Kənd həkimi | Frans Kafka

Mən çox çıxılmaz vəziyyətdəydim; təcili getmək lazım idi; on mil aralıdakı kənddə məni ağır xəstə gözləyirdi; onunla mənim aramızı dəhşətli çovğun kəsmişdi; mənim arabam vardı, elə bizim kənd yolları üçün yarayan yüngül və hündür təkərli araba; əlimdə yol çantası, özüm də kürkə bürünüb getməyə hazır vəziyyətdə həyətdə dayanmışdım; di gəl, atım yox idi! Builki sərt qışın ağrı və məhrumiyyətlərinə dözməyən at ötən gecə gəbərmişdi; qulluqçum kəndi axtarmağa başladı ki, bəlkə biri mənə at verə, lakin gözlədiyim kimi ümidsiz cəhd. Və mən getdikcə sıxlaşan qarm altında hərəkətsizlikdən keyiyərək boş-boşuna dayanıb durmuşdum.

Bu da qulluqçum, o təkdir; hələ darvazanın yanından fanarla mənə işarə edir. Əlbəttə ki, belə bir vaxtda, üstəlik de bu cür yol üçün mənə heç kim atını verməzdi! Yenə də həyətdə var-gəl etdim, lakin onsuz da ağlıma bir şey gəlmədi. Qayğılı və fikirli halda istifadəsiz qalmış donuz pəyəsinin laxlayan qapısına ayağımla toxundum. Qapı açıldı və rəzələri cırıldadı. Pəyədən hərarətlə birgə elə bil at iyi də gəlirdi. Tavandakı kəndirdə tutqun fənər yellənirdi. Alçaq anbarçada ikiqat bükülüb oturmuş yekəpər bir kişi mənə sarı çevrilib göy gözlərini üzümə zillədi.

-Əmrinizlə, yəhərləyimmi? – deyə o iməkləyə-iməkləyə soruşdu.

Bilmədim ki, ona nə deyim. Fəqət əyildim ki, orada daha nə olduğunu görüm. Qulluqçu qız onun yanında dayanmışdı.

-     Varlının heç ağlına da gəlməz ki, onun təsərrüfatında nə var, nə yox, – qulluqçu qız belə deyən kimi hər ikimiz güldük,

-     E-hey, “Qardaş”, e-hey, “Bacıcan!” – deyə mehtər qışqırdı və iki nataraz at ayaqlarını qarınlarına yığıb gözəl başlarını dəvə kimi yellədərək, yumru ombalarını oynadaraq bir-birinin ardınca qapt aralığından ağır-ağır çıxdı. Dərhal da hündür ayaqlan üzərində qamətlərini düzəltdilər. Onların parlaq tükləri arasından qatı buğ çıxırdı.

-     Ona kömək elə, – dedim. Lütfkar qız da mehtərə yəhər-qayışı vermək üçün tələsdi.

Ancaq qız təzəcə yaxınlaşmışdı ki, mehtər onu qucaqlayıb üzünü üzünə sıxdı. Qız qışqırıb mənim üstümə atıldı; onun yanağında iki sıra dişin qırmızı yerləri qalmışdı.

-     Heyvanın biri heyvan, qamçı yemək istəyirsən? – deyə qəzəblə qışqırdım.

Tezcə də özümü ələ aldım, axı mən bu adamla heç tanış da deyiləm. Heç bilmirəm hardan peyda oldu. Bir kimsə mənə kömək etmədiyi halda, o özü mənə yardım etmək istəyir. Mehtər elə bil ki, fikirlərimi oxuyaraq hədəmi bir qulağından alıb, o birindən ötürdü. Və hələ də atlarla əlləşərək bir anlığa mənə tərəf döndü:

-     Əyləşin!

Doğrudan da hər şey hazır idi. Bu cür əla qoşqu ilə hələ indiyəcən heç yerə getməmişdim, ona görə də həvəslə əyləşirəm.

-     Özüm sürəcəyəm, sən yolu tanımırsan, – deyə mən bildirirəm.

-     Bəs necə, mən heç sizinlə getməyəcəyəm də, Roza ilə qalacam.

-     Yox! – deyə Roza çığırdı. Və özünün labüd iştirakını qabaqcadan hiss edərək dəhşət içində evə cumur; mən onun qapım bağladığı zəncirin cingiltisini eşidirəm; qıfılın necə şaqqıldadığını dinləyirəm; təqibdən gizlənərək, əvvəlcə dəhlizdə, sonra isə o biri otaqlarda çırağı söndürdüyünü görürəm.

-     Sən mənimlə gedəcəksən, yoxsa, mən də getmərəm. Bəlkə elə bilirsən ki, xidmətinin əvəzində qızı sənə verəcəm?

-     Ehey, yelqanadlılar! – deyə o qışqırdı, əllərini şappıldatdı və güclü axın talaşanı aparan kimi, qoşqu da yerindən götürüldü; men mehtərin zərbələrindən ev qapısının necə titrədiyini və dağıldığım hələ də eşidirəm və kəskin fit səsləri gözümü və qulaqlarımı dolduraraq mənim bütün hissiyyatımı korşaldır. Lakin bu, bircə an davam edir; ətrafa baxmağa macal da tapmadım, çünki artıq lazımi yerdəyəm – elə bil ki, malikanəmin darvazaları xəstənin həyətinə açılırmış; atlar farağat durublar; boran sakitləşib; ay işıq saçır; xəstənin ata-anası məni qarşılamağa çıxır; arxalarınca onun bacısı qaçır, məni qoşqudan az qala əllərində çıxarıb aparırlar; onların pərakəndə izahatlarını başa düşmürəm; xəstənin otağında bir udum hava da yoxdur, çatlaq-çatlaq olmuş soba tüstüləyir; pəncərəni açmağı qərarlaşdırıram, lakin əvvəlcə xəstəyə baxmaq istəyirəm. köynəksiz uzanmış arıq, çəlimsiz bir oğlandır; hərarəti yaxşıdır, nə az deyil, nə də çox.

Gözləri isə donuqdur. Və o, pərqu döşəkdən dikəlib boynumu qucaqlayır, astadan pıçıldayır:

— Doktor, mənə ölməyə icazə ver.

Ətrafa baxıram; heç kim bunu eşitmədi; valideynləri səssizcə dayanıb, intizar içində hökmümü gözləyirlər; bacısı çantamı qoymaq üçün stul gətirir; mən çantanı açıb alətlərlə qurdalanıram; oğlan çarpayıdan mənə tərəf dartınıb xahişini xatırladır; maqqaşı götürüb şam işığında yoxlayır və yenə yerinə qoyuram. “Hə, – təhqiramiz hiddətlə fikirləşirəm, – məhz belə hallarda köməyə Allahlar gəlir, onlar əvvəlcə sənə lazım olan atı yollayırlar və sonra da heç bir ehtiyac olmadan mehtərin üstünə düşürlər.Yalnız indi Rozanı xatırlayıram; nə etməli, onu necə xilas etməli, bu mehtərin altından necə qurtarmalı – şeytanın özünün yuva saldığı evdən on mil aralı, atlarla? O atlarla ki, hansı yollasa yan qayışlarını boşaltmış, indi isə pəncərələri, məlum deyil necə taybatay açmışdılar; hər ikisi başlarını otağa soxub bütün ailədəki çaxnaşmaya baxmayaraq, xəstəni süzürdülər. “Lap elə indicə evə gedirəm,” – atlar məni səsləyirmiş kimi qət edirəm, lakin boğanaqdan nəfəsimin kəsildiyini düşünən xəstənin bacısına imkan verirəm ki, kürkümü çıxartsın. Qabağıma bir stəkan rom qoyurlar, qoca çiynimə toxunur – bu cür böyük qurban ona sərbəst davranmaq hüququ verir. Mən başımı yırğalayıram; bu çəlimsiz qoca ilə məni gözləyən söhbət indidən ürəyimi bulandırır; yalnız buna görə içməməyə üstünlük verirəm. Anası yatağın yanındadır və işarə ilə məni çağırır; mən itaətkarcasına başımı xəstənin sinəsinə qoyuram, – bu zaman atlardan biri başını tavana sarı qaldırıb bərkdən kişnəyir, – oğlan da mənim nəm saqqalımla təmasdan titrəyir.

Hər şey mənim gözlədiyim kimidir: oğlan sağlamdır, fəqət yüngülvarı qan azlığı var, qayğıkeş ana söylə ona xeyli qəhvə içirdir; ancaq o sağlamdır, onu yataqdan yumruqla qovmaq lazımdır. Lakin heç kəsə tərbiyə vermək fikrində deyiləm, qoy başımdan açılsınlar! Mən buraya rayon hökuməti tərəfindən təyin edilmişəm və lazım olduğundan da artıq vicdanla çalışıram. Mənə qəpik-quruş vermələrinə baxmayaraq, heç canıma da heyfim gəlmədən həvəslə yoxsulların qulluğundayam. Bu yandan da Rozanın qayğısı; oğlan deyəsən haqlıdır, elə mənim do ölmək vaxtımdır. Sonu görünməyən qış uzunu burda mən nə edim ki? Atım ölüb, kənddə də heç kəs özününkünü mənə borc verməz. Donuz pəyəsində özüm üçün qoşqu əldə etməyə məcburam; bu atlar olmasaydı, lap donuzların belində də çapa-çapa gələrdim, Vəziyyət məlız belədir! Mən başımı yırğalayıram. Onlar dərdimi bilmirlər, danışsam da inanmazlar. Dərman nüsxəsi yazmaq çətin deyil, çətini adamlarla dil tapmaqdır. Bəli, çıxıb getmək vaxtıdır, yenə də məni əbəs yerə narahat ediblər, gecə zınqırovumun köməyi ilə bütün ətraf mənim qəsdimə durur, bu dəfə isə hətta Rozanı, bu sevimli qızı da güzəştə gedəsi oldum; neçə illərdir ki, mənim evimdədir, mənsə heç ona nəzər də yetirməmişəm – yox-yox, bu qurban həddən ziyada böyükdür, mən də ən incə dəlilləri işə salıram ki, özümü nə yolla olur olsun, inandırıb sakitləşim və istəsələr belə Rozanı mənə qaytara bilməyəcək bu adamların üstünə atılmayım. Lakin yol çantamı bağlayıb başımla kürkü mənə verməyi xahiş edərkən bütün ev əhli dayanıb gözləyir – ata stəkandakı romu qoxulayır, rom hələ də onun əlindədir, dodaqlarını çeynəyən gözüyaşlı ana qəm dəryasına batıb – bu adamlar nə istəyirlər axı? – Bacısı isə bütünlüklə qana bulaşmış dəsmalı yelləyir.

Şübhələnməyə başlayıram: bəlkə o, doğrudan da xəstədir? Yaxınlaşıram, oğlan üzümə gülümsəyir, guya mən ona bulyon aparıram; bu vaxt atlar kişnəyir, deyəsən. Allah onları yollayıb ki, xəstəyə baxmaqda mənə öyüd-nəsihət versinlər. Bu zaman görürəm ki, oğlan, həqiqətən, xəstədir. Sağ budunun üstündə ovuc içi boyda açıq yara var. Çəhrayı rəngin bütün çalarlarını əks edən, ortası tünd, konarlara tərəf get-gedə açıqlaşan, sızanaqlı və qan laxtaları olan bu yara uzaqdan filiz karxanası kimi görünürdü. Yaxınlaşanda gördüm ki, xəstənin vəziyyəti tap ağırdır. Çeçələ barmaq boyda qana bulaşmış çəhrayı qurdlar yaranın içində qurdalanır, çoxsaylı ayaqları üzərində burula-burula ağ başlarını yuxan qaldırırlar. Yazıq oğlan, son o yardım etmək olmaz! Bu ölüm çiçəyi səni məhv edəcək. Bekar dayanmadığımı görən bütün ailə sevinc içindədir. İşə girişdiyimi qız anasına, ana ataya, ata qonşulara xəbər verir, barmaqlarının uclarında onların asta-asta, sevinə-sevinə açıq qapıya necə yaxınlaşdıqları ay işığında aydınca görsənir.

-Məni xilas edəcəksən? – yarasındakı bu məxluqların dəhşətli görkəmindən sarsılan oğlan hıçqırıq içində pıçıldayır.

Bizim tərəfin camaatı belədir, onlar həkimdən mümkün olmayan şeyi tələb edirlər. İnamdan onlarda əsər-əlamət qalmayıb, keşiş dörd divarın arasında ibadət paltarını didişdirə-didişdirə tək oturub; möcüzəni həkimdən, cərrahın zəif əllərindən gözləyirlər. Nə etmək olar, siz istəyən kimi müqəddəs olmaq mənim heç ağlıma da gəlməyib, Məni öz məsləkinizin qurbanlığına çevirmək istəyirsinizsə, buna da hazıram; axı öz qulluqçusundan belə məhrum edilmiş köhnə kənd həkimi nəyə ümid edə bilər ki? Hamı toplaşıb, ailə üzvləri və kənd ağsaqqalları; onlar soyundururlar məni, müəllimləri başda olmaqla məktəblilər xoru evin qarşısında düzülür və ən sadə melodiyanı oxuyurlar:

Soyundurun onu və o sağaldar. Əgər sağaltmasa, onda öldürün!

Axı o həkimdir, yalnız həkimdir.

Budur, mən onların qarşısında çılpaq dayanmışam; barmaqlarımı saqqalımın içinə soxub, başımı yana əyib sakitcə bu adamlara baxıram. Heç nə mənə təsir etmir, özümü onlardan yüksəkdə hiss edir, üstünlüyümə də sevinirəm, mənim üçün asan olmasa da, onlar başımdan və ayaqlarımdan tutaraq çarpayıya aparırlar. Məni yara olan tərəfdən divara uzadırlar. Sonra isə hamı otaqdan çıxır; qapı örtülür; nəğmə susur; buludlar ayın qabağını kəsir; mən isti yorğanın altında uzam-ram; pəncərə oyuqlarından uzaqdakı atların başları görünür.

-     Bilirsən, – xəstə mənim qulağıma pıçıldayır, – mən heç sənə inanmıram. Sən də mənim kimi bəxtsizsən, elə özün də ayaq üstə güclə dayanırsan. Köməyin bir yana, ölüm yatağında yerimi də dar elədin. Az qalıram ki, basıb gözlərini çıxardam.

-     Haqlısan, bu, əsil rüsvayçılıqdır! Hələ üstəlik həkiməm də! Nə etməli? İnan ki, mənim üçün də ağırdır.

-     İstəyirsən ki, bu cür cavabla razılaşım? Ancaq taleyim belədir – gərək hər şeylə razılaşam. Valideynlərim mənə yaxşıca yara bəxş ediblər; və mənim bütün qazancım budur.

-     Gənc dost! Düz demirsən, dünyagörüşün zəngin deyil. Bu ətrafda müayinə eləmədiyim xəstə qalmayıb; inan mənə, sənin yaran boş şeydir: iti bucaq altında iki balta zərbəsi, vəssalam. Çoxları həvəslə öz ombalarını təhlükə altına atardılar, sadəcə olaraq meşədəki balta zərbələrinin dumanlı səsini eşidib yaxın gəlmirlər.

-     Doğrudan da belədir, yoxsa mən sayıqlayıram? Sən xəstəni aldatmırsan ki?

-     Qətiyyən. Bu əsil həqiqətdir; bu həqiqətlə birgə kənd həkiminin şərəfli sözlərini də götür.

O da götürdü və sakitləşdi. Lakin artıq öz qurtuluşum haqda düşünmək vaxtıydı. Atlar əvvəlki yerlərində sədaqətlə dayanmışdılar. Paltar, kürk və yol çantamı qucağıma yığdım, yubanacağımdan qorxub geyinmədim; əgər atlar məni buraya gətirdikləri sürətlə də buradan aparsalar, elə bilərəm ki, bu çarpayıdan elə özümünkünə keçmişəm. Atlardan biri pəncərədən itaətlə uzaqlaşdı: mən öz düyünçəmi arabaya tulladım; kürk aralı keçdi və yalnız qol hissəsi hansısa qarmağa ilişdi. Eyb etməz, belə de yaxşıdır, Atm belinə atılıram. Qoşqu yerdə sürünür, atlar bir-birinə güclə bağlanıblar, araba ləngər vurur, kürk qar üzərində son şırımları açır.

-     Ehey, yelqanadlılar! – qışqırıram, amma heç veclərinə də deyil: taqətsiz qocalar kimi qarlı çöllərlə ağır-ağır gedirik; uşaqların yeni, fəqət artıq gecikmiş mahnıları bizi hələ xeyli müddət müşayiət edir?

Şənlənin, ay xəstələr,

Doktor sizinlə bir çarpayıda uzanıb!

Evə artıq bu cür qayıda bilməyəcəyəm, mənim zəngin təcrübəmin üstündən qələm çəkmək olar; varisim heç bir xeyri olmasa da, soyacaq məni, axı o, məni əvəz edə bilməz; qəzəbli mehtər evimdə öz kefmdədir; Roza onun əlindədir; bu haqda düşünmək belə mənim üçün dəhşətdir. Uğursuz əsrimizin şaxta-sazağında bayıra çıxarılan mən – çılpaq, qoca adam, yer arabası və səmavi atlarla bütün aləmdə səfil-sərgərdanam. Kürküm arabadan sallanıb qalıb; lakin onu götürə bilməyəcəyəm, bu çevik yaramazlardan, xəstələrimdən də heç kim onu qaldırmaq üçün barmağını belə tərpətməyəcək. Aldanmışam! Aldanmışam! Gecə zəngimin yalançı həyəcanına uymuşam və artıq heç nəyi də düzəltmək mümkün deyil.

1917-ci il.
 

Tərcümə etdi: İqrar Cəfəroğlu