Luvina | Xuan Rulfo
Luvina | Xuan Rulfo
«Cənubda başı göyə dirənən dağlar arasında ən hündür dağ Luvinadır. Luvina həm də o dağların ən daş – kəsəklisidir. Həmin bu dağ sanki bütünlüklə
əhəng daşından hörülüb. Ancaq indiyəcən Luvinada heç kim bu daşı əzib əhəng eləmək haqda fikirləşməyib. Burada əhəng daşına həmişə əl – ayağa dolaşan lazımsız bir şey kimi baxıblar. Yerli camaat bu daşa «vəhşi» daş deyir. Yəqin elə buna görədir ki, Luvinanın zirvəsinə aparan yamacın adı «vəhşi daşlar» adlanır. Günəş və külək buralarda daşın – torpağın qənimidir. Buraların ağappaq torpağı sanki işıq saçır. Elə bil bu torpaq səhər şehini canına çəkib, amma əridə bilmir. Əslində isə belə deyil. Burada səhər şehi deyilən şeyin nə olduğundan heç kimin xəbəri yoxdur. Çünki Luvinada gecə də, səhər də hava soyuqdur. Rütubət şehə çevrilib torpağa qonmağa imkan tapmamış dönüb bulud olur.
Düzünü desək, buralarda torpaq tapmaq da çətin məsələdir. Hər tərəf qayalıq, dərin dərələr, dibi görünməyən uçurumlardır. Luvina camaatının dediyinə görə gecələr bu uçurumlardan cürbəcür yuxular çıxır. Onlar da yatıb həmin bu yuxuları görürlər. Ola bilər. Amma mən o uçurumların dibindən küləkdən başqa nəyinsə çıxmağını hələ görməmişəm. Külək toz – torpaq qoparıb dalğa – dalğa uçurumun içindən göyə qalxır. Elə bil, uçurumun dibində, qaranlıq yerdə nəhəng təpəgözlər gizlənib və bu külək onların qamış çubuğunun içinə üfürdükləri nəfəsləridir. Uçurumun divarlarında hərəsi özünə bir ovuc torpaq tapıb kökünü bu torpağa batıran və öz sarmaşan qol – budağı ilə bərk – bərk qayalığı qucaqlayan acı – şirin quş üzümü kolları gözə dəyir. Amma dinclik bilməyən külək bu fağır bitkiyə də boy atmağa imkan vermir. Daşların arasında kölgəlik olan yerdə tək – tük tikanlı meksika laləsinin ağ güllərini də görmək olar. Ancaq bu gülün ləçəkləri tez qopub düşür və bu vaxt onun tikanlı budaqları ildırım sürətiylə yanından ötüb keçən küləyi cırmaqlamağa başlayır.
Yəqin ki, artıq siz özünüz də fikir verdiniz – Luvinada həmişə külək əsir. Özü də boz külək. Deyilənə görə onun rənginin belə boz olmasının səbəbi vulkanın ağzından qum və kül qamarlayıb özüylə götürməsidir. Bilmirəm, bu nə dərəcədə həqiqətə uyğundur, amma onu bilirəm ki, Luvinada hər tərəf boz dumanın içindədir. Siz özünüz də bunun şahidi olacaqsınız. Külək pələng kimi Luvinanın üstünə atılır. Bəli, bəli, məhz pələng kimi. Hətta adama elə gəlir ki, bu külək yox, həqiqətən də pələngdir və caynağına keçirdiyi ovunu didib dağıdır. Güclü külək evlərin damını qoparır. Özü də buranın camaatını damsız qoyan belə küləklər Luvinada nadir hadisə hesab olunmur. Buraların küləyi üçün evin damını qoparmaq, sizin tərəflərin küləyi üçün başınıza qoyduğunuz həsir şlyapanı uçurmaq kimi bir şeydir. Damı uçan evlərin yetim daş – divarları başıaçıq qalır. Luvinada külək heç vaxt ara vermir. Külək ya tozu torpağa qatır, ya da sakit – sakit əsir. Sakit əsdiyi vaxt sanki külək Luvinanı cırmaqlayır. Elə bil doğrudan da buraların küləyinin caynaqları var. Siz cırmaq səslərini burda səhər də eşidə bilərsiz, axşam da. Luvinanın küləyi heç vaxt yoruldum demir. O bütün divarları cırmaqlayır, ağır daşları torpağın qucağından alıb götürür, özünü qapılara çırpır, dərmə – deşik tapıb evlərə soxulur. Onun əlindən yaxa qurtarmaq mümkün olan iş deyil. Buralarda külək canınıza hopur, iliyinizə işləyir və siz hiss edirsiz ki, bir az da belə davam eləsə bu külək ruhunuzu bədəninizdən alıb uçuracaq. Siz özünüz də bunun şahidi olacaqsanız».
Hekayətçi bu yerdə susub küçəyə boylandı.
Bayırdan içəriyə çay şırıltısının səsi dolurdu. Çay öz sularını qamışdığa çırpıb üzüaşağı axırdı. Badam ağacının yarpaqları sakit – sakit xışıldayırdı. Uşaqlar qışqırışa – qışqırışa meyxananın qapısından içəri düşən işıq zolağıyla oynayırdılar.
Uçan qarışqalar topayla otağa doluşub neft lampasının şüşəsinə hücum çəkirdilər. Şüşəyə dəyib qanadlarını yandırır, döşəmənin üstünə düşürdülər. Çöldə hava get – gedə qaralırdı.
- Bura bax, Kamilo, bizə iki dənə də pivə gətir! – hekayətçi dilləndi. – Hə, yaxşı yadıma düşdü, – hekayətçi yenə sözünə davam elədi. – Siz Luvinada heç vaxt aydın səma görə bilməzsiniz. Luvinada səma sanki bozarıb, əhəng tozundan pərdəyə bürünüb. Bu toz heç vaxt çəkilib getmir. Dağların yamacları isə lüm – lütdür: nə bir ağaca, nə bir yaşıl ota rast gələ bilməzsiz. Bir sözlə, adamın gözlərinin baxıb dincəlməsi üçün heç nə yoxdur. Elə bil ətrafdakı hər şeyin canına kül, əhəng tozu hopub. Siz özünüz bunu öz gözlərinizlə görəcəksiniz: qup – quru, ölü dağlar və onların arasında başı göyə dirənən Luvina. Luvinanın yamacına səpələnən və uzaqdan ağ xal kimi görünən komalar ölü adamın alnındakı ağ gül çələngini xatırladır.
Uşaqların hay – küyü lap yaxından eşidilməyə başladı və bir az keçməmiş onlar meyxanaya doluşdular. Hekayətçi ayağa qalxıb qapıya yaxınlaşdı.
- Basın burdan bayıra! – uşaqların üstünə qışqırdı. – Qoyun camaat sakit oturub söhbət eləsin! Oynuyun, amma hay – küysüz.
O, yenidən stola tərəf gəlib yerində oturdu və yarımçıq qalmış söhbətinə davam elədi: – Deməli belə, dediyim kimi, Luvinada yağışın yağmağı hələm – hələm baş verən hadisə deyil. İlin tən ortasında yağış Luvinanı tər – təmiz çimizdirir, qayaları oyur, bütün daş – kəsəyin toz torpağını yuyub aparır. Yağışdan sonra hara baxsan ancaq daş – kəsək görərsən. Amma bu vaxtlar buludlara baxmaq adama xüsusi ləzzət eləyir. Görürsən ki, iki ağır, köpmüş bulud o dağdan bu dağa sürünə – sürünə axırda bir – biriylə toqquşur, zərbdən hərəsi bir tərəfə atılır və bu vaxt elə bil qayaların ülgüc zirvələrinə dəyib yırtılıblarmış kimi partlayırlar. Bu partlayışın səsi aləmi başına götürür. Bu cür təxminən on – on iki gün davam eləyir. Sonra gələn il bu vaxtlaracan yağışın ayağı buralardan kəsilir. Bir də görürsən bir – neçə il Luvinaya yağış yağmır.
… Belə – belə işlər, Luvinaya yağış gec – gec yağır. Hətta qıraq adama elə gəlir ki, buralara ömür – billah yağış yağmayıb. Buranın torpağı da yaşlı adamın dərisi kimi quruyub, yeyilib, qırışıb. Yağışdan sonra torpağın üstü «yağış tikanları» ilə örtülür. Luvinada yağışdan sonra bərkiyən və ayaqqabınızın altına iti daş kimi batan palçıq parçalarına «yağış tikanları» deyirlər. Adama elə gəlir ki, torpaq çevrilib tikana dönüb.
O, pivəni başına çəkib axırıncı damcıya qədər içdi. Butulkanın dibində ancaq köpük qaldı.
- Nə deyirsən de, – o, sözünə davam elədi, – amma yer üzündə Luvinadan daha kədərli yer ola bilməz. Siz özünüz ora çatan kimi bunu hiss edəcəksiniz. Mən hətta deyərdim ki, orada qəm – kədər özünə əbədi yuva qurub. Luvina camaatı təbəssümün nə olduğunu bilmir. Onların sifəti sanki taxtadandır.
Luvinada kədəri gözlə görmək olur. O, yaxanızdan yapışıb nə səhər, nə axşam sizdən əl çəkir. Hətta külək də bu kədəri dağıtmaq gücündə deyil. Külək yalnız onun tozunu alır, onu təzələyir. Orda siz bu yerlərin kədərin vətəni olduğunu, dünya yaranandan onun burada yaşadığını anlayırsınız. Luvinada siz qəm – kədərin əlindən heç yana qaça bilmirsiz. Siz bu qəm – kədərin dadına baxmağa, əlini sıxmağa məhkumsunuz. Qəm – kədər hər tərəfdən sizin üstünüzə gəlir, sizi sıxır, əzir, sanki böyük yapışqan kimi ürəyinizə yapışır, ürəyinizi boğmayınca sizdən əl çəkmir.
…Oranın yerli camatının dediyinə görə, guya ay bədirlənən vaxt Luvina küçələrində küləyi gözlə görmək olur. Guya külək insan cildinə girib evlərin arasıyla gəzişir, çiyinlərinə atdığı qara plaşın ətəyi yerlə sürünür. Amma mənim Luvinada aylı gecələrdə gördüyüm yeganə şey ancaq ümidsizlik idi… Ancaq ümidsizlik.
Pivənizi niyə içmirsiz? Heç əlinizi də vurmamısınız ki. Siz bir dadına baxın. Bəlkə ilıqdır, ona görə xoşunuza gəlmir? Bizdə burda ayrı cür pivə olmur. Bilirəm, ilıq pivə eşşək sidiyinin dadını verir. Amma burda əvvəl – axır hər şeyə öyrəşirsən. Orda, dağın başında heç bunu da tapa bilməyəcəksiniz. Buna əmin ola bilərsiniz. Bu pivəyçün orada burnunuzun ucu göynəyəcək. Luvinada siz oranın arağından başqa heç nə tapa bilməzsiz. Onlar orada həmin arağı «oha – se» adlandırdıqları otdan çəkirlər. Amma zəhrimarı çox içmək olmur: bir – iki qurtum içəndən sonra adamın başı hərlənir. Elə bil səni fır – fıra kimi fırladırlar. Yaxşısı budur pivənizi için. Mən bilirəm nə deyirəm.
Çay hələ də qamış kollarıyla vuruşmağındaydı. Ağacların yarpaqları xışıldayırdı. Uşaqlar oynayırdılar. Hava qaralmışdı, ancaq hələ axşam deyildi.
Hekayətçi yenə qapıya yaxınlaşıb çölə boylandı.
- Adətən keçmişi yada salanda, – o, yenidən yerinə qayıdıb sözünə davam elədi, – hər şey adama çox asan gəlir. Yaşananlar xatirələrdə öz kəsərini itirir, tamam dəyişir. Amma Luvinanı yada saldıqca mən orada başıma gələnləri sanki bir də yaşayıram və hər şeyi olduğu kimi danışıram. Mən orda yaşamışam. Yox yaşamamışam, bütün ömrümü çürütmüşəm. Luvinaya gələndə mən cavan bir oğlan idim. Ümidimi itirməmişdim. Luvinadan qayıdanda mən artıq bütün ümidlərini basdırmış qocaya dönmüşdüm. İndi də siz ora yollanırsız… Sizə baxıram və sanki Luvinaya gəldiyim gün özümü görürəm. Sanki siz yox, mən ora yollanıram. Orada bütün gördüklərim bir – bir gözümün qabağında canlanır… Etiraz etməsəydiniz sizin pivənizi içərdim. Görürəm heç pivəyə baxmırsınız. Mən isə artıq pivəsiz yaşaya bilmirəm. Pivə içəndə elə bil bir az yüngülləşirəm. Pivəni içirəm – elə bil başımı soyuq suya salıb çıxarıram. Hə, deməli biz ilk dəfə Luvinaya gələndə bizi gətirən arabaçı atlara dincəlməyə imkan verməyib arabanı geriyə döndərdi. Biz arabadan düşən kimi birnəfəsə bizə:
- Əlvida, – dedi.
- Hara? – mən təəccübləndim. – Belə istidə niyə atları ləhlədirsən? Görmürsən, onsuzda taqətdən düşüblər.
- Bir az da burda qalsaq doğrudan da atların işi bitəcək, – arabaçı cavab verdi. – Mən getdim, əlvida.
O, atların üzünü geri döndərib yamacla üzüaşağı enməyə başladı. Atları elə çapırdı ki, sanki onun arxasınca hansısa şər qüvvə düşmüşdü.
Mən arvadım və üç uşağım ilə orda qaldım. Meydanın ortasında durmuşduq – əllərimizdə çamadanlar, bağlamalar. Kəndə gəlib çatmışdıq, amma insan deyilən bir allah bəndəsi gözə dəymirdi. Təkcə külək evlərin arasıyla o yan bu yana dolaşırdı.
Meydan da lüm – lüt idi. Bütün meydanda nə bir kol, nə bir ot gördüm. Külək ordan vurub burdan çıxırdı. Biz də sanki yanğından çıxan bu lüm – lüt meydanın düz ortasında dayanmışdıq.
- Biz hara gəlib çıxmışıq, Aqrippina? – arvadımdan soruşdum.
O ancaq çiyinlərini çəkdi.
- Yaxşı, onda get axtar gör buralarda nahar eləməyə, gecələməyə yer tapa bilirsən. Biz səni burada gözləyirik, – dedim.
O, balaca oğlumuzu da özüylə götürüb çıxıb getdi. Getdi və qayıtmadı.
Günəş dağların arxasında gizlənəndən sonra biz onu axtarmağa yollandıq. Boş küçələrlə bir xeyli gəzib dolaşdıq. Axır ki, onu tapdıq. O, kilsənin düz ortasında oturmuşdu. Uşaq onun dizləri üstə yatmışdı.
- Aqrippina, neynirsən burda?
- Gəlmişəm dua eliyim.
- Heç dua eləməyin vaxtıdı? – mən təəccübləndim. O, yenidən çiyinlərini çəkdi. Bu boş, deşik damından küləyin vıyıltıyla içəri dolduğu anbara oxşar daş kilsədə də dua eləmək olarmı?
- Mehmanxana tapdın?
- Burda mehmanxana yoxdur.
- Bəs karvansara?
- Burda karvansara da yoxdur.
- Heç olmasa bir adamla rastlaşdın? Yəni bu boyda kənddə bir adam yoxdur? – mən soruşdum.
- Var. Üzbəüz evdə… Qadınlardı… Elə indi də orada, qapının arxasında dayanıblar. Bax, qapının çatlarından gözləri parıldıyır. Görürsən? Onlardır… Bizə baxırlar… Biri özündə cürət tapıb başını bayıra çıxardı… Par – par parıldayan iri gözləri vardı, nimçə boyda… Amma yemək üçün bizə verməyə heç nəyləri yoxdur. Heç qapını belə üzümə açmadılar. Bir onu dedilər ki, kənddə yeməyə heç nə yoxdur… Mən də bu kilsəyə gəlib allaha dua eləməyə başladım.
- Bəs niyə meydana qayıtmadın? Biz axı səhərdən səni orda gözləyirik.
- Mən bura dua eləmək üçün gəlmişəm. Hələ duamı qurtarmamışam.
- Biz hara gəlib çıxmışıq, Aqrippina?
Arvadım yenə çiyinlərini çəkdi.
Biz kilsədəki səcdəgahın arxasında özümüzə yer düzəldib gecələmək üçün burada qaldıq. Düzdür, külək bura da özünü soxurdu, amma kilsədə ən az yel çəkən yer məhz səcdəgahın arxasıydı. Bütün gecəni külək dayanmadan uğuldayırdı, kilsənin dəlmə – deşiklərindən içəri soxulub üstümüzdən vıyıltıyla o yan bu yana keçirdi, gözəgörünməz əlləriylə ağır xaçları silkələyirdi. Küləyin hər yeni dalğasıyla bu nəhəng yoğun xaçların bağlandığı məftil cırıldayırdı. Sanki kimsə kilsədə dişlərini bərk – bərk bir – birinə sürtürdü.
Uşaqlar ağlayırdı. Qorxudan onların gözünə yuxu getmirdi. Arvadım üç uşağımızın üçünü də qucaqlayıb, sinəsinə sıxıb oturmuşdu. Mən bilmirdim heç neyləyim.
Səhərə yaxın külək azaldı. Amma bir az keçməmiş yenidən gücləndi. Bütün gecə boyu cəmi bir dəqiqə ətrafa tam sakitlik çökdü. Sanki bu bir dəqiqənin içində göy yerə enib öz ağırlığı ilə yer üzünün bütün səslərini əzib boğdu… Axır ki uşaqlar da yata bildi. Arvadım da yanımda uzanıb sakit – sakit nəfəs alırdı.
- Bu nədir? – arvadım qəfil məndən soruşdu.
- Nəyi deyirsən? – mən suala sualla cavab verdim.
- Bunu… xışıltını. Eşidirsən?
- Yox. Yat. Heç olmasa azca dincimizi alaq. Bir azdan səhər açılacaq.
Amma bir az keçmiş mən də qəribə şıppıltı səsi eşitdim. Elə bil qaranlıqda düz başımızın üstündə yarasalar uçuşurdu. Bu yarasaların qanadları o qədər böyük idi ki, onlar qanad çaldıqları vaxt kilsənin döşəməsinə dəyirdilər. Mən cəld ayağa qalxdım. Qanadlar bir az da sürətlə hərəkət eləməyə başladı, sanki yarasalar məndən qorxub kilsə qapısının sınıq pəncərə yerlərindən özlərini çölə atırdılar. Mən asta – asta qapıya tərəf addımladım; hardansa qəribə xışıltı səsi gəlirdi. Alaqapıya çatıb dayandım – dayandım və onları – Luvinanın qadınlarını gördüm. Hamısının başında tünd rəngli örpək, çiyinində su səhəngi varıydı. Gecənin qara fonunda qara kölgələr.
- Sizə nə lazımdır? Səhərin gözü açılmamış hara belə gedirsiz? – onlardan soruşdum.
- Su gətirməyə, – aralarından kimsə cavab verdi.
Onlar lal – dinməz mənə baxırdılar. Sonra üzlərini çevirib öz qara səhənglərini çiyinlərinə qoydular və küçəylə üzüaşağı addımlamağa başladılar. Az keçməmiş hamısı gecənin alaqaranlığına qarışıb yox oldu.
Yox, mən heç vax Luvinada keçirdiyim o birinci gecəni unuda bilmərəm.
Həmin gecəni yada salıb sonra da pivə içməmək mümkün deyil. Siz mənimlə razısız? Pivə ən azından o gecəylə bağlı xatirələrin acısını götürür.
- Deyəsən, siz mənim Luvinada neçə il yaşadığımı soruşurdunuz?.. Sözün düzü, heç özüm də bilmirəm. Orda məni qara qızdırma tutmuşdu. Sağalandan sonra Luvinada keçirdiyim günlərin sayını – hesabını itirmişdim. Məncə, orada bir ömür yaşamışam. Luvinaya çatan kimi vaxt sənin üçün dayanır. O kənddə heç kim saata baxmır, heç kim ötüb keçən illərin xiffətini çəkmir. Səhər günəş doğur, axşam batır. Vəssalam: əvvəlcə gündüz gəlir, sonra gecə, gündüz – gecə, gündüz – gecə – ta ölüm saatı yetişənəcən. Luvinada yaşayanlar üçün isə ölüm ümid işığıdır.
Siz yəqin fikirləşirsiz ki, mənim söhbət eləmək üçün elə cəmi bir mövzum var. Bəli, cənab, elədir… Əgər sən hər gün evin kandarında oturub günəşin necə qalxdığına və endiyinə əvvəlcə yavaş – yavaş başını yuxarı qaldırıb, sonra isə yavaş – yavaş aşağı salıb tamaşa edirsənsə günlərin bir günü sənin içində nəsə dəyişir, hansısa yay boşalır və sən zaman duyğusunu itirisən, diri – diri ölüyə çevrilirsən. Luvinanın qocaları məhz bu cür ömür sürürlər.
Məsələ burasındadır ki, Luvina qoca və qarıların və bir də belə demək mümkündürsə, dünyaya gəlməyə fürsət tapmamış körpələrin kəndidir… Düzdür, zəiflikdən ayaq üstə güclə duran heysiz qadınlara da hərdən rast gəlmək olar. Oğlan uşaqları Luvinadan tez əkilirlər… Heç bığ yerləri tərləməmiş uşaqlığa əlvida deyirlər. Dünən anasının döşünü əmən bu gün əlinə toxa alıb çölə çıxır. Bu birinci addım. İkinci addım kənd hasarının üstündən tullanmaqdır. Tullandın və əlvida, Luvina! Bax, Luvinada işlər bu cürdür.
Dediyim kimi, Luvinada ancaq əldən – ayaqdan düşmüş qocalar, ərsiz arvadlar və ərləri qazanc dalınca yollanıb geri qayıtmayan və allah bilir indi harada itib batan ərli arvadlar yaşayır… Hərdən bir kişilər kəndə qayıdırlar və onların dönüşü neçə ildən bir Luvinaya yağan yay yağışına bənzəyir. Mən sizə artıq Luvinaya yağan yağış haqda danışmışam. Geri qayıdan olanda bütün kənddə razılıq dolu pıçıltılar eşidilir, həmin adam bir müddət sonra yenidən kənddən çıxıb gedəndə razılıq dolu pıçıltıları narazı uğultular əvəz edir… Oğullar kəndən çıxanda öz qoca ata – analarına bir kisə yeməli nemət qoyub gedirlər. Ərlər kənddən çıxanda öz arvadlarına yadigar kimi bir uşaq da qoyurlar. Gedənlərin uzun müddət səs – sorağı eşidilmir; bəziləri bir ilə yenidən qayıdıb gəlir, bəziləri həmişəlik yoxa çıxır… Oğullar qazanc dalınca yollanır. Buna hamı kənddə təbii baxır. Luvinalılar özləri demişkən: «adət – ənənə belədir – oğul qazanc dalınca yollanmalıdır». Bir sözlə, oğullar necə ki vaxtilə onların ataları nənə – babalarını ac qoymamaq üçün işləyib tər töküb, eynən o cür, bütün ömürləri boyu öz valideynlərinə bir qarın çörək pulu qazanmaqdan ötrü işləyirlər. İllərdir luvinalılar bu «adət – ənənəyə» sadiqdilər…
Oğullar yad diyarlarda süləndikləri vaxt qocalar evin kandarında oturub taqətdən düşmüş qollarını yanlarına sallayırlar və gözləyirlər. Öz oğullarını və öz ölümlərini gözləyirlər. Və əgər bu günəcən allahın unutduğu Luvinada hələ sağ qoca varsa, o qoca yaşadığına görə yalnız oğluna minnətdar olmalıdır.
Bir dəfə mən onlara bərəkətli torpağı olan yerlərə köçməyi məsləhət gördüm. Dedim: «Gəlin, burdan çıxıb gedək. Hara köçsək burda yaşadığımızdan yaxşı yaşayacağıq. Konqresə müraciət eləyək, bizə köməklik göstərsin».
Hamısı ölü gözlərini zilləyib mənə qulaq asırdı. Və bu ölü gözlərin lap dərinliyində hələ də həyat qığılcımı parlayırdı.
- Konqres köməklik göstərsin, deyirsən? Sən bu Konqress haqda nə isə bilirsən, müəllim?
- Əlbəttə, – mən cavab verdim.
- Elə biz də bilirik o Konqres nə yuvanın quşudur. Yaxşı bilirik. Amma onun anası haqda heç nə eşitməmişik.
Mən Konqresin anasının Vətən olduğunu onlara başa salmağa çalışırdım. Amma onlar başlarını yırğalayıb: «Yox, müəllim, bu məsələ nə isə dolaşıq məsələdir» – deyib gülüşdülər. Ömrümdə birinci və axırıncı dəfə mən Luvina camaatının gülməyini onda gördüm. Qocalaq mırıq dişlərini ağarda – ağarda mənə Konqres kimi yaramazların həmişə analarından bixəbər olduqlarını dedilər.
Bilirsiz, onlar tamamilə haqlı idilər. Bu Konqresin sən demə başı yaman qarışığıymış. Yer üzündə Luvina adlı bir kəndin olduğu onun doğma dağları tərk edib haradasa cinayət törədən oğullarını tapmaq lazım gələndə Konqresin yadına düşür. Onda cinayətkarı yaxalamaq üçün onun dalınca hətta Luvinaya da silahlı adamlar göndərirlər. Ələ keçirib güllələyirlər. Əgər bu cür hadisələr olmasaydı orda, yuxarılarda yer üzündə Luvina adlı bir kəndin olduğundan heç kim xəbər tutmazdı.
- Deyirsən, burdan çıxıb gedək, – onlar məndən soruşdular, – deyirsən, bəsdir aclıq çəkdik, aclığın hələ heç kimə xeyri dəyməyib. Yaxşı, tutaq ki, biz burdan çıxıb getməyə razı olduq. Bəs onda, ölənlərimizi necə özümüzlə aparaq? Onların son məskənləri buradır. Biz onları atıb gedə bilmərik.
Belə deyə – deyə onlar indiyənəcən orada yaşayır. Siz özünüz tezliklə bu dediklərimin doğru olduğunu görəcəksiniz. Acından ölməmək üçün həmin kənddə meskit qabığı çeynəyirlər. Susuzluğu yatırmaq üçün tüpürcəklərini udurlar. Oranın camaatı titrək kölgə kimi evlərin divarlarından tuta – tuta küçələrdə gəzişir. Adama elə gəlir ki, əgər külək onları itələməsə özlərinin addım atmağa gücləri çatmaz.
- Bəs külək? – bir gün mən özümü saxlaya bilməyib soruşdum. – Bu küləyə necə öyrəşmək olar? Axı bu külək sizin axırınıza çıxacaq.
- Əgər külək əsirsə, deməli, belə məsləhətdir, – cavab verdilər. – allah özü belə məsləhət bilib. Külək səngiyəndə biz özümüzü pis hiss eləyirik. Küləksiz gündə günəş elə bil bir az da yerə yaxınlaşır, düz başımızın üstə durur, canımızdakı suyu axır damlasınacan buxara çevirir, bütün qanımızı sovurur. Külək qopan kimi isə günəşi göyə qaldırır və onu lap yuxarıda saxlayır. Aşağı düşməyə qoymur. Küləksiz bizim işimiz çətin olar.
O vaxtdan mən bir daha onlarla kənddən köçmək barədə söhbət eləmədim. Özüm Luvinadan çıxıb uzaqlaşdım. Və yəqin ki, daha heç vaxt ora qayıtmayacam.
…Həyat doğrudan da təsadüflərlə doludur. Mənə demişdilər: «Biz sizi San – Xuan – Luvinaya göndəririk». İşə bir bax, indi mən on beş il bundan qabaq mənim keçdiyim yolları keçməyə hazırlaşan, Luvinaya işləməyə yollanan adamla oturub söhbət edirəm. O vaxt mənim gücüm – qüvvəm aşıb daşırdı, başım ideallarla doluydu… Siz özünüz də bilirsiz ki, bizim hamımıza xeyirxah ideallar aşılayırlar. Və sonra biz həmin bu idealları hamının beyninə yeritməyə çalışırıq, onları bütün dərdlərin dərmanı sayırıq. Amma Luvinada mənim bu xoş məramlı cəhdim boşa çıxdı. Mən eksperiment keçirdim və uğursuzluğa düçar oldum.
San – Xuan – Luvina! Bu ad mənim qulağımda cənnət musiqisi kimi səslənirdi. Ancaq gözlərimi açanda özümü cəhənnəmdə gördüm. Ölüm ayağında olan bir kənd. Hətta kəndin itləri də hamısı acından qırılıb. Aya hürüb gecənin sakitliyini dağıtmağa kənddə bir it belə qalmayıb. Bəli, bəli, məhz gecənin sakitliyini. Çünki siz küləyin səsinə öyrəşən gün sizin üçün hər yerə səhrada olduğu kimi sakitlik çökəcək. Bu sakitlik sizin axırınıza çıxacaq. Bir mənə baxın. Mən artıq məhv olmuş bir adamam. Eybi yox, özünüz ora gedib çatan kimi mənim indi nə demək istədiyimi anlayacaqsınız.
Necə fikirləşirsiz, bəlkə deyək hərəmizə bir qədəh meskal arağı gətirsinlər? Pivə adamı oturub rahat söhbət eləməyə qoymur. Adam tez – tez bayıra çıxmalı olur. Hey, Kamilo, bizə iki qədəh meskal arağı gətir! Hə, dediyim kimi… – O, sözünü yarımçıq qoydu, donuq baxışlarını qanadlarını neft lampasının şüşəsində yandıran, qanadsız soxulcana oxşayan qarışqalar gəzişən stola zillədi.
Gecənin yaxınlaşdığı hiss olunurdu. Çay qamışların arasından keçib bayaqkından daha bərk səs – küy qoparırdı. Uşaqların da hay – küyü kəsilmişdi. Açıq qapıdan görünən göy parçasında bu gecənin ilk ulduzları gözə dəyirdi.
Bir dəqiqə əvvəl diqqətlə qanadsız qarışqalara baxan hekayətçi başını stolun üstünə qoyub yuxuya getdi.
Tərcümə etdi: Rövşən Ramizoğlu
əhəng daşından hörülüb. Ancaq indiyəcən Luvinada heç kim bu daşı əzib əhəng eləmək haqda fikirləşməyib. Burada əhəng daşına həmişə əl – ayağa dolaşan lazımsız bir şey kimi baxıblar. Yerli camaat bu daşa «vəhşi» daş deyir. Yəqin elə buna görədir ki, Luvinanın zirvəsinə aparan yamacın adı «vəhşi daşlar» adlanır. Günəş və külək buralarda daşın – torpağın qənimidir. Buraların ağappaq torpağı sanki işıq saçır. Elə bil bu torpaq səhər şehini canına çəkib, amma əridə bilmir. Əslində isə belə deyil. Burada səhər şehi deyilən şeyin nə olduğundan heç kimin xəbəri yoxdur. Çünki Luvinada gecə də, səhər də hava soyuqdur. Rütubət şehə çevrilib torpağa qonmağa imkan tapmamış dönüb bulud olur.Düzünü desək, buralarda torpaq tapmaq da çətin məsələdir. Hər tərəf qayalıq, dərin dərələr, dibi görünməyən uçurumlardır. Luvina camaatının dediyinə görə gecələr bu uçurumlardan cürbəcür yuxular çıxır. Onlar da yatıb həmin bu yuxuları görürlər. Ola bilər. Amma mən o uçurumların dibindən küləkdən başqa nəyinsə çıxmağını hələ görməmişəm. Külək toz – torpaq qoparıb dalğa – dalğa uçurumun içindən göyə qalxır. Elə bil, uçurumun dibində, qaranlıq yerdə nəhəng təpəgözlər gizlənib və bu külək onların qamış çubuğunun içinə üfürdükləri nəfəsləridir. Uçurumun divarlarında hərəsi özünə bir ovuc torpaq tapıb kökünü bu torpağa batıran və öz sarmaşan qol – budağı ilə bərk – bərk qayalığı qucaqlayan acı – şirin quş üzümü kolları gözə dəyir. Amma dinclik bilməyən külək bu fağır bitkiyə də boy atmağa imkan vermir. Daşların arasında kölgəlik olan yerdə tək – tük tikanlı meksika laləsinin ağ güllərini də görmək olar. Ancaq bu gülün ləçəkləri tez qopub düşür və bu vaxt onun tikanlı budaqları ildırım sürətiylə yanından ötüb keçən küləyi cırmaqlamağa başlayır.
Yəqin ki, artıq siz özünüz də fikir verdiniz – Luvinada həmişə külək əsir. Özü də boz külək. Deyilənə görə onun rənginin belə boz olmasının səbəbi vulkanın ağzından qum və kül qamarlayıb özüylə götürməsidir. Bilmirəm, bu nə dərəcədə həqiqətə uyğundur, amma onu bilirəm ki, Luvinada hər tərəf boz dumanın içindədir. Siz özünüz də bunun şahidi olacaqsınız. Külək pələng kimi Luvinanın üstünə atılır. Bəli, bəli, məhz pələng kimi. Hətta adama elə gəlir ki, bu külək yox, həqiqətən də pələngdir və caynağına keçirdiyi ovunu didib dağıdır. Güclü külək evlərin damını qoparır. Özü də buranın camaatını damsız qoyan belə küləklər Luvinada nadir hadisə hesab olunmur. Buraların küləyi üçün evin damını qoparmaq, sizin tərəflərin küləyi üçün başınıza qoyduğunuz həsir şlyapanı uçurmaq kimi bir şeydir. Damı uçan evlərin yetim daş – divarları başıaçıq qalır. Luvinada külək heç vaxt ara vermir. Külək ya tozu torpağa qatır, ya da sakit – sakit əsir. Sakit əsdiyi vaxt sanki külək Luvinanı cırmaqlayır. Elə bil doğrudan da buraların küləyinin caynaqları var. Siz cırmaq səslərini burda səhər də eşidə bilərsiz, axşam da. Luvinanın küləyi heç vaxt yoruldum demir. O bütün divarları cırmaqlayır, ağır daşları torpağın qucağından alıb götürür, özünü qapılara çırpır, dərmə – deşik tapıb evlərə soxulur. Onun əlindən yaxa qurtarmaq mümkün olan iş deyil. Buralarda külək canınıza hopur, iliyinizə işləyir və siz hiss edirsiz ki, bir az da belə davam eləsə bu külək ruhunuzu bədəninizdən alıb uçuracaq. Siz özünüz də bunun şahidi olacaqsanız».
Hekayətçi bu yerdə susub küçəyə boylandı.
Bayırdan içəriyə çay şırıltısının səsi dolurdu. Çay öz sularını qamışdığa çırpıb üzüaşağı axırdı. Badam ağacının yarpaqları sakit – sakit xışıldayırdı. Uşaqlar qışqırışa – qışqırışa meyxananın qapısından içəri düşən işıq zolağıyla oynayırdılar.
Uçan qarışqalar topayla otağa doluşub neft lampasının şüşəsinə hücum çəkirdilər. Şüşəyə dəyib qanadlarını yandırır, döşəmənin üstünə düşürdülər. Çöldə hava get – gedə qaralırdı.
- Bura bax, Kamilo, bizə iki dənə də pivə gətir! – hekayətçi dilləndi. – Hə, yaxşı yadıma düşdü, – hekayətçi yenə sözünə davam elədi. – Siz Luvinada heç vaxt aydın səma görə bilməzsiniz. Luvinada səma sanki bozarıb, əhəng tozundan pərdəyə bürünüb. Bu toz heç vaxt çəkilib getmir. Dağların yamacları isə lüm – lütdür: nə bir ağaca, nə bir yaşıl ota rast gələ bilməzsiz. Bir sözlə, adamın gözlərinin baxıb dincəlməsi üçün heç nə yoxdur. Elə bil ətrafdakı hər şeyin canına kül, əhəng tozu hopub. Siz özünüz bunu öz gözlərinizlə görəcəksiniz: qup – quru, ölü dağlar və onların arasında başı göyə dirənən Luvina. Luvinanın yamacına səpələnən və uzaqdan ağ xal kimi görünən komalar ölü adamın alnındakı ağ gül çələngini xatırladır.
Uşaqların hay – küyü lap yaxından eşidilməyə başladı və bir az keçməmiş onlar meyxanaya doluşdular. Hekayətçi ayağa qalxıb qapıya yaxınlaşdı.
- Basın burdan bayıra! – uşaqların üstünə qışqırdı. – Qoyun camaat sakit oturub söhbət eləsin! Oynuyun, amma hay – küysüz.
O, yenidən stola tərəf gəlib yerində oturdu və yarımçıq qalmış söhbətinə davam elədi: – Deməli belə, dediyim kimi, Luvinada yağışın yağmağı hələm – hələm baş verən hadisə deyil. İlin tən ortasında yağış Luvinanı tər – təmiz çimizdirir, qayaları oyur, bütün daş – kəsəyin toz torpağını yuyub aparır. Yağışdan sonra hara baxsan ancaq daş – kəsək görərsən. Amma bu vaxtlar buludlara baxmaq adama xüsusi ləzzət eləyir. Görürsən ki, iki ağır, köpmüş bulud o dağdan bu dağa sürünə – sürünə axırda bir – biriylə toqquşur, zərbdən hərəsi bir tərəfə atılır və bu vaxt elə bil qayaların ülgüc zirvələrinə dəyib yırtılıblarmış kimi partlayırlar. Bu partlayışın səsi aləmi başına götürür. Bu cür təxminən on – on iki gün davam eləyir. Sonra gələn il bu vaxtlaracan yağışın ayağı buralardan kəsilir. Bir də görürsən bir – neçə il Luvinaya yağış yağmır.
… Belə – belə işlər, Luvinaya yağış gec – gec yağır. Hətta qıraq adama elə gəlir ki, buralara ömür – billah yağış yağmayıb. Buranın torpağı da yaşlı adamın dərisi kimi quruyub, yeyilib, qırışıb. Yağışdan sonra torpağın üstü «yağış tikanları» ilə örtülür. Luvinada yağışdan sonra bərkiyən və ayaqqabınızın altına iti daş kimi batan palçıq parçalarına «yağış tikanları» deyirlər. Adama elə gəlir ki, torpaq çevrilib tikana dönüb.
O, pivəni başına çəkib axırıncı damcıya qədər içdi. Butulkanın dibində ancaq köpük qaldı.
- Nə deyirsən de, – o, sözünə davam elədi, – amma yer üzündə Luvinadan daha kədərli yer ola bilməz. Siz özünüz ora çatan kimi bunu hiss edəcəksiniz. Mən hətta deyərdim ki, orada qəm – kədər özünə əbədi yuva qurub. Luvina camaatı təbəssümün nə olduğunu bilmir. Onların sifəti sanki taxtadandır.
Luvinada kədəri gözlə görmək olur. O, yaxanızdan yapışıb nə səhər, nə axşam sizdən əl çəkir. Hətta külək də bu kədəri dağıtmaq gücündə deyil. Külək yalnız onun tozunu alır, onu təzələyir. Orda siz bu yerlərin kədərin vətəni olduğunu, dünya yaranandan onun burada yaşadığını anlayırsınız. Luvinada siz qəm – kədərin əlindən heç yana qaça bilmirsiz. Siz bu qəm – kədərin dadına baxmağa, əlini sıxmağa məhkumsunuz. Qəm – kədər hər tərəfdən sizin üstünüzə gəlir, sizi sıxır, əzir, sanki böyük yapışqan kimi ürəyinizə yapışır, ürəyinizi boğmayınca sizdən əl çəkmir.
…Oranın yerli camatının dediyinə görə, guya ay bədirlənən vaxt Luvina küçələrində küləyi gözlə görmək olur. Guya külək insan cildinə girib evlərin arasıyla gəzişir, çiyinlərinə atdığı qara plaşın ətəyi yerlə sürünür. Amma mənim Luvinada aylı gecələrdə gördüyüm yeganə şey ancaq ümidsizlik idi… Ancaq ümidsizlik.
Pivənizi niyə içmirsiz? Heç əlinizi də vurmamısınız ki. Siz bir dadına baxın. Bəlkə ilıqdır, ona görə xoşunuza gəlmir? Bizdə burda ayrı cür pivə olmur. Bilirəm, ilıq pivə eşşək sidiyinin dadını verir. Amma burda əvvəl – axır hər şeyə öyrəşirsən. Orda, dağın başında heç bunu da tapa bilməyəcəksiniz. Buna əmin ola bilərsiniz. Bu pivəyçün orada burnunuzun ucu göynəyəcək. Luvinada siz oranın arağından başqa heç nə tapa bilməzsiz. Onlar orada həmin arağı «oha – se» adlandırdıqları otdan çəkirlər. Amma zəhrimarı çox içmək olmur: bir – iki qurtum içəndən sonra adamın başı hərlənir. Elə bil səni fır – fıra kimi fırladırlar. Yaxşısı budur pivənizi için. Mən bilirəm nə deyirəm.
Çay hələ də qamış kollarıyla vuruşmağındaydı. Ağacların yarpaqları xışıldayırdı. Uşaqlar oynayırdılar. Hava qaralmışdı, ancaq hələ axşam deyildi.
Hekayətçi yenə qapıya yaxınlaşıb çölə boylandı.
- Adətən keçmişi yada salanda, – o, yenidən yerinə qayıdıb sözünə davam elədi, – hər şey adama çox asan gəlir. Yaşananlar xatirələrdə öz kəsərini itirir, tamam dəyişir. Amma Luvinanı yada saldıqca mən orada başıma gələnləri sanki bir də yaşayıram və hər şeyi olduğu kimi danışıram. Mən orda yaşamışam. Yox yaşamamışam, bütün ömrümü çürütmüşəm. Luvinaya gələndə mən cavan bir oğlan idim. Ümidimi itirməmişdim. Luvinadan qayıdanda mən artıq bütün ümidlərini basdırmış qocaya dönmüşdüm. İndi də siz ora yollanırsız… Sizə baxıram və sanki Luvinaya gəldiyim gün özümü görürəm. Sanki siz yox, mən ora yollanıram. Orada bütün gördüklərim bir – bir gözümün qabağında canlanır… Etiraz etməsəydiniz sizin pivənizi içərdim. Görürəm heç pivəyə baxmırsınız. Mən isə artıq pivəsiz yaşaya bilmirəm. Pivə içəndə elə bil bir az yüngülləşirəm. Pivəni içirəm – elə bil başımı soyuq suya salıb çıxarıram. Hə, deməli biz ilk dəfə Luvinaya gələndə bizi gətirən arabaçı atlara dincəlməyə imkan verməyib arabanı geriyə döndərdi. Biz arabadan düşən kimi birnəfəsə bizə:
- Əlvida, – dedi.
- Hara? – mən təəccübləndim. – Belə istidə niyə atları ləhlədirsən? Görmürsən, onsuzda taqətdən düşüblər.
- Bir az da burda qalsaq doğrudan da atların işi bitəcək, – arabaçı cavab verdi. – Mən getdim, əlvida.
O, atların üzünü geri döndərib yamacla üzüaşağı enməyə başladı. Atları elə çapırdı ki, sanki onun arxasınca hansısa şər qüvvə düşmüşdü.
Mən arvadım və üç uşağım ilə orda qaldım. Meydanın ortasında durmuşduq – əllərimizdə çamadanlar, bağlamalar. Kəndə gəlib çatmışdıq, amma insan deyilən bir allah bəndəsi gözə dəymirdi. Təkcə külək evlərin arasıyla o yan bu yana dolaşırdı.
Meydan da lüm – lüt idi. Bütün meydanda nə bir kol, nə bir ot gördüm. Külək ordan vurub burdan çıxırdı. Biz də sanki yanğından çıxan bu lüm – lüt meydanın düz ortasında dayanmışdıq.
- Biz hara gəlib çıxmışıq, Aqrippina? – arvadımdan soruşdum.
O ancaq çiyinlərini çəkdi.
- Yaxşı, onda get axtar gör buralarda nahar eləməyə, gecələməyə yer tapa bilirsən. Biz səni burada gözləyirik, – dedim.
O, balaca oğlumuzu da özüylə götürüb çıxıb getdi. Getdi və qayıtmadı.
Günəş dağların arxasında gizlənəndən sonra biz onu axtarmağa yollandıq. Boş küçələrlə bir xeyli gəzib dolaşdıq. Axır ki, onu tapdıq. O, kilsənin düz ortasında oturmuşdu. Uşaq onun dizləri üstə yatmışdı.
- Aqrippina, neynirsən burda?
- Gəlmişəm dua eliyim.
- Heç dua eləməyin vaxtıdı? – mən təəccübləndim. O, yenidən çiyinlərini çəkdi. Bu boş, deşik damından küləyin vıyıltıyla içəri dolduğu anbara oxşar daş kilsədə də dua eləmək olarmı?
- Mehmanxana tapdın?
- Burda mehmanxana yoxdur.
- Bəs karvansara?
- Burda karvansara da yoxdur.
- Heç olmasa bir adamla rastlaşdın? Yəni bu boyda kənddə bir adam yoxdur? – mən soruşdum.
- Var. Üzbəüz evdə… Qadınlardı… Elə indi də orada, qapının arxasında dayanıblar. Bax, qapının çatlarından gözləri parıldıyır. Görürsən? Onlardır… Bizə baxırlar… Biri özündə cürət tapıb başını bayıra çıxardı… Par – par parıldayan iri gözləri vardı, nimçə boyda… Amma yemək üçün bizə verməyə heç nəyləri yoxdur. Heç qapını belə üzümə açmadılar. Bir onu dedilər ki, kənddə yeməyə heç nə yoxdur… Mən də bu kilsəyə gəlib allaha dua eləməyə başladım.
- Bəs niyə meydana qayıtmadın? Biz axı səhərdən səni orda gözləyirik.
- Mən bura dua eləmək üçün gəlmişəm. Hələ duamı qurtarmamışam.
- Biz hara gəlib çıxmışıq, Aqrippina?
Arvadım yenə çiyinlərini çəkdi.
Biz kilsədəki səcdəgahın arxasında özümüzə yer düzəldib gecələmək üçün burada qaldıq. Düzdür, külək bura da özünü soxurdu, amma kilsədə ən az yel çəkən yer məhz səcdəgahın arxasıydı. Bütün gecəni külək dayanmadan uğuldayırdı, kilsənin dəlmə – deşiklərindən içəri soxulub üstümüzdən vıyıltıyla o yan bu yana keçirdi, gözəgörünməz əlləriylə ağır xaçları silkələyirdi. Küləyin hər yeni dalğasıyla bu nəhəng yoğun xaçların bağlandığı məftil cırıldayırdı. Sanki kimsə kilsədə dişlərini bərk – bərk bir – birinə sürtürdü.
Uşaqlar ağlayırdı. Qorxudan onların gözünə yuxu getmirdi. Arvadım üç uşağımızın üçünü də qucaqlayıb, sinəsinə sıxıb oturmuşdu. Mən bilmirdim heç neyləyim.
Səhərə yaxın külək azaldı. Amma bir az keçməmiş yenidən gücləndi. Bütün gecə boyu cəmi bir dəqiqə ətrafa tam sakitlik çökdü. Sanki bu bir dəqiqənin içində göy yerə enib öz ağırlığı ilə yer üzünün bütün səslərini əzib boğdu… Axır ki uşaqlar da yata bildi. Arvadım da yanımda uzanıb sakit – sakit nəfəs alırdı.
- Bu nədir? – arvadım qəfil məndən soruşdu.
- Nəyi deyirsən? – mən suala sualla cavab verdim.
- Bunu… xışıltını. Eşidirsən?
- Yox. Yat. Heç olmasa azca dincimizi alaq. Bir azdan səhər açılacaq.
Amma bir az keçmiş mən də qəribə şıppıltı səsi eşitdim. Elə bil qaranlıqda düz başımızın üstündə yarasalar uçuşurdu. Bu yarasaların qanadları o qədər böyük idi ki, onlar qanad çaldıqları vaxt kilsənin döşəməsinə dəyirdilər. Mən cəld ayağa qalxdım. Qanadlar bir az da sürətlə hərəkət eləməyə başladı, sanki yarasalar məndən qorxub kilsə qapısının sınıq pəncərə yerlərindən özlərini çölə atırdılar. Mən asta – asta qapıya tərəf addımladım; hardansa qəribə xışıltı səsi gəlirdi. Alaqapıya çatıb dayandım – dayandım və onları – Luvinanın qadınlarını gördüm. Hamısının başında tünd rəngli örpək, çiyinində su səhəngi varıydı. Gecənin qara fonunda qara kölgələr.
- Sizə nə lazımdır? Səhərin gözü açılmamış hara belə gedirsiz? – onlardan soruşdum.
- Su gətirməyə, – aralarından kimsə cavab verdi.
Onlar lal – dinməz mənə baxırdılar. Sonra üzlərini çevirib öz qara səhənglərini çiyinlərinə qoydular və küçəylə üzüaşağı addımlamağa başladılar. Az keçməmiş hamısı gecənin alaqaranlığına qarışıb yox oldu.
Yox, mən heç vax Luvinada keçirdiyim o birinci gecəni unuda bilmərəm.
Həmin gecəni yada salıb sonra da pivə içməmək mümkün deyil. Siz mənimlə razısız? Pivə ən azından o gecəylə bağlı xatirələrin acısını götürür.
- Deyəsən, siz mənim Luvinada neçə il yaşadığımı soruşurdunuz?.. Sözün düzü, heç özüm də bilmirəm. Orda məni qara qızdırma tutmuşdu. Sağalandan sonra Luvinada keçirdiyim günlərin sayını – hesabını itirmişdim. Məncə, orada bir ömür yaşamışam. Luvinaya çatan kimi vaxt sənin üçün dayanır. O kənddə heç kim saata baxmır, heç kim ötüb keçən illərin xiffətini çəkmir. Səhər günəş doğur, axşam batır. Vəssalam: əvvəlcə gündüz gəlir, sonra gecə, gündüz – gecə, gündüz – gecə – ta ölüm saatı yetişənəcən. Luvinada yaşayanlar üçün isə ölüm ümid işığıdır.
Siz yəqin fikirləşirsiz ki, mənim söhbət eləmək üçün elə cəmi bir mövzum var. Bəli, cənab, elədir… Əgər sən hər gün evin kandarında oturub günəşin necə qalxdığına və endiyinə əvvəlcə yavaş – yavaş başını yuxarı qaldırıb, sonra isə yavaş – yavaş aşağı salıb tamaşa edirsənsə günlərin bir günü sənin içində nəsə dəyişir, hansısa yay boşalır və sən zaman duyğusunu itirisən, diri – diri ölüyə çevrilirsən. Luvinanın qocaları məhz bu cür ömür sürürlər.
Məsələ burasındadır ki, Luvina qoca və qarıların və bir də belə demək mümkündürsə, dünyaya gəlməyə fürsət tapmamış körpələrin kəndidir… Düzdür, zəiflikdən ayaq üstə güclə duran heysiz qadınlara da hərdən rast gəlmək olar. Oğlan uşaqları Luvinadan tez əkilirlər… Heç bığ yerləri tərləməmiş uşaqlığa əlvida deyirlər. Dünən anasının döşünü əmən bu gün əlinə toxa alıb çölə çıxır. Bu birinci addım. İkinci addım kənd hasarının üstündən tullanmaqdır. Tullandın və əlvida, Luvina! Bax, Luvinada işlər bu cürdür.
Dediyim kimi, Luvinada ancaq əldən – ayaqdan düşmüş qocalar, ərsiz arvadlar və ərləri qazanc dalınca yollanıb geri qayıtmayan və allah bilir indi harada itib batan ərli arvadlar yaşayır… Hərdən bir kişilər kəndə qayıdırlar və onların dönüşü neçə ildən bir Luvinaya yağan yay yağışına bənzəyir. Mən sizə artıq Luvinaya yağan yağış haqda danışmışam. Geri qayıdan olanda bütün kənddə razılıq dolu pıçıltılar eşidilir, həmin adam bir müddət sonra yenidən kənddən çıxıb gedəndə razılıq dolu pıçıltıları narazı uğultular əvəz edir… Oğullar kəndən çıxanda öz qoca ata – analarına bir kisə yeməli nemət qoyub gedirlər. Ərlər kənddən çıxanda öz arvadlarına yadigar kimi bir uşaq da qoyurlar. Gedənlərin uzun müddət səs – sorağı eşidilmir; bəziləri bir ilə yenidən qayıdıb gəlir, bəziləri həmişəlik yoxa çıxır… Oğullar qazanc dalınca yollanır. Buna hamı kənddə təbii baxır. Luvinalılar özləri demişkən: «adət – ənənə belədir – oğul qazanc dalınca yollanmalıdır». Bir sözlə, oğullar necə ki vaxtilə onların ataları nənə – babalarını ac qoymamaq üçün işləyib tər töküb, eynən o cür, bütün ömürləri boyu öz valideynlərinə bir qarın çörək pulu qazanmaqdan ötrü işləyirlər. İllərdir luvinalılar bu «adət – ənənəyə» sadiqdilər…
Oğullar yad diyarlarda süləndikləri vaxt qocalar evin kandarında oturub taqətdən düşmüş qollarını yanlarına sallayırlar və gözləyirlər. Öz oğullarını və öz ölümlərini gözləyirlər. Və əgər bu günəcən allahın unutduğu Luvinada hələ sağ qoca varsa, o qoca yaşadığına görə yalnız oğluna minnətdar olmalıdır.
Bir dəfə mən onlara bərəkətli torpağı olan yerlərə köçməyi məsləhət gördüm. Dedim: «Gəlin, burdan çıxıb gedək. Hara köçsək burda yaşadığımızdan yaxşı yaşayacağıq. Konqresə müraciət eləyək, bizə köməklik göstərsin».
Hamısı ölü gözlərini zilləyib mənə qulaq asırdı. Və bu ölü gözlərin lap dərinliyində hələ də həyat qığılcımı parlayırdı.
- Konqres köməklik göstərsin, deyirsən? Sən bu Konqress haqda nə isə bilirsən, müəllim?
- Əlbəttə, – mən cavab verdim.
- Elə biz də bilirik o Konqres nə yuvanın quşudur. Yaxşı bilirik. Amma onun anası haqda heç nə eşitməmişik.
Mən Konqresin anasının Vətən olduğunu onlara başa salmağa çalışırdım. Amma onlar başlarını yırğalayıb: «Yox, müəllim, bu məsələ nə isə dolaşıq məsələdir» – deyib gülüşdülər. Ömrümdə birinci və axırıncı dəfə mən Luvina camaatının gülməyini onda gördüm. Qocalaq mırıq dişlərini ağarda – ağarda mənə Konqres kimi yaramazların həmişə analarından bixəbər olduqlarını dedilər.
Bilirsiz, onlar tamamilə haqlı idilər. Bu Konqresin sən demə başı yaman qarışığıymış. Yer üzündə Luvina adlı bir kəndin olduğu onun doğma dağları tərk edib haradasa cinayət törədən oğullarını tapmaq lazım gələndə Konqresin yadına düşür. Onda cinayətkarı yaxalamaq üçün onun dalınca hətta Luvinaya da silahlı adamlar göndərirlər. Ələ keçirib güllələyirlər. Əgər bu cür hadisələr olmasaydı orda, yuxarılarda yer üzündə Luvina adlı bir kəndin olduğundan heç kim xəbər tutmazdı.
- Deyirsən, burdan çıxıb gedək, – onlar məndən soruşdular, – deyirsən, bəsdir aclıq çəkdik, aclığın hələ heç kimə xeyri dəyməyib. Yaxşı, tutaq ki, biz burdan çıxıb getməyə razı olduq. Bəs onda, ölənlərimizi necə özümüzlə aparaq? Onların son məskənləri buradır. Biz onları atıb gedə bilmərik.
Belə deyə – deyə onlar indiyənəcən orada yaşayır. Siz özünüz tezliklə bu dediklərimin doğru olduğunu görəcəksiniz. Acından ölməmək üçün həmin kənddə meskit qabığı çeynəyirlər. Susuzluğu yatırmaq üçün tüpürcəklərini udurlar. Oranın camaatı titrək kölgə kimi evlərin divarlarından tuta – tuta küçələrdə gəzişir. Adama elə gəlir ki, əgər külək onları itələməsə özlərinin addım atmağa gücləri çatmaz.
- Bəs külək? – bir gün mən özümü saxlaya bilməyib soruşdum. – Bu küləyə necə öyrəşmək olar? Axı bu külək sizin axırınıza çıxacaq.
- Əgər külək əsirsə, deməli, belə məsləhətdir, – cavab verdilər. – allah özü belə məsləhət bilib. Külək səngiyəndə biz özümüzü pis hiss eləyirik. Küləksiz gündə günəş elə bil bir az da yerə yaxınlaşır, düz başımızın üstə durur, canımızdakı suyu axır damlasınacan buxara çevirir, bütün qanımızı sovurur. Külək qopan kimi isə günəşi göyə qaldırır və onu lap yuxarıda saxlayır. Aşağı düşməyə qoymur. Küləksiz bizim işimiz çətin olar.
O vaxtdan mən bir daha onlarla kənddən köçmək barədə söhbət eləmədim. Özüm Luvinadan çıxıb uzaqlaşdım. Və yəqin ki, daha heç vaxt ora qayıtmayacam.
…Həyat doğrudan da təsadüflərlə doludur. Mənə demişdilər: «Biz sizi San – Xuan – Luvinaya göndəririk». İşə bir bax, indi mən on beş il bundan qabaq mənim keçdiyim yolları keçməyə hazırlaşan, Luvinaya işləməyə yollanan adamla oturub söhbət edirəm. O vaxt mənim gücüm – qüvvəm aşıb daşırdı, başım ideallarla doluydu… Siz özünüz də bilirsiz ki, bizim hamımıza xeyirxah ideallar aşılayırlar. Və sonra biz həmin bu idealları hamının beyninə yeritməyə çalışırıq, onları bütün dərdlərin dərmanı sayırıq. Amma Luvinada mənim bu xoş məramlı cəhdim boşa çıxdı. Mən eksperiment keçirdim və uğursuzluğa düçar oldum.
San – Xuan – Luvina! Bu ad mənim qulağımda cənnət musiqisi kimi səslənirdi. Ancaq gözlərimi açanda özümü cəhənnəmdə gördüm. Ölüm ayağında olan bir kənd. Hətta kəndin itləri də hamısı acından qırılıb. Aya hürüb gecənin sakitliyini dağıtmağa kənddə bir it belə qalmayıb. Bəli, bəli, məhz gecənin sakitliyini. Çünki siz küləyin səsinə öyrəşən gün sizin üçün hər yerə səhrada olduğu kimi sakitlik çökəcək. Bu sakitlik sizin axırınıza çıxacaq. Bir mənə baxın. Mən artıq məhv olmuş bir adamam. Eybi yox, özünüz ora gedib çatan kimi mənim indi nə demək istədiyimi anlayacaqsınız.
Necə fikirləşirsiz, bəlkə deyək hərəmizə bir qədəh meskal arağı gətirsinlər? Pivə adamı oturub rahat söhbət eləməyə qoymur. Adam tez – tez bayıra çıxmalı olur. Hey, Kamilo, bizə iki qədəh meskal arağı gətir! Hə, dediyim kimi… – O, sözünü yarımçıq qoydu, donuq baxışlarını qanadlarını neft lampasının şüşəsində yandıran, qanadsız soxulcana oxşayan qarışqalar gəzişən stola zillədi.
Gecənin yaxınlaşdığı hiss olunurdu. Çay qamışların arasından keçib bayaqkından daha bərk səs – küy qoparırdı. Uşaqların da hay – küyü kəsilmişdi. Açıq qapıdan görünən göy parçasında bu gecənin ilk ulduzları gözə dəyirdi.
Bir dəqiqə əvvəl diqqətlə qanadsız qarışqalara baxan hekayətçi başını stolun üstünə qoyub yuxuya getdi.
Tərcümə etdi: Rövşən Ramizoğlu
