Limon onun özünə lazım bildiyi yeganə naz-nemət idi. Məhz limona görə dərisi hamar, ağappaq görsənir, xüsusi təravət saçırdı. O, meyvəni dörd yerə bölür, bir parçasından tualet suyu - ətirləndirici vasitə hazırlayırdı ki, bu da ona gün ərzində bəs edirdi. Qalan üç dilimi ehmalca papiros kağızına bükürdü ki, qarşıdakı növbəti günlərdə istifadə etsin. Açılan səhərin gözəlliyini də məhz limon suyu ilə sifətini təravətləndirəndə duyardı. Kişidən gizlin bu gün həm də sinəsi ilə budlarına sürtmüşdü ondan.
Ruscadan çevirən: Aydın Xan (Əbilov)
Kişi onu öpərək ucadan dedi:
- Limon! Deyəsən, sən limon çayında çimmisən. Ey, limon iyi burnuma dəydi, ürəyimdən portağal keçir.
- Bu dəqiqə - ona hay verdi, beş senlik (ienin yüzdə birinə bərabər pul vahidi) xırda pulu götürüb portağal dalınca yollandı. Baxmayaraq ki, bununla da vanna qəbul edəndən sonra dərisindəki limon ətrinin kişi tərəfindən qoxulamaq sevincindən məhrum oldu.
Sikkədən və limon qoxusundan savayı, onun evində bir şey qalmamışdı. Kişi, heç kimin ondan almaq istəmədiyi, sonu görünməyən uzun-uzadı pyesini masanı əvəz edən köhnə dərgilərin qalağı üstündə yazmaqla məşğul idi.
- Birinci səhnədəki hadisələr limon ağacının fonunda baş verəcək - xüsusi olaraq sənə görə! Sözün düzü, özüm də heç vaxt limonluğu görməmişəm. Kiidə (Yaponiyada şəhər) olanda bir dəfə yamacda naringi ağacları ilə maraqlanmışam. Aylı payız gecələrində, hətta Osakadan (Yaponiyada şəhər) da çoxları onlara tamaşa etməyə gələrdilər. Ay işığında naringilər bataqlıq məşəlinə - əsl nağılvari atəş dənizinə bənzəyirdilər. Limonlar naringiyə nisbətən işıqlıdırlar, onların rəngi adamda hərarət duyğusu qaldırır... Hərarətli sarı məşəllər... Əgər bu hissləri səhnədə vermək mümkün olsaydı...
- Aha.
- Sənə maraqlı deyil? Çətin ki, indi mən işıqlı, cənub koloritli pyes yaza biləm. Öncə şöhrət qazanmaq, məşhurlaşmaq lazımdır.
- Nə üçün bütün adamlar mütləq şöhrət qazanmalıdırlar?
- Ona görə ki, başqa cür yaşaya bilməzlər. Doğrusu, mənim indi heç bir uğur qazanmağıma ümidim yoxdur.
- Mənə o uğur gərək deyil. O, adama nə verir ki?
- Bu, nə isə yeni bir şeydir! Sən indiki tələbələr kimi düşünürsən. Onların üstündə durduqları bünövrəni görən gözləri yoxdur. Fəqət, hətta zəhlələri getmirsə belə, deməli, ən azı onun məqsədəuyğunluğuna şübhə edirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, o bünövrəni dağıtmaq lazımdır. Və onun haçansa dağılacağına inanırlar. O kəslər ki, həyatda uğur qazanmağa çalışır, dağılmalı bünövrə üzərində durduğunu anlamaqlarına baxmayaraq, pilləkənlərin pillələrini dırmaşırlar. Nə qədər ki, mənsəbpərəst daha yuxarı pilləyə qalxır, bir o qədər də onu təhlükə gözləyir. Beləcə, mənsəb arzusunda olan insan bunu bilə-bilə yenə də dırmaşmağındadır - ətrafdakı şərait, həm də özünün meyli onu buna vadar edir. İndiki mənsəbpərəstlik vicdansızlıqla bağlıdır. Mənsəbpərəstlik zamanın əlamətidir. Bu gün qaranlıq və kasıbçılıq içində yaşamağa məhkum edilmiş mənim özüm də mənsəbpərəstlərin sırasına meyilliyəm. Sən kasıbların limon meyvəsi kimi işıqlısan və yəqin, bu problemə başqa tərzdən yanaşırsan.
- Amma mən yalnız kasıbların aşnasıyam. Qoy bütün kişilər həyatda uğur qazansınlar: axı onlar yalnız bu barədə düşünürlər. Qadınlar isə başqa məsələ. Onları iki yerə ayırmaq olar - kasıbların aşnaları və varlıların məşuqələri.
- Yox a, bunu yaman tapmısan!
- Sizsə mütləq qabağa gedəcəksiniz! Bu mənada, kişilərin aqibətini əvvəlcədən görürəm: öncədən hər şey mənə aydındır və heç vaxt yanılmıram. Həqiqəti deyirəm: uğur qazanacağınıza əmin ola bilərsiz.
- Və mən səni atacağam?
- Hökmən!
- Onda mənə yüksəlmək lazım deyil.
- Elə deməyin. Mən həmişə hər bir kişinin uğuruna sevinmişəm. Hərdən düşünürəm ki, sanki mən xoşbəxtlik yumurtası qoyulmuş quş yuvasına bənzəyirəm.
- Səfeh-səfeh danışmağı qurtar və ümumiyyətlə, nəzərə al: mənə sənin uğur qazanmış əvvəlki kişilərin barədəki xatirələrini dinləmək ləzzət eləmir. Vərdişin isə adlı-sanlı xanımları o mənada yada salır ki, sən də limondan istifadə edirsən.
- Siz nə danışırsız? Adlı-sanlıların bura nə dəxli? Limon on senə satılır, mən isə onu dörd hissəyə bölürəm. Belə çıxır ki, bir günün gözəlliyi mənə iki yarım senə başa gəlir.
- Yaxşı-yaxşı! Sən öləndən sonra məzarının üstündə limon ağacı əkəcəyəm.
- Təşəkkür. Çox vaxt düşünürəm, ölsəm, məzarımın başında nişanə olmayacaq, ora yalnız kiçik bir qəbirüstü yazı lövhəciyi basdırılacaq, amma onu ziyarət etməkdən ötrü maşınlarda yaraşıqlı geyinmiş kişilər gələcək.
-Yaraşıqlı kişilər barədə çərənləməyin yetər və bir də mənim yüksəlişim barədəki öncədən dediklərini başından çıxart.
- Mən bilirəm, yaxın gələcəkdə sizi uğur gözləyir.
Onun inamı taleyin özü kimi sarsılmaz idi. O, kişilərdən hansının yüksələ biəcəyini səhvsiz təyin edə bilirdi və özünə də ancaq onların içindən oynaş seçərdi. Onun ilk sevgilisi öz əmisi oğlu olmuşdu. O, varlı ailədən olan nişanlısını atmış və bu qadınla birlikdə şəhər qırağında acınacaqlı bir kiçik otağa köçmüşdü. Hər ikisi həddindən artıq kasıb idi, lakin o, universiteti bitirdikdən sonra diplomatik vəzifə üçün keçirilən müsabiqədən üçüncü yeri tutub Romaya təyinat alanda, keçmiş nişanlısının atası hörmətlə yanına gəldi və qızıyla evlənməyi ona təklif etdi. Aşnası mane olmadı.
Onun ikinci sevgilisi tibb fakültəsinin kasıb tələbəsi çıxdı. Axırda da onu atdı və tikilməkdə olan xəstəxananın podratçısının qızıyla evləndi. Üçüncüsi isə radioqəbuledicilər satan yoxsulun biri idi. Bir dəfə qadın da bildirdi ki, o bədnəzərdir və buna görə də varlana bilmir. Onu atdı və şəhər qırağında olan dükanını əvvəlki varlı məşuqəsinin sahibi olduğu evin yerləşdiyi mərkəzi küçəyə köçürdü. Dördüncü oynaş... Beşinci oynaş...
Onun bu növbəti sevgilisi - kasıb dramaturq - qadının evinə radikal əhval-ruhiyyəli tədqiqatçı-sosioloqlar ayaq açandan sonra, nəhayət ki, özünün uzun-uzadı pyesini bitirdi. Qadına verdiyi sözü yerinə yetirdi və pyesə limon ağacları ilə bağlı səhnə daxil etdi. Düzdür, əsl həyatda işıqlı limon ağaclığını heç vaxt axtarıb tapa bilmədi. Limonluq əsərin epiloqunda peyda olur: dramaturqun vaxtilə dediyi bünövrə dağılandan sonra ideal dünyanın kişisiylə qadını limon ağaclarının arasında söhbət edirlər. Öz pyesi sayəsində o, cağdaş teatr turuppasının primadonnası ilə tanış oldu və onunla məhrəm münasibətlərə başladı.
Yenə əvvəlki tək “limonlu” sevgilisi yaddan çıxdı. Onun öncədən dedikləri gerçəkləşdi. Hər halda, dramaturq böyük uğurlar qazandı. Pilləkənlərin pillələri ilə yuxarı dırmaşdı.
Növbəti sevgilisi vaxtilə dramaturqun evində olmuş və natiqliyi çox xoşlayan fəhlə idi. Ancaq... əsl həqiqətdə, çox güman ki, o, yaradan tərəfdən verilmiş vergini həyatda qazananacan kişilərin gələcəyini göstərmək bacarığını itirmişdi: fəhlə yüksələ bilmədi. Bu az imiş kimi tezliklə təbliğat üstündə onu işdən çıxardılar. Qadın öz vergisi ilə yaşayırdı, onu itirən kimi həyata olan-qalan marağı da öldü. Bəlkə də, o, uğurlar haqqında əvvəlcədən xəbər verməkdən yorulmuşdu, ola bilsin ki, bu dəfə düzəlməsi mümkünsüz olan səhvə yol vermişdi...
Onun cənazəsini torpağa tapşıran günü dramaturqun pyesinin ilk tamaşası oldu. O, baş rolda oynayan yeni sevgilisinin monoloqunda “limonlu” qadının ədalarının təqlidini hiss etdi. Tamaşaçıların sürəkli alqış sədaları altında səhnə əsəri bitəndən sonra, epiloq hissəsindəki limonları maşınlara yükləyib kasıbların aşnasının təzəcə qazılmış qəbrinin üstündəki taxta lövhəciyinin qarşısında, bir-birindən fərqli olan, on üçüncü gecənin ayına bənzəyən (qəməri təqvimi ilə doqquzuncu ayın 13-dən 14-nə keçən gecə bədirlənmiş ay çox gözəl görünür, ona işarədir, -) iri, limon rəngli qəndillər qalanmışdı.
- Deməli, burada da onun öz limon ağacları varmış, - kişi pıçıldadı...