirmi birinci əsrin bəlasıdır, Yox yox ....necə ki Yerin cəzbetmə qüvvvəsi həmişə olub eləcə depressiya sözü və depressiya sözünün ifadə etdiyi psixoloji durum da həmişə olub. Nə olsun ki, cəzbetmə qanununu on yeddinci əsrdə İ. Nyuton kəşf edib? Ona qədər məgər alma ağacdan yerə düşmürdü?
Depressiya insanlığın bəlasıdır .İnsanların etdikləri səhvlərin , cinayətlərin bəlasıdır? Öz içindəki şeytanla bacarmadığı halda ətrafdan minlərlə şeytanın həmləsinə məruz qalan bədbəxt insanın . .Nə isə onun bütün ruhunu əzir, tapdayır ,məhv edir ,onu daşdan -daşa, qayaya çırpır . Heç cür bu fikrin əlindən xilas ola bilmir .Gələcəkdə də xilas olmayacaq , məlum məsələdir .Çünki o gələcək artıq yoxdur . Gələcək onun üçün bitmiş tükənmişdir. Bu ümüdsizlik özü elə, deyəsən, şeytanın özüdür .İllərlə harada isə yatmış gizlənmiş bu şeytan indi nədən belə kükrəyib daşmışdı . Onu belə çalxalamaqla nə demək istəyir ? Niyə onu yaşamağa qoymur, həyatdan zövq almağa qoymur ? O öz yersizliyi və gücsüzlüyü ilə dəhşətlidir. Onu duymamaq üçün , hiss etməmək üçün o nələri desən qurban verməyə hazırdır. Bircə bu müdhiş hiss onu tərk etsin .Çünki bu hisslə yaşamaq yaşamaq deyil. Qəribədir, əvvəllər də çətin hallara düşmüşdü , lakin heç birində bu qədər ümidsiz olmamışdı .
Görən, Nadimə olmasaydı xəstəliyindən bu qədər sarsılardımı ?
Nadimə olmasaydı həyatında...
Nadimə onun həyatını günəş kimi işıqlandırmışdı .Onun həyatına rəng vermişdi , dad vermişdi .Hara getsə Bakıya Nadiməyə görə tələsmişdi , onu görəcəyi anı həsrətlə gözləmişdi ,onu görəndə , onu qolları arasına alanda bütün ruhu ehtizaza gəlmişdi .Onun danışığı , söhbəti, sözü ,həyata baxışı ,hiyləgərlikdən uzaqlığı , məsumluğu , gözəlliyi -bütün bunlar çox sevdirmişdi onu Cavad müəllimə .Və Cavad müəllimin son vaxtlar ona çox yazığı gəlirdi .O ərindən Cavada görə ayrılmışdı. Hər halda Cavad bu ayrılmaya təkan vermişdi, sonra isə onu yarıyolda buraxdı. Düzdür Cavad xəstədir, tək böyrəklə nə qədər yaşayacağını bilmir, Cavad onu düşünüb ayrılıb.Amma…
Nədən Cavad müəllim bunları bu vaxta qədər yox, məhz indi düşünür? Nədən həmişə istəmişdi münasibətləri cəmiyyətdən gizli qalsın ? Camaat ona nə deyərdi? Nədən o camaatın fikrinə belə önəm vermişdi, baxmayaraq həmişə yeri düşəndə camaatdan ,cəmiyyətdən narazılıq edirdi. Həmişə dövranı suçlayırdı. Bəlkə Cavad müəllim bəyənmədiyi dövran kimi ziddiyyətlidir. Nə üçün o öz taleyində dövranı, cəmiyyəti suçlayır? Nə üçün ona elə gəlir ki, cəmiyyətdə yaxşı bir şey yoxdur, yaxud az, lap çox azdır. Axı nə üçün belədir? Bütün dövrlərdə cəmiyyət bəyənilməyib; istət on ikinci, istər on altıncı , istərsə də iyirmi birinci əsr olsun- bu belədir. Hamı cəmiyyəti bəyənmir. Lakin hamı cəmiyyətin yaradıcısıdır. Biri elə Cavad müəllim, biri elə Nadimə, biri elə Səlimə. Onların hər üçü özü – özlüyündə ona necə sərf etmişdi elə də hərəkət etmişdi .Onların hər üçü cəmiyyətin gözündən pərdə asmışdı. Bəs beləysə Cavad müəllim niyə cəmiyyəti suçlayır ?
Axı cəmiyyəti bu günə cavad müəllimlər ,nadimələr, səlimələr salmışdı.
Qəribə bir ağrı var ürəyində. Sanki kim isə Cavad müəllimin ürəyini çəngələyib sıxır .Dünya elə bil birdən – birə qaranlığa qərq olub. Həyatın rəngi itib, dadı itib. Bozumtul və soyuq bir rəng qalıb dünyada.
Bəlkə bu Tanrının cəzasıdır ?
Tanrının cəzası...
Bütün bu cəzalara baxmayaraq, Tanrıya qarşı duyulan qorxu və hörmət hissi...Bu qorxu və hörmətdə heç bir saxtalıq yoxdur .
Amma Tanrının yaratdığı dünya elə bil oyundur , oyuncaqdır. Nədən ona indi — bu yaşında belə gəlir? Nədən indi onun ürəyində bir toxluq , oturuşmuşluq hissi yoxdur?
Bəs başqaları ? Onlarda varmı bu hiss ?
Onlar öz keçirdikləri həyat tərzindən , ümumiyyətlə həyatdan razıdırlarmı ?
Eləsi var gözlərində qığılcımlar oynaşır , eləsi də var qəribə bir qəmə qərq olub .
Çox az rast gəlinir təbii halı ilə əhvalı üst – üstə düşən qocaya .
Qocaya....Bəli – bəli qocaya ...
İnsanlar elə hey qocalığa , ölümə etiraz edirlər , keçmişdəki insanların daha çox yaşadığını vurğulayırlar. O vaxtın ölçüləri ilə götürəndə altmış yaşın qocalıq yox , insanın özünü dərk etməsi , həyatı dərk etməsi yaşı kimi dəyərləndirirlər. Burada da öz daxili istəklərini biruzə verirlər ;yaşamaq, çox yaşamaq.Amma necə yaşamaq- buna dəyər verən yoxdur.
Nədən belədir görən ? Bu, insanlığın süqutudurmu ?
Yoxsa , insanlıq həmişə belə olmuşdur ? Həmişə yaxşı və pis, xeyir və şər olmuşdur. Və həmişə onlar arasında mübarizə olmuşdur.
Bəs nədən bu gün insanların çoxu , xüsusən yaşlılar əxlaqi dəyərlərin məhv olduğunu söyləyirlər. Əksəriyyəti indiki cavanların mənən yararsız olduğunu söyləyirlər. Amma cavanları yetişdirən özləri deyilmi? Nədən hər şeyi kompyüterin , internetin , Amerikanın üzərinə atırlar? Nədən insanlar həmişə bir –birini suçlamağa tələsirlər? Nədən günahı özlərində yox , başqalarında axtarırlar.
Nədən ?
Bəlkə, insan özü zatən naqisdir .İnsan kifayətlənmək hissindən uzaqdır. Elə buna görə də belə doymazdır. Heç nə onu qane etmir. Bəlkə, insan onu əhatə edən kainatla bir təzad təşkil edir? Çoxları düşünür ki , insan kainatın bir parçasıdır.
Bu belədirmi ?
Kainat insana qarşı çox qəddardır. O başqa şeylər o yana dursun öz həyatını belə idarə etməyə insana imkan vermir. İnsan öz həyatını belə istədiyi kimi qura bilmir. İtirə — itirə yaşayan insan kainat üzərində heç bir qələbəyə malik deyil. Heç öz orqanizmi üzərində də qələbəyə malik deyil. İnsan özünü belə tanımır. Keşmişini, gələcəyini bilmir , Bütün bunlar nəyin göstəricisidir ?
Nədir ki , insan ?
Özünü belə tanımayan , günahlara batmış, bələnmiş birisi . Son anda, həyatının sonunda əllərini göyə açır ,.Tanrını səsləyir, Tanrıdan nələrisə ona aydınlaşdırmağı arzulayır. Əslində onun bu istəyində də bir saxtakarlıq var O, əslində ölüm qarşısında qorxu hissi keçirir.
Tanrı ona hələ bu altımışdan sonra bir yüz də vəd etsəydi … nələr etməzdi .
Amma bu yoxdur .Qarşıda amansız və sərt reallıq — ölüm durur .Bəlkə bir on il də yaşamaq olar. Amma bu on ildə heç bir vüsət gözlənilmir. O nə isə yeni bir şey əldə etməyəcək , yeni cığırlar açmayacaq. Eləcə yaşayacaq.
Çoxmu yaşayıb bu dünyada ? Necə keçdi həyatı ; kimisə aldatdı, kiminsə ailəsini dağıtdı, kimisə qorxu altında saxladı .Qazandımı nələrisə , itirdimi nələrisə ?
Baş açammırdı...
….
Evə döndü .Səlimə iki nəfər müştərinin onu gözlədiyini dedi
-Rüfət hanı maraqlansın da .
-Rüfət uşaqdır kişi özün bir danış .
-Otuz iki yaşı var .Otuz iki yaş nə vaxtdan uşaq olub. Evlənəndə uşaq olmur .-Cavad müəllim nəsə köntöy danışdı .
Səlimə, deyəsən, kinlə ona baxdı
-Nə deyirsən? Evləndirməyəydik?
-Niyə ki, bəlkə, öldüm elədim işi öyrənsin də ...
-A kişi indi- indi mənim olursan , indi də ölmək istəyirsən ?-Səlimənin səsində bir hikkə var idi
Cavad müəllim müştərilərlə danışıb geri döndü .
Nə oldu .Hər ikisi razılaşdımı?
-Biri hə, biri yox .
Niyə ?
-Biri bəsdi .Çox işləyə bilmirəm .
-Nə oldu ?
-Xəstəyəm .Bilmirsən nə oldu ?
-Bilirəm...-Səlimə çox qanıqara idi .- dodağının altında , yəni bir az astadan əlavə etdi-ona görə quzuya dönmüsən də .-yenidən səsini qaldırdı-o yoxdu axı .
- Mən həmişə sənin üçün işləmişəm .
-Uşaqların üçün .
-Fərqi nədir .
-İndi də işlə də .-Səlimə yenə də nəsə deyindi -Xanımağan necədir ?
-Bu vaxtacan heç soruşmurdun .
-Çünki qorxurdum.
-Nədən ?
-Çıxıb onun yanına gedərdin .
-Əsl zəmanə adamısan .
-Zəmanə adamı olmalıyam da –sanki danışmır ,soyuq müharibə aparırdılar- -Sən də zəmanə adamısan .
-Ola bilər...
Eşitmişdi qadınlar qocalanda deyingən olurlar, Ya da illərlə içində gömdüyü hirs — hikkə Cavad müəllimin zəifliyindən istifadə edib üzə çıxırdı .
Nə isə ...Bu da yəqin qocalığın həyat tərzidir .Dözməlidir..Dözməyib də nə edəcək ki ....
xxx
-Hər bir insan tutduğu əməllərin cəzasını çəkir -bu dünyada da o dünyada da -Səlimə səsini başına atmışdı –o dünyada səni cəhənnəmdə yandıracaqlar .Bəli - bəli , çünki sən zina etmisən ,Allah nəyi bağışlasa da zinanı bağışlamır .
Divanda uzanmış Cavad müəllim birdən qəhqəhə çəkib gülməyə başladı
-Nədi dəli olmusan ?
-Heç ...Bu dünyada da sən qazandın ...deyəsən, o dünyada da sən qazanacaqsan ..Arımdan gülürəm
-Gül gül. Gülməli günə düşmüsən .
-Arvad az danış, müştəri zad olar qaçırarıq .
-Lağ edirsən ?
- Yox niyə ki..
— İşləməyini də mənə şox görürsən ?
- Vallahi yox .
-Danışığa bax bir .
Doğrudan da ....danışığa bax bir ...
x x x
Nadimə artıq beş ay olardı ki, işə girmişdi. İşi təhsilinə yad bir sahə də olsa maraqlıydı. Ya da Nadimə onda maraq tapmağa çalışırdı. Artıq başı daşdan –daşa dəymiş Nadimə boş xülyalarla yaşamır və onların ardınca getmirdi. Bilirdi ki, həyatın nə qədər xoş üzü olsa da o qədər sərt üzü də var. Həyat ondan küsənləri incidir -bunu kimsə deyib . Gəlişigözəl söz deyil bu –həqiqətdir. Həyat da , cəmiyyyət də ondan küsənləri sevmir . Yəqin həyat da, cəmiyyət də fikirləşir ki , insan canlıdır o cansız. Və canlı insan öz yolunu tapıb yaşaya bilmirsə, həyatını düzgün qura bilmirsə günah elə onun özündədir. Yəqin ki, belədir...
Quranda da belə söylənilir: “Başınıza gələn bütün pisliklər sizin özünüzdən , yaxşılıqlar isə məndəndir”
