Atı bağladığı səmtə gedirdi. Gələndə ona quş kimi yüngül görünən tüfəng indi elə bil bir pud daş idi və çiynindən sallanmışdı. Və bu ağırlığın altında əzilirdi. Bir az əvvəl indi bir pud daşa dönmüş bu tüfənglə insan öldürmüşdü. Tanrıya yalvarır, onu bağışlamasını xahiş edir, dua oxuyurdu. Bu tüfənglə kəndi qorumuşdular, neçə düşmən vurmuşdular, indi o həmin tüfənglə özününkünü öldürmüşdü, düşmənə atılası gülləni özününkünə atmışdı, əllərini qana batırmışdı, Tanrının yaratdığı, ömür verdiyi insanı öldürməkdən dəhşətli bir günah yox idi və indi o bu dəhşətli günahı işləmişdi. Tanrıdan onu bağışlamasını xahiş edirdi, amma Tanrı onu bağışlayacaqdı-bağışlamayacaqdı, bunu o dünyada biləcəkdi. O dünyaya çox uzun bir yolu qalmasa da, ölənədək bu günahı daşımaq da çətin idi. Bu ağırlığın altda gəlib çatdı atı bağladığı yerə, atın sinəsini bir-iki dəfə sığallayıb qalxdı belinə. *** Dayanmışdı qəbrin önündə, sonra diz çökdü və məzarın hələ qurumamış torpağını oxşamağa başladı. Xeyli beləcə oxşayandan sonra qəbri bağrına basıb üzünü qoydu sinəsinə, meşədə çəkdiyi ağrı-acı hamısı getdi. Bədəninə xoş bir duyğu yayıldı. Və bu duyğudan qəribə bir ləzzət aldı və bu ləzzətlə də dedi: «Oxxaay!» Və nəhayət, bu ləzzətdən doyandan sonra qalxdı ayağa, məzarı bir də əzizlədi və yendi qəbristanlığın yanından axan çaya, əllərini yudu, üzünü yudu. Sonra gəldiyi yolla da qayıdıb qəbristanlıqdan çıxdı. Çıxanda çevrilib geri boylandı və ona elə gəldi ki, bu toran qovuşan vaxtda başdaşı işıq saçır... *** Müstəntiq oturmuşdu və başını da almışdı əllərinin içinə. Qarşısında iki yol vardı, lap nağıllarda olduğu kimi: biri it hürən tərəfə, biri də işıq gələn tərəfə. Bütün nağıllarda məsləhət görülürdü ki, heç vaxt işıq gələn tərəfə getməyin, it hürən tərəfə gedin. Həmişə fikirləşirdi ki, niyə babalar bircə dəfə də olsun işıq gələn tərəfə deyil, həmişə it hürən tərəfə gediblər? Niyə özlərində bir kişilik, bir cəsarət tapıb gedib o işığı divin əlindən almayıblar. İndi o, divlərdən qorxan qorxaq babalar kimi it hürən tərəfə getmək fikrində deyildi, işıq gələn tərəfə gedəcəkdi. Ordakı divlər onu parçalasalar da gedəcəkdi, ya divlərə verən Allah, ya ona, gedəcəkdi və işıq gələn tərəfə gedən ilk nağıl qəhrəmanı olacaqdı. İş ona tapşırılanda da yuxarıdan demişdilər ki, yubatma, burda elə bir şey yoxdur, açıq işdi. Əslində də elə bir ağır iş deyildi: Postdan qayıdan bir əsgər üç yoldaşını və bir zabiti güllələmiş və sonra da özünü öldürmüşdü. Ona qalırdı şahid ifadələrini almaq və cinayət törədən intihar etdiyinə görə işə xitam vermək və geri — şəhərə qayıtmaq. Bu boyda cinayət baş verib, beş ailənin işığı sönüb, orduya bu boyda bir ləkə düşüb — amma cəzalandırılacaq kimsə yoxdu. Axı bu necə ola bilər ki, bu boyda cinayətin qarşılığında kim isə cəzalandırılmasın, kim isə məsuliyyətə cəlb edilməsin?! Özü də bu son yeddi-səkkiz ayda eyni hərbi hissədə ölümlə nəticələnən üçüncü ağır hadisə idi. Özünü asan əsgərə ruhi xəstə diaqnozu qoyulub, bununla da məsələ bitib. Və heç kəs işıq gələn tərəfə gedib aydınlaşdırmaq istəməyib ki, iki ay əvvəl tibbi müayinədən keçib orduya sap-sağlam gələn bu uşaq niyə birdən-birə dəli olub? Çox axmaq bir səbəb göstərilib — sevdiyi qız başqasına nişanlanıb və bu cavan da bundan sarsılıb və özünü asıb. Bu yaşda gənclərdə belə hallara rast gəlindiyindən, bu dəlil inandırıcı görünüb. Silahla ehtiyatsız davrandığına görə həlak olan əsgərin də ölümü müəmmalı idi. Belə bir söhbət dolaşırdı ki, həmin əsgər tez-tez döyülürmüş,təhqir olunurmuş. Sonda da bu təhqirlərə dözməyərək intihar edib. Burda ən maraqlı və ciddi bir məsələ də hadisə baş verəndən sonra Qərargah Rəisinin Batalyon Komandirini hamının gözü qabağında möhkəm döyməsi və döyülən zabitin xəstəxanaya düşməsi idi. Həmin hadisə ört-basdır edilmişdi. Qərargah Rəisi əsgərin ölümündə Batalyon Komandirini təqsirli sayırmış və tələb edirmiş ki, onun haqqında cinayət işi qaldırılsın. Və ən qəribəsi bu idi ki, Qərargah Rəisi ilə hərbi hissə komandirinin münasibətləri kəskin olsa da, Polkovnik dava məsələsinin böyüməsinə imkan verməmiş, heç sənədləşdirməyə də qoymamışdı. Təbii ki, Akademikin öldürdüklərinin içində döyülən Batalyon Komandirini çıxmaq şərti ilə hərbi hissədə əvvəllər baş vermiş hadisələrin onun apardığı işə heç bir dəxli yox idi. Onun payına daha ağır bir cinayət hadisəsini araşdırmaq düşmüşdü. Amma açıq-aydın hiss edirdi və başa düşürdü ki, onu bura cinayət işini araşdırmağa yox, yola verməyə göndəriblər. O isə bir müstəntiq kimi görürdü ki, Akademikin öz yoldaşlarını güllələməsi heç də təsadüfi deyil, hərbi hissədə əvvəllər baş vermiş ölüm hallarının məntiqi nəticəsidi. Bu cinayət işinin açılması əvvəlki hadisələrin araşdırılmasından sonra mümkündü. Bu isə babaların həmişə üz tutduğu yoldan imtina edib it hürən tərəfə deyil, işıq gələn tərəfə getmək demək idi. Və indiyədək babalardan heç biri işıq gələn tərəfə üz tutmadığından hələ də orda nə olduğu nəvələr üçün sirr idi. İndi onun nəinki nəvələr, elə babaların özləri üçün olan bu sirri açmaq və işıq gələn tərəfdə nə olduğunu görmək və bilmək şansı vardı. O uşaq deyildi və bu yolda onu nələr gözlədiyini, qarşısına kimlərin çıxa biləcəyini və qarşısına çıxacaq olanların heç də nağıllardakı divlərdən zəif olmadıqlarını da yaxşı başa düşürdü. Onu da başa düşürdü ki, iş ona verilənədək yuxarılar məsələni artıq həll edib. Elə həmin gün cəsədlər ekspertizadan keçirilmiş, rəylər alınmış, ölənlər hərbin tələblərinə uyğun dəmir tabutla ailələrinə göndərilmiş və hərbçilər tərəfindən də dəfn edilmişdi. Ona işin yalnız formal tərəfləri qalmışdı. Amma ortada beş nəfərin kimlərinsə günahı, daha dəqiq desək, cinayətləri hesabına nöqtə qoyulmuş taleyi vardı. Bunun üstündən necə sükutla keçmək, bir əsgərin ruhu sarsıntısına bağlamaq və sonra vicdan əzabı çəkmədən yaşamaq, övladlarıyın boyunu sevmək, xanımıyın yanında özünü kişi saymaq və ya bir qoyun oğrusunu beş il həbsə göndərmək olardı?! Başı əllərinin arasında, qarşısında da iki yol: biri it hürən tərəfə, biri də işıq gələn. Nəhayət, qərarını verdi, qovluğu bağlayıb qoydu seyfə, otaqdan çıxdı və düşdü həyətə. Axşam yeməyinin vaxtı idi, əsgərlər mahnı oxuya-oxuya düzənlə yeməkxanaya gedirdilər. Yanından keçərkən tağım onu salamladı, o da farağat vəziyyəti alıb nümayiş qəbul edirmiş kimi tağımı salamladı. Əsgər çəkmələrinin eyni anda yerə dəyməsindən xoşu gəlirdi, sanki yer silkələnirdi və o bu yer silkələnməsini hiss edirdi və bundan bir ləzzət alırdı. Və indi ayağının altındakı yerin silkələndiyini hiss etdikcə bayaqkı gərginliyi və yorğunluğu bədənindən çıxmağa başladı və bir xeyli yüngülləşdi. O da acmışdı, əsgərlərin arxasınca getdi yeməkxanaya. Amma zabitlər üçün ayrılmış bölməyə girmədi, keçdi əsgərlərin yanına. İçəri zabitin girdiyini görən əsgərlər ayağa qalxmaq istəsələr də, əli ilə işarə elədi ki, yemək zamanı qalxmağa ehtiyac yoxdu. Çavuşdan soruşdu: — O əsgər hansı stolda otururdu? Çavuş söhbətin kimdən getdiyini bildiyindən suala-sualla cavab vermədi, əli ilə həmin stolu göstərdi. Stola yaxınlaşdı: — Nuş olsun! — Sağ olun!- deyə əsgərlər xorla cavab verdilər və onlardan biri qalxıb yerini Müstəntiqə vermək istəsə də, əlini onun çiyninə qoydu ki, otur. Stullardan biri boş idi, o dəqiqə başa düşdü ki, bu Akademikin stuludu, yoldaşları hörmət əlaməti olaraq hələ ki, stulu boş saxlayırlar, keçib həmin stulda oturdu. Bu vaxt əsgərlərdən biri: — Yoldaş mayor, o stulda... — Bilirəm, narahat olmayın. Mənə də yemək çəkin. — dedi və Akademikin boşqabını qazanın yanında oturmuş əsgərə uzatdı. Stoldakılar tərəddüdlə bir-birlərinə baxdılar: — Yoldaş mayor, bəlkə ayrı boşqabda... — Yox, elə bu boşqabda. Ona da yemək çəkdilər, şorbaydı, bir-iki qaşıq ağzına qoyandan sonra soruşdu: — Hə, əsgərlik necə gedir? — Vətənə qulluq edirik. — Çətin deyil ki? — Əlbəttə çətindi. Amma bizi bura sanatoriyaya göndərməyiblər ki! Bu vaxt çavuş ona yaxınlaşdı: — Yoldaş mayor, yoldaş Polkovnik sizi zabit yeməkxanasında gözləyir. Müstəntiq: — Deyin ki, yeməkdən sonra gələcəm, uşaqlarla söhbətləşirəm. — dedi, sonra üzünü uşaqlara tutdu;- İndi söyləyin görüm, onu yaxşı tanıyırdız? — Əlbəttə, neçə ay idi bir yerdə, bir taqımda qulluq edirdik. — Düzdü, o, tikinti batalyonunda olsa da axşamlar bizim yanımızdaydı. Bizi başına yığıb elə şeylər danışırdı ki, adam az qalırdı durub düşmən üstə gedə. — Qatilə oxşayırdı? — Siz nə danışırsız, qətiyyən. Çox savadlı, ağıllı oğlan idi. O boyda universitet bitirmişdi, aspirant idi, tarixi də əzbər bilirdi. Üzbəüz oturmuş əsgər: — Ağsaqqallar da onunla hesablaşırdı, dədələr də ona hörmət edirdi. Müstəntiq: — Bəs necə oldu ki, belə bir oğlan birdən-birə qatilə çevrildi. Axı mütləq bunun bir səbəbi olmalıdı, ya yox? Əsgərlər bir-birlərinə baxdılar, dərhal hiss elədi ki, bu sual onları qorxutdu. Ortaya bir sükut çökdü. Müstəntiq başa düşdü ki, hələ bu sualın vaxtı deyil, qalxdı ayağa: — Yaxşı, nuş olsun! Mən özüm qəsdən bu stulda oturub, bu boşqabda yemək yedim ki, biləsiz, sizə söz verirəm, bir də bu yeməkxanada heç bir yoldaşınızın stulu boş qalmayacaq! — dedi və keçdi zabitlərin yeməkxanasına. Polkovnik Qərargah Rəisi ilə bir stolda çay içirdi. Hər ikisi qalxdı ayağa, ona yer göstərdilər. Qərargah Rəisi: — Yeməyə bir şey gətirsinlər? — Sağ olun, əsgərlərlə bir-iki loxma yedim. Bir stəkan çay pis olmaz. Qərargah Rəisi ona çay süzdü. Polkovnik gözünün birini qıyıb qəribə bir nəzərlə onu süzdü. Bu qıyqacı, bu qəribə baxışda bir özündən razılıq vardı: — Hə, yoldaş müstəntiq, işlər necə gedir? Tamamlayırsız, ya yox? Yuxarıdan da gündə neçə dəfə zəng edib maraqlanırlar. Polkovnikin özündənrazı qıyqacı baxışı Müstəntiqin nəzərindən qaçmadı, amma özünü onda qoymadı: — Mənə də zəng etmişdilər. Polkovnik: — Problem yoxdur ki? Qaranlıq bir məsələ varsa, deyin, nə kömək lazımdır edək. Yuxarıdakılar zəhləmizi çox tökməsinlər. Müstəntiq özünü elə göstərdi ki, guya fikrə getdi, əslində Polkovnikə baxırdı və onun ürəyindəkiləri oxumaq istəyirdi. Polkovnik isə heç nə olmamış kimi çox soyuqqanlı və arxayın idi: — Yaman fikrə getdin? Deyəsən çətinə düşmüsən? — Yox, elə bir çətin iş yoxdu. Şahidlərin ifadəsini alıram, bir də ekspertlərin rəylərini gözləyirəm. Uzağı on-on beş günə qurtarar. Polkovnik qalxdı və dedi: — Yaxşı, mən şəhərə gedirəm, istəyirsiz sizi də apara bilərəm. — Yox, sağ olun, siz gedin, mənim hələ bəzi görüləsi işlərim var. Polkovnik sağollaşıb getdi, ikisi qaldı. — Rəis, siz həmişə belə qaraqabaqsız? Qərargah Rəisi zarafatla: — Yox, niyə, hərdən gülürəm də. — Rəis, siz nə deyirsiz bu məsələyə? — Dostum, gecdi, özü də çox gecdi. İki ay bundan əvvəl əsgər özünü güllələyəndə, o cinayəti ört-basdır etməsəydilər, indi bu faciə baş verməzdi. İndi mən döydüyüm Batalyon Komandiri də sağ idi, əsgərlər də, o bədbəxt Akademik də. Həmin vaxt mən müstəntiqə dedim ki, bizim hamımız günahkarıq. Nə oldu? İndi siz nə edəcəksiz ki?! Kimə və nəyi sübut edəcəksiz? Açıq bir işdi, əsgər dörd yoldaşını güllələyib, sonra da intihar edib. Ortada ekspertizanın rəyləri, sizin ifadələrini almaq istədiyiniz şahidlər də hamısı bir-birlərinin ağzına tüpürmüş kimi sizin bildiklərinizdən başqa bir şey söyləməyəcəklər. — Bəs siz? — Mən?! Qərargah Rəisi bir siqaret çıxartdı, amma bir qədər əsəbləşdiyindən nə qədər elədi alışqanı yandıra bilmədi, qonşu stoldan bunu görən bir zabit qalxdı və gəlib onun siqaretini yandırdı, öz alışqanını da qoydu stolun üstə. Qərargah Rəisi başı ilə təşəkkür elədi və sonra siqaretin acı tüstüsünü acgözlüklə sinəsinə çəkdi: — Bəlkə sizdən sənə keçəkg Müstəntiq: — Çox yaxşı, bir az rəsmiyyətdən uzaqlaşaq. Qərargah Rəisi: — Dostum, əgər bu hərbi hissədə ən adi bir hadisə baş verirsə komandirdən əvvəl birinci elə mən məsuliyyət daşıyıram. Hissədəki əməliyyat şəraitinə, əsgərlərin hazırlığına da, təlim-tərbiyəsinə də bilavasitə mən cavabdehəm. Son aylarda baş vermiş hər üç ölüm hadisəsinin günahkarlarını axtarırsansa biri oturub qarşında. İstəyirsən inan, istəyirsən inanma, çox istərdim sən bu işi sonacan araşdırasan, bu cinayətlərin kökünü tapasan və kim məsuliyyət daşıyırsa, içi mən qarışıq, məsuliyyətə cəlb edib, qandallayasan. Bəlkə hamıya bir dərs ola. Onda deyərəm müstəntiqsən və onda o ölənlərin də qanı yerdə qalmaz. Buna gücün-qüdrətin çatarmı? Şəxsən mən inanmıram! Müstəntiq güldü: — Düzü mən də buna gücüm çatacağına inanmıram. Amma sizə söz verirəm, dünya dağılsa da axıradək gedəcəm. — Cavan oğlansan, gələcəyin qabaqdadı, özünü bərkə salma. Onsuz da imkan verməyəcəklər. — Kim imkan verməyəcək? — Səni bura göndərənlər! Durub yeməkxanadan çıxdılar. Qərargah Rəisi: — Şəhərə gedəcəksənsə bir azdan tikintidə işləyən əsgərləri gətirməyə maşın gedəcək, onunla gedə bilərsən. Sonra maşın olmayacaq, bura solaxay yerdi. — Narahat olmayın, burda qalacam. — Onda gecə gələrsən bizə, mən tək qalıram, yaxşı içkilərim də var, vurub dərdləşərik. — Gələrəm, vurub dərdləşərik. Ayrıldılar. Müstəntiq qayıtdı onun üçün ayrılmış iş otağına və yenidən qovluqları tökdü stolun üstə.
