Kompüter terminləri 2

C: Bir proqramlaşdırma dilidir. C ilə yazılan kod maşın dilinə uyğundur. Buna görə proqramçılar bu proqramlaşdırma dilini təsirli bir şəkildə istifadə edərlər.

C++: C dili üzərinə yeni xüsusiyyətlər əlavə olunaraq meydana gətirilmiş bir proqramlaşdırma dilidir.

C DRIVE: Kompüter üzərində ol/tapılan sabitdisk sürücülərindən ilkinə verilən addır. C sürücüsü ümumiyyətlə əməliyyat sistemini qurmaq üçün istifadə edilən diskdir. Kompüter C sürücüsündən açılar və qurulan proqramları C sürücüsü üzərində saxlayar.

CABLE: Kompüterlərimizi başqa vahidlərlə fiziki olaraq bağlamaq üçün istifadə etdiyimiz vasitədir. Kabellərin iki ucunda lazımlı əlaqəni edə bilməsi üçün ol/tapılan konnektör vardır.

CACHE MEMORY: Axtar/ara yaddaşa verilən addır. Bu yaddaşlar yüksək daxilolma/müraciət sürətinə sahibdirlər. Yaddaş tiplərinin hamısı eyni xüsusiyyətə sahib deyil. Kompüterlərimiz üzərində istifadə edilən yaddaş növləri SDRAM, DDRAM, RDRAM ola bilər.

CAD/Computer Aided Desing: Kompüter dəstəkli dizayn. Ümumiyyətlə mühəndis və memarların dizaynlarını reallaşdırmaq üçün istifadə etdikləri proqram və təchizat bütününə verilən ad.

CAD/CAM/Computer Aided Desing/Computer Aided Manufacturing: Kompüter dəstəkli dizayn/Kompüter dəstəkli istehsal.

CAE/Computer Aided Enginering: Kompüter dəstəkli mühəndislik. Mühəndislərin dizaynlarını araşdıran proqramlara verilən addır. Ümumiyyətlə CAD proqramları içində bu cür proqramlar ol/tapılar.

CALCULATOR: Kalkulyator. Matematiksel əməliyyat etmək üçün istifadə edilən kompüter proqramlarına verilən ad. Kalkulyator, proqram xaricində kiçik əl kompüteri şəklində də ola bilər.

şüşə/Computer Aided Manufacturing: Kompüter dəstəkli istehsal. Fabriklərdə maşınların çalışması üçün istifadə edilən və ya yazılan proqramlara verilən ad.

CANCEL: Ləğv. Kompüterimizdə istifadə etdiyimiz tətbiqləri ləğv etmək üçün istifadə edilən düyməyə verilən addır. Proqram quraşdırılmalarında quraşdırılmas(n)ı kəsmək üçün də istifadə edilər.

CAPS LOCK KEY: Klaviatura düymələrindən birinə verilən ad. Bu düymə təsirli olduğu vəziyyətdə ikən bütün əlifbadıq xarakterlərin böyük hərf ilə yazılmasını təmin edər.

CAPTURE: İstifadə edilən proqramın müəyyən bir vəziyyətini yazması əməliyyatına verilən ad. Ümumiyyətlə görünüş proqramlarında istifadə edilər.

CARD: Üzərində elektronik dövrələr ol/tapılan kompüter içində istifadə edilən parçalara verilən ad.

CARET: Şapka karekteri. Türkcə klaviatura üzərinə shift ilə birgə 3 sayına basıldığında çıxan xarakterə verilən ad.

CARRIER SIGNAL: Modemlərin öz aralarında razılaşmaq üçün istifadə etdikləri siqnala verilən addır.

CARTRIDGE: Kartuş. Böyük miqdarlarda məlumatı depolamaq üçün istifadə edilər.

CASE SENSITIVE: İstifadə edilən hərflərin kiçik ya da böyük hərf olmasının yaratdığı vəziyyətdir. Söz əməliyyat proqramlarında mətin içində bir sözcüyü axtararkən bu xüsusiyyəti istifadə edə bilərsiniz. Kiçik-böyük hərf ayrı-seçkiliyi edərək axtarış/arama etmək istəyirsinizsə, buna uyğun bir axtarış/arama variantını işarələməniz lazımdır.

CCITT/Comite Consultatif International Telephonique et/ət Telegraphique: Beynəlxalq ünsiyyət standartlarını təyin edən bir təşkilat.

CD-ROM/Compact disk-Read Only Memory: Məlumat depolamaq üçün istifadə edilən disklərə verilən addır.
Bu diskləri oxumaq içim CD-ROM oxuyucu lazımdır.

CELL: Hüceyrə. Proqramın qrafik interfeysində cədvəl görünüşündə iştirak edən kiçik düzbucaqlı qutulardan hər birinə verilən addır.

CGA/Color Graphics Adapter: İlk istifadə edilən rəngli ekran tipidir. CGA ekranlar zamanla VGA sistemlərə çevrildilər. Kompüter sistemlərimiz üzərində geri qalmış bir texnologiya.

CHARACTER: Xarakter. Sabitdisk üzərində bir bytelik sahəyə saxlana bilən hər hansı bir simvola verilən addır.

CHECKSUM: Bir idarə üsulu. Ünsiyyət xəttindən göndərilən bir mesajın etibarlı bir mesaj olub olmadığını anlamaq üçün istifadə edilən üsul.

CHIP: Yarı keçirici bir maddədən çıxarılan, üzərində minlərlə elektronik dövrə daşıyan modula verilən addır.

CISC/Complex Instructıon Set Computer: Kompleks əmr seti. Kompüterlərin istifadə etdiyi bir quruluşdur. Prosessorun 200 qədər əmri tətbiqini təmin edər.

CLASS: Sinif. Proqramlarda obyektləri meydana gətirmək üçün istifadə edilən quruluşa verilən addır.

CLICK, CLICK ON: Kliklemek, basmaq. Qrafik interfeysində bir ikonu və ya bir obyekti seçmək üçün siçanın düyməsinə basıb buraxmaq.

CLIENT-SERVER ARCHITECTURE: Server-istəkçi arxitekturası. Şəbəkə üzərində kompüterlərin və ya əməliyyat sistemi üzərinə qurulu/təşkilatı olan proqramların, server olaraq işlə/çalışacaq şəkildə hazırlanması əməliyyatıdır.

CLIP ART: Kompüter üzərində edilmiş, istifadə etmək üçün hazır şəkillərə verilən addır.

CLIPBOARD: Pano. Məlumatın bir yerdən başqa yerə kopiyalanarkən müvəqqəti tutulduğu yaddaşa verilən ad.

CLOCK SPEED: Mikroişlemcinin iş sürətinə verilən ad. Mikroişlemciler əmrləri işlədərkən, kompüterin içindəki saatın basmalarına uyğunlaşdırar. Bu saat mikroişlemciler və digər modullar arasındakı uyğunluğu da təmin edər.

CLUSTER: Sabitdisk üzərindəki sektor qrupuna verilən addır. Məlumat saxlanacağı zaman istifadə edilən ən kiçik vahid clusterdir.

CMOS/Complementary Metal Oxide Semiconductor: Kompüterlərdə saatı, tarixi və sistem parametrlərini saxlamaqda istifadə edilən dövrə. Bu dövrə bir batareya ilə bəslənər.

CMYK/Cyan Magenta Yellow Black: Ofset nəşr/təzyiqdə istifadə edilən rəng modelinə verilən addır. Mavi, morumsu qırmızı, sarı, qara rənglərin qarışdırılması ilə bütün rənglər əldə edilə bilər.

COAXIAL CABLE: Kompüter şəbəkələrində məşhur olaraq istifadə edilən kabel növüdür. Xüsusiyyəti, içində bir keçirici telin ətrafına sarılmış bir qat yalıtkan vəsait ol/tapılması və digər tellərin örülü bir şəkildə bu yalıtkanın ətrafına yerləşdirilmiş olmasıdır.

kobol/Common Business Oriented Language: Köhnə proqramlaşdırma dillərindən biridir. Kompüterlərdə ticari tətbiqlər yazmaq üçün istifadə edilərlər.

CODE: Kod. Kompüter üzərindən girdiyimiz müxtəlif əmrlərin yazılı və ya işlə/çalışar halına verilən addır.

COLOR MONITOR: Rəngli ekran. İki rəngdən (qara, ağ) çox rəng göstərən kompüter ekranlarına verilən addır.

COLOR PRINTER: Rəngli yazıçı. Birdən çox rəngdə nəşr/təzyiq edə bilən yazıçıya verilən addır. Rəngli yazıçıların çoxu CMYK texnologiyasını istifadə edər.

COLUMN: Sütun. Söz əməliyyat proqramlarında yuxarıdan aşağı, incə uzun sahələrdən hər birinə verilən ad.

COLUMN GRAPH: Sütun qrafiki. Təqdim edəmlərin şaquli sütunlar ilə göstərildiyi qrafik növüdür.

COM: DOS əməliyyat sistemi üzərində işlədilə bilər fayl davamı. Nümunə: Command.com

COM: Kompüterlərin ardıcıl ünsiyyət portlarına verilən addır. Nümunə: Com1, Com2, Com3

COMMAND: Əmr. Kompüterə müəyyən bir işi etdirmək üçün yazılan ifadəyə verilən addır.

COMMAND.COM: DOS əmrlərini işlədən fayla verilən ad. Girilən əmrin doğru yazılıb yazılmadığını bu fayl nəzarət edər. Bəzi əmrlər də bu faylın içində saxlanar.

COMMAND KEY: Macintosh kompüterlərdə ol/tapılan xüsusi bir düymə. Bu düyməyə basarkən başqa bir düyməyə də basıldığında bir əmr verilmiş olar.

COMMAND LINE: Əmr girişi üçün istifadə edilən sətirə verilən ad.

COMMUNICATION: Ünsiyyət. Məlumatların bir kompüterdən başqa kompüter göndərilməsi əməliyyatına verilən ad.

COMMUNICATIONS PROTOCOL: Ünsiyyət protokolu. Məlumatlar bir kompüterdən başqa kompüterə göndərilərkən bir protokol istifadə etmək məcburiyyətindədirlər. Bu ünsiyyət protokolları ümumiyyətlə modemlər ilə yüklənər.

COMMUNICATIONS SOFTWARE: Ünsiyyət proqramı. Kompüterə bağlı modem ilə telefon xəttindən məlumat göndərib alınmasını təmin edən proqram növlərinə verilən addır.

COMPATIBLE, COMPATIBILITY: Uyğun, uyğunluq. Kompüter üzərindəki proqram və təchizatların bir-biri ilə problemsiz çalışması əməliyyatına verilən addır.

COMPILER: Yığıcı. Proqramla dili ilə yazılmış olan kodu maşın dilinə çevirən proqram növlərinə verilən addır.

COMPONENT: Kod parçalarını bir araya gətirərək bir tətbiq meydana gətirmə əməliyyatına verilən addır.

COMPRESSION: Sıxıştırma. Kompüter üzərindəki məlumatların daha az yer/yeyər örtməsi üçün edilən əməliyyata/işləmə verilən addır.

COMPUSERVE: Dünyanın ilk ticari məlumat xidmətidir. Bu xidmət dünya üzərinə dəyişik verilənlər bazalarına bağlıdır, beləcə bir çox aktual məlumata çata bilərsiniz.

COMPUTER: Kompüter. Girilən məlumatı işləyərək, istifadə edə bilər çıxdı çıxaran maşına verilən addır.

CONFIG.SYS: Kompüterin işini təşkil edən əmrlərin ol/tapıldığı fayldır. Açılışda config.sys faylı işlədilərək bu əmrlər tətbiq olunar.

CONNECTOR: Konnektör. Kabellərin ucunda ol/tapılan və ya ilişən, müxtəlif vasitələrə və ya hissələrə verilən addır.

CTRL: İdarə düyməs(n)i. Bu düymə əvvəldən idarə xarakterləri deyilən xarakterlərin yazılmasında istifadə edilərdi. Ancaq hal-hazırda daha çox ALT düyməs(n)i kimi istifadə edilməkdə, Kısayol düymə kombinasiyalarının işlədilməsində faydalanılmaqdadır.

CONTROLLER: Nəzarət edici. Kompüterlə çöldən girilən məlumat arasında nəzarət etmə edən vasitəyə verilən addır.

CONTROL PANEL: Yoxlama masası. Windows əməliyyat sistemlərində, sistem işləyişinə bağlı tənzimləmə edilə bilən proqram.

COPROCESSOR: Əlavə prosessor. Sistemin prosessorunun yanına əlavə olunan ikinci prosessor.

COPY: Kopiyalamaq. Bir faylın və ya bir məlumatın eynisinin meydana gətirilməsi əməliyyatına verilən addır.

COPY PROTECTION: Kopiya qoruması. Proqramın icazəsiz kopiyalanmasını və ya çoxaldılmasını önləmək üçün istifadə edilən üsullara verilən addır.

CORRUPTED FILE: Xarab fayl. Məzmunu pozulmuş, oxuna bilməz halda olan fayl növünə verilən addır.

CPU/Central Processing Unit: Mərkəzi əməliyyat vahidi. Kompüterimiz üzərində ol/tapılan mikroişlemciye verilən addır.

CRC/Cylik Redundancy Check: Qarşı tərəfə məlumat göndərilərkən səhvləri ortaya çıxarmaq üçün istifadə edilən bir üsuldur.

CROPPING: Qırpma. Kompüter üzərinə qurulu/təşkilatı bir proqramla şəkilin kənarlarındakı çoxluqların kəsilməsi əməliyyatına verilən addır.

CRT/Cathode Rels Tube: Televiziya və kompüter ekranlarında istifadə edilən texnologiyaya verilən addır.

CURSOR: Kursor. Klaviaturanın və ya siçanın bir düyməsinə basıldığında, ekranın haranda və ya hansı nöqtəsində işarələniləcəyini ifadə edən simvol.

CUT AND PASTE: Kəs və yapışdır. Əməliyyat sistemləri üzərində faylı və ya qovluğu bir yerdən başqa bir yerə daşıma əməliyyatıdır.

CYBERSPACE: Siberalem. Kompüter sistemləri tərəfindən meydana gətirilən ünsiyyət mühitinə verilən addır.

CYBERNETICS: Sibernetik. İnsanlara aid xeyli çox xüsusiyyətin maşınlara qazandırılması yolunda araşdırma edən elm sahəsi.
də/Displey Adapter: Görünüş adapterinə verilən ad.

DAT/Digital Audio Tapına: Məlumatları saxlamaq üçün istifadə edilən bir növ maqnetik bant növüdür. İki gigabytedən beş gigabyteyə qədər məlumat saxlaya bilər.

VERİLƏN: Məlumat. Kompüter mühitində istifadə edilən hər növ məlumata verilən ad.

DATABASE: Verilənlər bazası. Kompüter sistemləri içindəki çatıla bilər və istifadə edilə bilər məlumatların bütününə verilən ad. Bu nizam məlumat saxlama və daxilolma/müraciət sahəsində istifadə edilər. Kompüter üzərində daha az yer/yeyər qablar/örtər və daxilolma/müraciət müddəti daha sürətlidir.

DATABASE ENGINE: Verilənlər bazası proqramlarının içindəki məlumatlara çatılması üçün istifadə etdikləri hissəyə verilən ad.

DATABASE MANAGEMENT SYSTEM: Verilənlər bazası rəhbərlik sistemi. Verilənlər bazalarının meydana gətirilməsini və işlədilməsini təmin edən proqramların bütününə verilən ad.

VERİLƏN BUS: Prosessor və yaddaş arasındakı məlumat axışını təmin edən göndərərə verilən ad.

VERİLƏN ENTRY: Proqramlar vasitəsi ilə verilənlər bazalarına və cədvəllərə məlumat girilməsi əməliyyatıdır.

VERİLƏN RECOVERY: Müxtəlif səbəblərdən ötəri pozulan və ya itən məlumatları qurtarma əməliyyatlarına verilən ad.

VERİLƏN TRANSFER RATE: Məlumat transfer sürəti. Məlumatların iki cihaz arasındakı köçürülmə sürətlərinə verilən ad. Saniyədə göndərilən megabit və ya megabyte sayı olaraq göstərilər.

DBS: Peyk sistemlərində, televiziya siqnallarını peykdən televiziya antenasına göndərən peyk nəşr gileyinə verilən ad.

DCD/Data Carier Detect: Xəbərləşmə sistemlərində tezlik üzərindən daşınan məlumatların daşındığı yola verilən ad.

DDE/Dynamic Verilən Exchange: Microsoft əməliyyat sistemləri üzərində eyni məlumatları birdən çox tətbiqin istifadə etməsi əməliyyatıdır.

Həmçinin bax: Kompüter terminləri

Müəllif: Mütəllim Mütəllimov