İsabel Makondada yağışa baxır

Bazar günü, ibadətdən sonra hava birdən-birə dəyişdi. Gecə bürkü idi. Hətta səhər tezdən heç kəsin ağlına gəlməzdi ki, bu gün yağış yağa bilər. Biz - qadınlar kilsədən çıxıb, çətirləri açmağa macal tapmamış, acı qara yel qopdu və bir anın içində toz-torpağı, mayın quru qar-qabığını silib-süpürüb göyə sovurdu. Yanımda kimsə:


- Yağış yağacaq, - dedi.

Bunu mən artıq bilirdim. Kilsədən çıxhaçıxda duyduğum qəribə bir soyuqdan bütün bədənim əsdi. Kişilər bir əli sombrerolarında, bir əli üzlərini örtən yaylıqda yaxınlıqdakı evlərə tələsdilər. Sonra selləmə yağış tökdü və bomboz, həlməşik səma lap aşağıda, az qala başımızın üstündə yırğalandı.

Günün qalan hissəsini analığımla eyvanda keçirdik. Neçə ay yayın bürküsündən, toz-torpağından əziyyət çəkmiş dibçək güllərinin yağışdan cana gələcəyini fikirləşib sevinirdik . Günortaya yaxın torpağın parıltısı itdi, güllərin və adama gümrahlıq gətirən yağışın qoxusu yumşalmış torpağın, dirçəlmiş bitkilərin ətrinə qarışdı.

Nahar vaxtı atam dedi:

- Yayda yağış yağırsa, quraqlıq olmayacaq.

Analığım ilin yeni fəslinin şüasına oxşayan bir təbəssümlə dedi:

- Moizə vaxtı da elə bunu deyirdilər.

Atam gülüməsdi və iştahla yeməyə başladı, hətta bir müddət bizimlə eyvanda oturdu, görünür kefi kök idi, gözləri yumulu oturmuşdu, amma yatmamışdı.

Yağış bütün günü ara vermədən yağdı, nə gücləndi, nə də zəiflədi - elə bir babda tökdü. Yağışın səsi yeknəsək və sakit idi, elə bil bütün günü qatarda yol gedirdik, amma yağışın duyğularımıza hopduğunu heç birimiz hiss eləmirdik. Bazar ertəsi səhər tezdən patiodan gələn sərt, sümüyə işləyən soyuğu hiss edib, qapını örtəndə yağış artıq öz işini görmüşdü, elə bil yağış içimizə yağırdı, bütün duyğularımız ağzınacan yağışla dolmuşdu və aşıb-daşmağa başlamışdı. Analığımla eyvanda oturub yene bağa baxırdıq. Mayın boz, bərk torpağı bir gecənin içində paltar sabununa oxşayan qara və yapışqanlı palçığa dönmüşdü, gül dibçəklərinin arasıyla bulanıq iti arxlar axırdı.

Analığım:

- Axır ki, doyunca su işdilər, - dedi.

Artıq o gülümsəmirdi, dünənki gümrahlığını yorğun bir ciddilik əvəz etmişdi.

- Doydular da sözdü, - cavab verdim. – İşçilərə demək lazımdır ki, gülləri dəhlizə yığsınlar , yağış kəsənəcən orda qalsa yaxşıdı.

Belə də elədilər, yağış isə böyüyürdü, bütün ağaclardan da iri bir ağac kimi böyüyürdü. Atam bazar günü dincəldiyi yerdə oturmuşdu, amma yağış barədə bir kəlmə də kəsmədi, elə bircə bunu dedi:

- Gecəni çox pis yatmışam, səhərə yaxın belimdəki ağrıdan oyandım.

Və beləcə ayaqları stolun üstündə, üzü bağa sarı kirimişcə oturduğu yerdəcə qaldı, yalnız bircə kərə ağzını açıb:

- Deyəsən bu yağış heç vaxt kəsməyəcək - dedi.

Mən isti ayları xatırladım, avqust ayını, günortanın sonu görünməyən donuqluğunu xatırladım, onda biz çox ləng ötən vaxtın ağırlığı altında can verməkdəydik, paltarımız tərli bədənimizə yapışmışdı, bayırda isə həmin o sonsuz vaxtın boğuq, zəhlətökən uğultusu eşidilirdi. Mən nəm divarlara baxırdım, taxtaların arasındakı deşiklər bir az da böyümüşdü . Kiçik bağımıza, anamdan qalma jasmin kollarına baxırdım, yelləncəkdə oturub yastığa söykənmiş atama, onun yağışın toranında azmış qüssəli gözlərinə baxırdım. Mən təzədən avqust gecələrini, min illər boyu paslı, yağlanmamış oxu ətrafında fırlanan planetin uğultudan savayı, heç nə eşidilməyən möcüzələrlə dolu səssizliyini xatırladım. Qəfildən bütün varlığımı dözülməz bir kədər bürüdü.

Bazar ertəsi də yağış ara vermədən yağdı. Sonra mənə elə gəldi ki, bu yağış nə isə başqa cürdür, dünənki yağışdan büsbütün seçilir. Çünki qəlbimdə anlaşılmaz və çox acı hisslər baş qaldırmışdı. Mən axşam eyvanda oturmuşdum, qəfildən yanımda kimsə:

- Necə də kədərli yağışdır, - dedi.

Mən səs gələn tərəfə baxmasam da başa düşdüm ki, bu Martindir. O, yanımda oturub uzaq, tutqun bir dekabr səhərində ərim olduqdan sonra da dəyişməmiş soyuq və laqeyd bir səslə danışırdı. O vaxtdan beş ay keçmişdi, mən artıq boylu idim və Martin yanımda oturub həmin o laqeyd səslə yağışın ona qüssə gətirdiyindən gileylənirdi.

- Amma mənim fikrimcə, yağış qüssəli deyil. Adamı sıxan bu boş bağ, bir də bu bədbəxt ağaclardır ki, heç yerə gedə bilmir.

Bunu deyib Martinə baxmaq istədim, ancaq o, artıq yox idi, yerində güclə eşidiləcək bir səs qalmışdı:

- Görünür bu yağış ömür – billah bizdən əl çəkməyəcək.

Çərşənbə axşamı , səhər tezdən bağda bir inək gördük. Dizəcən palçığın içində, başını aşağı dikib durmuşdu və bu sərt, inadkar donuqluğu ilə gildən yoğrulmuş kiçik təpəyə oxşayırdı. İşçilər on daşa basdılar, ağacla döydülər, ancaq inək yerindən tərpənmədi, ayaqları palçıqda, yekə başına yağış döyə - döyə alınmaz qala kimi dayanıb durmuşdu, heç səsini də çıxarmırdı, amma işçilər də onu dinc buraxmırdılar , axırda atamın səbri tükəndi:

- Əl çəkin ondan, - dedi, - özü necə gəlib , elə də çıxıb gedəcək, əl çəkin ondan.

Günortadan sonra nəmişlik artdı, rütubətin çoxluğundan nəfəs almaq olmurdu, ürəyimiz sıxılırdı. Sübh çağının təmiz havası çox tez boğanaq bürküyə çevrilirdi. Havanın hərarəti nə çox yuxarı, nə də çox aşağıydı, əsl qızdırma havasıydı. Ayağımız tərləyirdi. Bilmək olmurdu ki, dəri açıq qalanda pisdir, ya paltara toxunanda. Bütün ev nəfəsini qısıb susmuşdu. Biz eyvanda oturmuşduq, artıq nə yağışa baxırdıq, nə suyun səsini dinləyirdik. Dumanda qaralan ağaclardan savayı heç nə görmürdük. Bu çarəsiz, cansıxıcı axşam yuxuda bir adamı görüb ayıldıqdan sonra dodaqlarıda duyduğun dad kimiydi, baş açmaq olmurdu ki, nə tamdı belə. Mən bilirdim ki, bu çərşənbə axşamıdı, ona görə Müqəddəs İyeronim yetimxanasındakı kor, ekiz bacıları xatırladım. Onlar hər həftə bizə mahnı oxumağa gəlirdilər. Yağış şırıltısı içindən mən sanki bacıların acı bir möcüzə duyulan səslə oxuduqları kədərli mahnılarını eşidirdim və düşünürdüm ki, indi onlar yetimxanada oturub səbirsizliklə yağışın kəsməyini gözləyirlər ki, gəlib öz mahnılarını oxusunlar. Bu gün ekizlər gəlməyəcəklər, deyə deyə düşünürdüm, hər çərşənbə axşamı nanə budağı istəməyə gələn dilənçi qızı da görməyəcəyəm.

Bu gün yeməklərin qaydası da pozulmuşdu. Günorta analığım hərəmizə bir qab şorba ilə bir tikə kifsənmiş çörək verdi. Bazar ertəsindən bəri heç nə yeməmişdik. Yağış bizi elə ovsunlayıb təbdən çıxarmışdı ki ,təbiətin dəliliyinə müticəsinə tabe olduq. İnək yalnız axşam üstü yerindən tərpəndi, qəfildən onun içindən boğuq bir böyürtü qopdu, ayaqları bir az da zığın içinə batdı. Sonra o təzədən donub yerində qaldı, deyəsən artıq ölmüşdü, yalnız diri olmağa, uzun müddət yağışın altında durmağa vərdiş etdiyi üçün yerə yıxılmırdı, yarım saata qədər beləcə ayaq üstə qaldı, axırda bədəninin ağırlığı bu vərdişi üstələdi , qabaq ayaqları büdrədi, qatlandı, (qaramtıl, işıldayan sağrısını son cəhddə yuxarı qaldırmışdı), tüpürcəkli ağzı palçığın içinə quylandı və inək sanki ölüm mərasiminin ləyaqətini başa düşürmüş kimi bədəninin ağırlığına tabe olaraq ağır-ağır, səssizcə yerə çökdü.

- Gör bir başımıaz nələr gəlir, - deyə kimsə arxadan dilləndi.

Mən geri qanrılıb astanada durmuş dilənçi qızı gördüm. Yağışa baxmayaraq o, adəti üzrə nanə budağı istəməyə gəlmişdi.

Qonaq otağına girəndə divarın yanına çəkilib üstündə mebel qalanmış stolu, içi qab-qacaqla dolu yeşikləri və bir gecədə quraşdırılmış körpücüyü görməsəydim, bəlkə də artıq çərşənbə axşamı bu üzücü dəhşətə birtəhər öyrəşərdim. Lakin qarşımda açılan mənzərə məndə tükürpərdən bir boşluq hiss doğurdu. Bu gecə nə isə baş vermişdi. Ev alt-üst olmuşdu, qurşağacan soyunmuş, şalvarlarını dizəcən qatlamış ayaqyalın işçilər mebeli yemək otağına daşıyırdılar. Onların sifətində, canfəşanlığında yağışa müti bir itaət hiss olunurdu. Mən boş-boşuna otaqları gəzirdim. Mənə elə gəlirdi ki, üstünü mamır, şibyə, yapışqanlı göbələklər basmış sulu-sucaqlı, çox qüssəli bir çəmənəm. Mən qonaq otağında dayanıb bu ürək sıxan mənzərəyə tamaşa eləyirdim ki, analığımın səsini eşitdim: “Qızım, sətəlcəm olarsan”. Baxıb gördüm ki, ayaqlarım suyun içindədi, bütün otağı su basıb, döşəmə suvaşqanlı, durğun su ilə örtülüb.

Günorta hava təzəcə işıqlanırdı, saat üçə yaxın isə yağışın aram, yeknəsək və amansız ritmi altında ətrafa yenidən xəstə və erkən bir qaranlıq çökdü. Divar boyu düzülmüş stullarda ayaqlarını yığaraq fağır-fağır əyləşmiş işçilərin lal-dinməzliyindən sakit və kədərli bir alatoranlıq doğdu. Elə bu vaxt küçədən xəbərlər gəlməyə başladı. Onları evə gətirən yox idi - özləri gəlirdilər. Dəqiq, bir - birinə oxşamayan bu xəbərləri sanki lehmə palçıqlı küçələrdən yığıb-yığışdırıb evə gətirirdi. Bazar günü baş vermiş hadisələri yalnız cümə axşamı öyrənə bildik, demə su kilsəinin içinə dolubmuş, kilsə təhlükə altındadı və hər an uça bilər . Axşamüstü kimsə:

- Iki gündü qatar köroüdən keçə bilmir, - dedi. – Görünür çay relsləri yuyub aparıb.

Sonra eşitdim ki , xəstə bir qadın yorğan – döşəyin içindən yoxa çıxıb, yalnız bu gün tapılıb, meyit patioda suyun içində üzürmüş.

Bütün varlığımı dəhşət və ara verməyən yağış sanki məni ovsunlamışdı. Ayaqlarımı altıma yığaraq yelləncək – kresloda oturub gözlərimi qeyri – müəyyən qorxularla dolu, nəm zülmətə dikmişdim. Elə bu vaxt qapının ağzında analığım göründü, başını dik tutaraq əlindəki lampanı qabağa uzatmışdı, elə bil nəyisə axtarırdı . O, çox tanış bir ruha oxşayırdı , lakin bu ruh məndə heç bir qorxu doğurmurdu, çünki onun bu fövqəl-təbiiliyinə mən də şərik idim. Beləcə əlində lampa, başını dik tutaraq suyu şappıldada-şappıldada mənə yaxınlaşdı.
- Dua elə ! – dedi.

Onun quruyub qaxaca dönmüş sifəti çat-çat idi, elə bil indicə xortlayıb qəbirdən çıxmışdı . Bir əlində lampa, o biri əlində təsbeh qarşımda dayanıb:

- Dua eləmək lazımdır, - deyirdi. – Su qəbirləri yuyub aparıb, biçarə ölülər qəbristanlıqda üzürlər.

Həmin gecəni səksəkəli yatdım. Gecənin bir aləmində kəskin bir iy məni yuxudan oyatdı – adətən belə iy çürümüş cəsəddən, meyitdən gəlir. Mən yanımda xoruldayan Martini silkələməyə başladım:

- Hiss eləyirsən?

O yuxulu-yuxulu soruşdu:

- Nəyi?

- İyi, - dedim, - meyitlər küçələrdə üzürlər.

Bu fikir məni dəhşətə gətirdi, lakin Martin arxasını mənə çevirərək xırıltılı və laqeyd səslə:
- Sən allah, qoy yataq, - dedi. – Deyəsən səni qara basır.

- Cümə axşamı üfunət çəkilib getdi, onunla birlikdə məsafə duyğusu da itdi. Cümə axşamı yox idi, onun yerinə nə isə cismən duyulan, həlməşik, qeyri-müəyyən bir şey vardı ki , gərək onu əlləriylə aralayıb cümə gününə girəydin. Qadınlar və kişilər arasındakı fərq də itib yoxa çıxdı. Atam, analığım, fəhlələr şişib-şişib tuluğa dönmüşdülər, özü də elə bil yerimirdilər, bataqlıqda yırğalanırdılar.

Atam dedi:

- Mən qayıdanacan yerindən tərpənmə, gəlib hər şeyi danışaram.

O , yanımda durub danışsa da, səsi elə bil çox uzaqlardan gəlirdi, səsin özündə də aydınlıq yox idi, sanki bu səsi qulağınla deyil, toxunub dəyməklə qavrayırdın, çünki bütün duyğular yoxa çıxmışdı, yalnız toxunduğuna inana bilərdin.

Lakin atam qayıtmadı, o vaxtın içində itib yoxa çıxdı. Gecə düşdükdə analığımı çağırıb xahiş elədim ki, məni yataq otağına aparsın. Gecəni yaxşı yatdım. Ertəsi gün hər şey olduğu kimi qalmışdı; rəngsiz, qoxusuz, hərarətsiz. Yuxudan oyanan kimi qalxıb çarpayıda oturdum və yerimdəcə donub qaldım: elə bil nə isə mənə şüurumun hansısa bir hissəsində hələ oyanmadığını deyirdi. Qəfildən mən yağışın əlindən baş götürüb qaçan qatarın uzun və kədərli fitini eşitdim. Düşündüm ki, yəqin hardasa yağış kəsib. Arxamda kimsə fikrimi oxuyurmuş kimi.

- Hardasa ... – dedi.

Diksindim: “Kimdi bu?”

Dönüb arxaya baxanda analığımı gördüm. O, sümükləri çıxmış əli ilə divarın o tayını göstərirdi.

- Eşitdin? - deyə soruşdum.

O cavab verdi ki, bəli, eşidib, görünür hardasa yağış kəsib, dəmiryol xəttini təmir ediblər . Sonra səhər yeməyi olan padnosu mənə uzatdı . Yeməkdən sarımsaq və inək yağının iyi gəlirdi. Şorba idi. Özümü itirərək soruşdum ki, saat neçədi. Analığım sakit, yorğun bir səslə:

- Üçün yarısı olar, - dedi. – İndicə qatar keçdi, yağışa baxmayaraq yubanmır.

Mən təəcübləndim:

- Necə üçün yarısı olar? Yəni mən bu qədər yatmışam?

Analığım dedi:

- Sən lap az yatmısan, indi saat ancaq üç olar.

- Bəyəm bu gün cümə günü deyil?

Analığım sakit, çox sakit bir səslə:

- Bu gün cümə axşamıdır, qızım, - dedi. Vur-tut cümə axşamıdır.

Bu yarıyuxulu vəziyyətdə nə qədər qaldığımı bilmirəm, çünki bütün duyğular korlanmışdı, heç nə hiss eləmirdim, yalnız haçandan-haçana qonşu otaqdan səs eşitdim:

- Çarpayını öz yerinə qaytara bilərsən.

Səsdə yorğunluq yağsa da, bu xəstə deyil, sağalmaqda olan adamın səsi idi. Sonra mən nəyinsə kərpiç döşəmənin üzəriylə süründüyünü eşitdim. Bütün bədənim yay kimi gərilmişdi, yalnız bir müddətdən sonra çarpayıda uzanmış olduğumu başa düşdüm.
Yavaş-yavaş özümə gəlirdim: əvvəl sonsuz bir boşluğu, sonra evin titrək və çılğın sükutunu, ətrafımdakı bütün əşyaların hədsiz donuqluğunu hiss etdim. Sonra qəfildən ürəyimin soyuyub buz parçası döndüyünü hiss elədim. “Ölmüşəm, - deyə düşündüm, - ilahi, mən ölmüşəm”! Yatağımdan sıçrayaraq qışqırdım:

- Ada, Ada!

Yanımdan Martinin laqeyd səsi gəldi:

- Səni eşidən olmayacaq - evdə heç kəs yoxdur, hamı çıxıb gedib.

Yalnız bundan sonra yağışın artıq kəsdiyini, ətrafa dərin və əsrarəngiz bir sükut çökdüyünü başa düşdüm. Eyvandan ayaq tappıltısı gəldi, aydın, həyat dolu bir səs eşidildi. Sərin meh astaca qapını itələdi, qıfılı çırmaqladı, sonra bərk bir şey şappıltıyla hovuzun içinə düşdü, görünür yetişmiş meyvə idi. Hava da nə isə qaranlıqda durub gülümsəyən canlının varlığından xəbər verirdi.

Mən bir-birinə qarışmış günlərin, saatların içində azaraq düşünürdüm: “İlahi, əgər indi məni ötən bazar günü ibadətinə çağırsaydılar, zərrə qədər təccüblənməzdim”.

Tərcümə edəni: Natiq Səfərov