Nigar ona bir kisə kömür və içi yeməli şeylərlə dolu zənbil də verdi. Ayaqları bir- birinə dolaşaraq kömürü və zənbili daxmasına gətirdi.
Tələsik peçi qaladı. Zənbildə kartof , soğan , vermişel, düyü , çay . yağ konfet və bir qutu xurma var idi. Xurmadan bir neəsini tələsik ağzına atdı.
Budur, çay da qaynadı. Hə indi xurma ilə şay içmək , kartof soyutmasının bişməsini gözləmək və xəyallara dalmaq olar.
Xəyallar...İnsan qocaldıqca xəyala dalmağı daha çox sevir .Əslində insan cavan olanda da xəyala dalmağı çox sevir. Gənc olanda xəyallar daha vüsətli olur : gözlənilməz gedişlər , xoş sürprizlər ,ən əsası da bunların baş verəcəyinə olan inam.
Qocalanda isə heç bir sürprüz qalmır. Qarşıda sanılı qoz kimi yeknəsəq günlər durur. Bəzən bədbəxtlik qocalmanı , deməli yeknəsəqliyi sürətləndirir. Ya da bədbəxtlik elə qocalıqdan da betər bir durumdur. İnsan
nə üçün bədbəxt olur. Ümumiyyətlə bədbəxtlik və xoşbəxtlik arasında fərq böyükdür, yoxsa kiçik ?Və yaxud bir çox filosofların təbirincə deyilsə xoşbəxtlik və bədbəxtlik bəlkə nisbidir. Əslində bədbəxtlik və xoşbəxtlik yoxdur. İnsanın özünü bədbəxt və xoşbəxt hiss etməsi var.
Lap dolaşıb qalır. İçində sanki şeytan oyanıb. Yaxud bu şeytan həmişə onun içində olub , amma indi bədənin düşdüyü bu çətin vəziyyətdən , zəifləməsindən istifadə edib güclənib bu şeytan. Elə hey onun içində
qımıldanır , ora – bura vurnuxur, nələrisə çək –çevir edir.
Ətrafda minlərlə insan var. Minlərlə insanın minlərlə dərdi- səri var .Minlərlə insan yaşamaq istəyir və həm də gözəl yaşamaq istəyir. Keçmişdən bu günə qədər minlərlə quruluş , minlərlə insan dəyişib. Və bu minlərlə quruluşda çox vaxt əzilən və əzən təbəqə olub. Əzən təbəqə də bədbəxt olub, əzilən təbəqə də. Onların hər ikisi mövcudluqlarına görə müxtəlif bədəllər ödəyib , dərd – bəlalarla rastlaşıb.
Ah, insanın əzəli dərdləri- bitməz – tükənməz... Kimini şair edib bu dərdlər, kimini filosof , kimini də dəli , məcnun...
Amma yox yaşamaq lazımdır. Yaşamaq üşün isə həyatda yapışacaq bir şeyin olmalıdır. Nədən o, indi öz tənha , kasıb , bozumtul otağında üşüdükcə minlərlə insanın da üşüməsini hiss edir. Bu ki dəhşətdir. Nədən küçəyə çıxanda, qəsəbəyə çıxanda yüzlərlə insan ona üşümüş gəlir. Ah, pencəyinin açıq qalmış yaxasını bağlamayan , eloğlu, ,nədən rəngin belə bozdur, şalvarın belə ütüsüz, ayaqqabın belə boz və burnu sürtülmüşdür, dabanı belə əzilmişdir.
Necə olmalıdır ki… Bütün yaradılmış ütülü şalvar – köynəkdə gəzə bilməz ki… Bu geyimlər göydən yerə zənbillə tökülmür. İnsanlar onları əldə etməlidir.
Bax da . Nə isə azıb qalır. Bir tərəfə çıxa bilmir. Dolaşıq fikirlər onu yorub. Və nədənsə ona elə gəlir ki , elə bütün bəşəriyyət dolaşıq fikirlərin əlində yorulub, bezikib. Bəşəriyyət öz dediklərindən , öz yaratdıqlarından usanıb. Bəşəriyyətin dedikləri ilə yaratdıqları üst – üstə düşmür. Heç nə üst- üstə düşmür.
Necə ki o, öz arzuları ilə üst- üstə düşmür , elə də bəşəriyyət öz arzuları ilə üst – üstə düşmür. Necə ki o ,soyuq otaqda titrəyir , elə də bəşəriyyət titrəyir. Əfqanıstanda titrəşirlər , Liviyada , Suriyada , Çeçenistanda titrəşirlər. Nə isə titrəşirlər. Və bu titrəmələri o, öz arıq vücudunda hiss edir. “ Bəşəriyyət , bütün dünya bir atomdan yaradılıb “- deyəsən , doğru fikirdir. Onun bu atomun zərrəsinin zərrəsinin zərrəsi olan vücudu Qəddafinin ağrılarını canında hiss edir. Hərçənd Qəddafi həmişə əzmişdi, amma axırda elə əzildi ki ...
Nə isə ...
Amma yox yaşamaq lazımdır .Hərçənd, yaşamaq çox çətinləşib; fizikən də çətinləşib, mənən də çətinləşib. Dünyada maraqlanmalı bir şey qalmayıb sanki. Yaman çətin məqamda dünyaya gəlib, deyəsən -bəşəriyyətin qocalıq məqamında . Bəşəriyyət də qocalıb, o da qocalıb. Fikirləri sanki nəyləsə toqquşub dayanır. Bəşəriyyətin də fikirləri nəyləsə toqquşub dayanır. Və o, ruhdan düşür . Bəşəriyyət də ruhdan düşür.
Hə...belə...belə… işlər… “Qocalığın depressiyası”- deyən, belə bir termin də var. O, artıq gələcəyə inana bilmir. Bəşəriyyət də inana bilmir. Bəşəriyyət də bədbəxtdir, o da bədbəxtdir. “Bədbəxt bəşəriyyət “-demək olarmı ?
Ariflər yaratmış sözdən dürr, gövhər
Göylərin işindən qalmış bixəbər.
Cahanın sirrini aça bilmədən
Bir neçə söz deyib çıxıb getmişlər.
Görən, o, yumşaq ,şəfqətli dairədən kənara çıxmır ki?
Yumşaq, şəfqətli dairə . Bəşəriyyət çox istəyir bu yumşaq , şəfqətli dairənin daxilində fırlansın. Amma bəşəriyyətin bəzi qütblərini bu dairədən elə fırıltı ilə kənara tolazlayırlar ki...
Kim tolazlayır ? Elə bəşəriyyət özü. Gücü çatan gücü çatanı tolazlayir. Bəzən də bəşəriyyət özü –özünü tolazlayır. Bəşəriyyət özü - özündən baş açmır. Necə ki o, özü- özündən baş açmır , elə də bəşəriyyət özü- özündən baş açmır… Necə ki o , özünün haradan gəldiyini , nə üçün yaradıldığını, irəlidə onu nələrin gözlədiyini bilmir , elə də bəşəriyyət bilmir. Necə ki onun yaranması, yaşaması , günlərin birində də ölməsi öz əlində deyil , elə də bəşəriyyətin yaranması , yaşaması gönlərin birində də məhv olması öz əlində deyil.
Heç vaxt olmamışdır və heç vaxt olmayacaqdır. Bunu belə söyləyirlər , yaxud bunu belə söyləyiblər. Heç özündən deyən fatehlərin də əlində belə bir imkan olmamışdır. Şah Abbasın əlində olmamışdır , Sultan Süleymanın əlində olmamışdır, Napeleon Bonapartın da əlində olmamışdır.
Onlar sadəcə tarixə bir qədər təşəxxüs satıblar. Lakin onlar da aram –aram tarixin əl irişməz qatlarına hörülüblər .Zamanı dəyişmək , dünyanın gərdişini dəyişmək mümkünsüzdür. Heç bu küləyin istiqamətini belə dəyişmək mümkün deyil. Həyat mümkünsüzlüklərlə , paradokslarla doludur.
Paradoksal həyat...
Amma yox yaşamaq lazımdır. Yaşamaq üçün isə həyata tutulmaq lazımdır.
Həyatda yaxşı adam olmağa çalışmaq lazımdır. Yaxşıların tərəfində dayanmaq lazımdır. İnsanlıq ölmür- bunu elə insanlar özləri deyiblər ,amma insanlar özləri daxilən, içdən yaxşı adam olmağa çalışırlarmı? Bir- birlərini yaxşılıqla əhatə edirlərmi? Yoxsa , insanlar insani hissləri yalnız görk xatirinə dilə gətirirlər. Hamı da bilir ki, bunlar yalnız söylənmək xatirinə söylənilir. Əslində isə Liviya xalqı Liviyada, Suriya xalqı Suriyada , əfqanıstanlılar, iraqlılar da öz yerlərində, Yer üzü insanları da yer üzündə əzilib məhv olurlar , ölürlər ,haqsızlığa uğrayırlar. Anamız Yer də bəzən coşub daşır, silkələnir, od alov püskürür .İnsanları daş, torpaq altında qoyur ,qırıb çatır , suda batırır. Yaşar Nuri Öztürk də deyir ki, insanlar Quran ayələrindən kənar işlərlə məşğul olduğu üçün belə olur. İnsanlar əxlaqsızdırlar, tülküdürlər, bic- vələdüznadırlar.Və bunu bütün cəmiyyətlərdə cəmiyyətin öndə gedən , sayılıb seçilənləri söyləyirlər. Və nədənsə bu gün soyuq otaqda arıq vücudu ilə titrəyib əsən o da bu fikirdədir. Və həm də bu fikirdədir ki ,bu sayılıb seçilənlər özləri də elə Yaşar Nuri Öztürk deyənlərdəndirlər. Nədənsə ona belə gəlir. Ona belə gəlməyi də yəqin ki, cızığından çıxmaqdır. Kasıblar xoşlayır hərdən cızığından çıxmağı. Əslində bütün bəşəriyyət xoşlayır cızığından çıxmağı. Cızığından çıxmaq ...
İlk əvvəl cənnətdə Adəm və Həvva cızığından çıxdı. Sonra minlər ,milyonlar cızığından çıxdı. Bu gün o, öz soyuq otağında dəhşətlə tir- tir titrəyərək hiss edir ki , bəşəriyyəti öz cızığına qaytarmaq çox çətindir, mümkünsüzdür. Həyatda hər şey zəncirvaridir : inkişaf da zəncirvaridir , yaxşılıq da zəncirvaridir , pislik də zəncirvaridir. Rəhmsizlik də və elə cızığından çıxmaq da zəncirvaridir. İnsanın xəyalları , arzuları da zəncirvaridir .İnsanın həyatda qarşılaşdıqları da nəyinsə zəncirvari davamıdır.
-Ah , baba , başım bərk ağrıyır , çox bərk ağrıyır.
-Niyə , bala ?
-Ah , baba, sənin babanın nökərin başına vurduğu daş bu gün qayıdıb mənim başıma dəyib çox pis dəyib. Bax, baba , buramdan qan axır, pis axır .Bu qanı kəsmək olmur. Nənəmə de indi də yana- yana məni ağlasın. Daha nənəmin gözəlliyini, babamın igidliyini yox məni danışsın. Məni ,baba, məni...məni…
Kaş heç o, həyata gəlməyəydi. Amma gəlib. Və gəlıibsə yaşamaq lazımdır. Yaşamaq üçün isə insana həyatda üz tuta biləcəyi, arxalanacağı , inanacağı bir şeylər lazımdır. Kişiyə sevə biləcəyi qadın , qadına sevə biləcəyi kişi lazımdır. İnsana yemək lazımdır, iş lazımdır, işləyə bilmək üçün güc , ruhuna işıq lazımdır. Və bütün bunların baş tutması üçün insana bəxt , tale lazımdır. Deməli, onun taleyində bütün bunlar : kasıblıq , bədbəxtlik var imiş. Niyə var imiş ?
Milyonların taleyində var bu bədbəxtlik , kasıblıq. Niyə var? Bunun özü bir haqsızlıq deyilmi? Sual çox primitiv deyilmi ? Ümumiyyətlə insan həyatı primitiv deyilmi? İnsan özü primitiv deyilmi?
İnsan içində hər iki dünyanın sevgisini və əzabını daşıyan insan. Birindən baş aça bilmədiyi halda o birindən baş açmağa çalışan insan. Dünyaya ilk gəldiyində xəyalı göylə, yerlə çarpışan insan, dünyanı sevən insan.
-Baba, mən böyüyəndə Koroğlu olacam , böyük adam olacam, dünyanı gözəlləşdirəcəm.
-...
-Gözəl evlər tikəcəm , gözəl bağçalar salacam,- sənin bağçandan da gözəl. Mən elə ağaclar əkəcəyəm ki armudlar da bir kilo gəlsin , heyvalar da, alçalar isə lap alma boyda olsun.
-...
— Baba, mən bağçamda güllər də əkəcəm: qızılgüllər, yasəmənlər, zanbaqlar, nərgizlər — güllərin hamısından. Bağım lap nağıllardakı kimi olacaq.
-...
-Baba, dünya həmişə olacaq ?
-Həmişə.
-Baba, insanlar da həmişə olacaq ?
-Həmişə.
-Baba həmişə yaz, yay, payız, qış olacaq ?
-Həmişə.
-Baba, mən ən çox yazı sevirəm : güllər açır : bənövşələr, süsənlər ,zanbaqlar , lalələr, cığcığalar.
Cığcığa güllərini lap çox sevirəm : elə səslənir ki , sanki zınqırovdur. Yox, baba, mən yayı da çox sevirəm : isti olur : meyvələr böyüyür , çoxu dəyir .Səninlə gedib zəmidən qardaq da yığırıq. Mən günəbaxanı qardağda olanda daha çox sevirəm.
...Amma payız da gözəldir: nar , heyva , üzüm dəyir. Üzüm mənim ən çox xoşladığım meyvədir. Heyva da gözəldir. Bütün meyvələr gözəldir. Baba , niyə hamının bizimki kimi gözəl baxçası yoxdur ?
-Hamının babası yoxdur.
— Nə yaxşı ki, mən sənin nəvən olmuşam ,baba.
-...
-Baba , qış da gözəldir. Mən sən düzəldən xizəyimlə sürüşürəm. Odun peçində bişirdiyimiz külləmə də gözəldir. Nənəmin söylədiyi nağıllar da gözəldir. Dünya gözəldir. Dağlar gözəldir, çəmənlər gözəldir ,Qoca Bulaq , Ağ Bulaq , Kərəm Mürşüd gözəldir. Sən də gözəlsən, baba.
“Mənsə gözəl deyiləm, baba. “-qoca gülümsünərək xəyaldan ayrıldı .Əli ilə gözlərini sildi. Solğun , bozumtul, kasıb otağını seyr etdi.
Otaq çox kasıb idi : əşyalar köhnə, sınıq- salxaq və boz idi. Otaqda qəribə bir iy də var idi — kasıblıq iyi. Bu iyi həmişə kasıbların evində hiss etmişdi. İndi də onun evində var idi. Qoca gündə bir şey alsa da qocadır. Gəl ki on beş ildən bəri bir şey almayasan. Rövşənin uşaqları onun evinə girəndə ağızlarını büzüb “ Cındırxana “ deyərək gülüşürlər. O da gülür. Və hər dəfə babası və uşaqlıq xatirələri xəyalına gəlir. Uşaqlara yazığı gəlir ; onların xatirəsi yoxsul olacaq. Onlar gələcəkdə onu və onun yoxsul daxmasını xatırlayacaqlar.
...Amma yox, yaşamaq lazımdır.
Ayaq səsləri və gülüş...Ardınca qapıya bir zərbə. Bu, yəqin ki, Salamdır. –O, həmişə qapını belə döyür. Uşaqlar otağa doluşurlar. Dördü də oğlan , dördü də qarabəniz , dəlisov , səsli- küylü.
-A-a-a peç yanır .- Salam heyrətlənir.
— Konfet də var.-ondan kiçik Rüfət də onun kimi heyrətlənir.
-Mənim anamın da bu konfetdən var –üçüncü Davud deyir .
Balaca isə hələ əməlli danışmır.
Nailə də içəri daxil olur.
-Sənə yemək gətirmişəm.-qazançanı peçin kənarına qoyur. Ətrafa baxınır.-Şərəf gəlmişdi ,- deyir gəlib odunları doğrasın.- Qaz pulu verməliyəm . ( Yəni odunu doğra, pulu mənə ver. Uşaqlar konfet və xurmanın axırına çıxır. Həmişəki kimi düşünür ki uşaq yesə daha yaxşıdır , çünki uşağın gələcəyi var.)
Uşaqlar gəldikləri kimi hay- küylə də gedirlər.
Arada kənddə belə xırda – mırda iş düşür .Amma bu bir sənət deyil. Kişinin davamlı işi olar. Gərək yazda şəhərə getsin bir iş tapsın , lap elə göy – göyərti , meyvə satsın. Hərçənd göy- göyərti , meyvə satmaq onun xoşuna gəlmir. Amma eyb etməz. Bundan artıq keçib , çünki heç əlli yaş da və bu kasıblıq , bədbəxtlik də onun xoşuna gəlmir. Deməli, insan heç də xoşuna gələnləri əldə etmir, bəzən xoşuna gəlməyənlər də onun nəsibi olur. Görən bu dünyaya gəlməsinin , ələlxüsus belə bədbəxt olmasının bir mənası var idimi.
Gəlişimdən fayda görmədi həyat
Getsəm də dəyişməz qoca kainat.
Bu gəliş gedişin səbəbi nədir
Eşidə bilmədim kimsədən heyhat.
Yayda gedər şəhərə , ya da qəsəbəyə: işləyər, pul yığar. Otağına qaz çəkdirər. Əsas məsələ istilikdir. İstilik ki, oldu insanın kefi saz olar. Yoxsa soyuq insanın əhədini kəsir.
Hə isə… gedib odunu doğrasın.
Odun çox idi. Bu, Nərmanı lap sevindirdi. Odun çoxsa, deməli, pul da, nahar da çox olacaq. Gündə bir dəfə yaxşı yesə qalan öynələri çayla başa vurar. Odunu üç günə doğradı .Şərəf ona tez-tez isti çay , konfet ,kökə , nahara isə ətli xörək verirdi. Axırıncı gün Şərəf ona qırx manat pul və isti bir kürk verdi. Kürkü verərkən sədəf kimi ağ dişlərini göstərərək gülümsədi :
-Bu kürkü geyinib soyuq otaqda otursan da sənə soyuq olmaz.
Kürk elə Şərəfin dediyi qədər də var idi. Hər şey yaxşılığa doğru dəyişir bircə bu Nailənin xarakterindən başqa. Qırx manatı o almasa bir on beş gün dolanar. Görən qaza borcu nə qədərdir ?Niyə əri vermir?.Əgər bircə kəlmə buna eyham atsa qiyamət qopacaq. Pulu versə də bircə gün üzünə xoş baxacaq. Sonra isə yenə qapı bağlanacaq, səslər kəsiləcək. Nə isə yaman bəlaya düşüb.
Evinə gəldi Nailə qazança ilə hazır oldu.
-Nə qədər verdi?
-Qaza nə qədər borcun var?
-Otuz manat.
-Niyə ərin vermir.?
— Sən çimmirsən ?
-On beş gündən bir çimirəm
-Axır çimirsən də.
-Al iyirmi manat.
Nailə pulu və qazançanı götürüb fırıltı ilə çıxdı.
Nə isə … Eybi yox Nailəni də qınamalı deyil; o da yaxşı yaşamaq istəyir. Gərək o, özünə əməlli bir iş tapıb onlara kömək etsin. Əvvəllər xəstə idi .İndi daha yaxşıdır. Yəqin ki, bir iş tapar. Bərk yorulub, yıxılıb yatsın. Əvvəlcə peçi qalasın. İstidə yatmaq daha yaxşıdır. İş insanın cövhəridir – atalar düz deyib. Yoxsa bütün günü uzanıb dünyanın işlərini vərə- vürd etməkdən bir çey çıxmaz. Onsuz da insan nə qədər vərə — vürd etsə də ,əlləşsə də , çalxalansa da dünyanın işlərindən heç baş açmaz.
Açılmaz heç kəsə əsrar pərdəsi
Çatmaz ki göylərə kimsənin səsi.
Torpağın altından başqa mənzil yox
Uzundur dünyanın bu əfsanəsi.
Dünyanın əfsanəsi… Haradadır babası, nənəsi ,ata- anası, bibiləri , Güllü xala , keçmiş günlər...
Hələlik onun kimilərin xatirəsində yaşayırlar. Amma bir müddət sonra o və onun yaşıdları ölüb gedəcək və onlar da xatirələrlə birlikdə yox olacaqlar. Sanki heç olmayıblar. Çətin məsələdir. İnsan bütün bunları dərk etmir. İnsan bu yoxluğu, bu boşluğu dərk etsə yaşaya bilməz , ayağı yerdən üzülər. İnsan bu yoxluğu bu boşluğu dərk ersə çəkdirərmi bir - birinə zülmü.. İnsanın bir- birinə zülmü nəylə əlaqədardır? Çoxunu mənimsəmək, hər şeyi mənimsəmək , bu günü yaxşı yaşamaq, sabahı təmin etmək. Ölümü düşünməmək , zamanın gərdişini düşünməmək. Nədən insan bunu unudur ? Bəlkə, təbiətin insana qarşı rəhmsizliyi insanı bir- birinə qarşı rəhmsiz edir?
İnsan sən nələrə qadirsən ... İnsan sən heç nəyə qadir deyilsən.… İnsan...
İşıqlar da söndü. Zülmət qaranlıq....Qaranlıq… Qaranlıqdan qorxardı əvvəllər. Ölümdən qorxardı əvvəllər. İndi isə qaranlıq və ölüm ona elə doğmadır ki...
Həyatın ki yarısı qaranlıqdır. Həyatın ki davamı ölümdür.
… Bu ki babasıdır. Ah, babası necə doğmadır ...necə qüvvətlidir ...necə gözəldir...
-Baba , sən Koroğlumu olmusan ?
-Niyə belə deyirsən ?
-Axı ağ at minmisən .
— Ağ at muraddır deyərlər. Gəl , əzizim , gəl gedək Kərəm Mürşüd bulağına. Orada indi bahardır. Sənin sevdiyin cığcığa gülləri açıb. Zanbaqlar , lalələr bir- birinə qarışıb.
- Ah , baba , yemlik də , turşəng də bitibmi ?
-Bitib, bitib .Şomu da bitib . Gəl gedək şomu da dərək. Nənən bir yaxşı qovursun yeyək , ağzımız dada gəlsin.
-Baba, baharı şomusuz təsəvvür etmək olmaz, eləmi? –Nəriman babasına söz atır.
- Elədir. Gəl , gəl gedək.
- Atın nə bərk gedir, baba ?
-At deyil bu küləkdir , külək.
- Kərəm Mürşüd lap gurlaşıb , baba, lalələr lap gözəlləşib. Zanbaqlar heyrətamizdir. Cığcığalar isə möcüzədir. Sanki qumru quşu oxuyur , heç cığcığa səslənmir. Qumrular da var. Bir bax bulağın başına. Nə gözəldir ,baba .Baba , məni burdan yollama, qoy burda səninlə qalım. Qumrular lap çiynimə qonublar.
-Səni görüb sevinirlər.
-Bunlar həmin quşlardımı ?
— Həmin quşlardır, bala.
-Həyat nə gözəldir ,baba.
