Əməli yazi nümunələri

(ərizə, tərcümeyi-hal, izahat, elan, bildiriş, reklam, anons, afişa, arayış, protokol, rəy, teleqram, annotasiya, akt, məktub, vəkalətnamə, əmr, etiket, hesabat, referat).

1. Ərizə

Ərəbcə «ərz» sözündən olub müraciət, ərz etmək mənasını verir. Bəzən rəsmi şəkildə yazılan müraciət də ərizə hesab edilir, lakin bu müraciət müəyyən formaya malikdir.

Ərizənin məzmuna görə iki növü vardır:

• Şikayət xarakteri daşıyan ərizə.
• Xahiş məqsədilə yazılan ərizə.

Ərizəyə verilən tələblər:

• Kimə və kim tərəfindən yazılır.
• Məzmun qısa, faktlar konkret olmalıdır.
• Ərizəçinin öz xətti ilə yazılmalıdır.
• Sonda imza və tarix: il, ay, gün göstərilməlidir.

2. Tərcümeyi-hal

Ali və orta ixtisas məktəblərinə daxil olarkən, işə girərkən, müəyyən bir təşkilata üzv olarkən, rəhbər vəzifəyə çəkilərkən, mükafata təqdim olunarkən yazılır.

Tərcümeyi-hala verilən tələblər:

• Şəxsin doğulduğu il, ay, gün, yer dəqiq göstərilir.
• Faktlar ardıcıl sadalanmalıdır.
• Şəxsin öz xətti ilə yazılmalıdır.
• Sonda imza və tarix göstərilməlidir.

3. İzahat

Ərəbcədir, «izah» sözünün cəmidir və müəyyən hərəkəti aydınlaşdırma mənasını verir. Yazılı və şifahi, sadə və müfəssəl olur.

İzahata verilən tələblər:

• Kimə və kim tərəfindən yazılır.
• Məzmunu aydın olmalıdır.
• Şəxsin öz xətti ilə yazılmalıdır.
• Sonda imza və tarix: il, ay, gün göstərilməlidir.

4. Elan

Elan çap olunmuş xəbər mənasını bildirir. Müəyyən məlumatın əvvəlcədən çatdırılması nəzərdə tutulur.

Elana verilən tələblər:

• Məzmunu aydın qeyd olunmalıdır.
• Vaxtı dəqiq göstərilməlidir.
• Tədbirin keçiriləcəyi yer yazılmalıdır.
• Tədbirin təşkilatçısı qeyd olunmalıdır.

Elanın aşağıdakı növləri vardır: bildiriş, reklam, afişa, anons.

• Bildiriş — əsl Azərbaycan sözüdür: bir məsələ barədə əvvəlcədən verilən xəbərdir.
• Reklam — latıncadır: qışqırmaq mənasını verir.
• Afişa — fransızcadır: tamaşa, konsert, idman yarışı haqqında elan deməkdir.
• Anons — fransızcadır: müəyyən bir məsələ ilə bağlı radioda, televiziyada və mətbuatda əvvəlcədən verilən elandır.

5. Arayış

Arayış əsl Azərbaycan sözüdür. Hər hansı bir şəxsin kimliyini təsdiq etmək üçün müəyyən bir təşkilat tərəfindən verilir.

Məzmununa görə sadə (şəxsə aiddir) və mürəkkəb (təşkilatlara aiddir) olur.

Arayışa verilən tələblər:

• «Arayış» sözü vərəqin ortasında yuxarıda yazılır.
• Aşağıda sol tərəfdə ştamp üçün yer buraxılır, sağ tərəfdə isə şəxs haqqında əsas məlumat verilir.
• Təqdim olunduğu yer göstərilir.
• Sonda imza və möhür

6. Protokol

Protokol yunancadır, «protok» ilk vərəq, «kolos» isə yapışdırmaq deməkdir. İkiyə qədər (az) məsələni əks etdirən sadə, ikidən çox məsələni əks etdirən mürəkkəb protokol hesab edilir.

Protokol üç halda yazılır:

• iclasdakı çıxış və qərarları əks etdirmək üçün;
• qaydanın pozulmasını bildirmək üçün;
• dövlətlərarası münasibətlər zamanı yazılır.

Protokola verilən tələblər:

• Yuxarıda vərəqin ortasında «Protokol» sözü vənömrə böyükhərflə yazılır.
• Təşkilatın adı, tarixvə yer göstərilir.
• İştirakçıların sayı göstərilir, sədrvə katib seçilir.
• Gündəlikməsələlər, Eşidildi, Çıxışlar, Qərar yazılır.
• Sonda sədr və katibin imzası

7. Rəy

Rəy ərəbəcədir, fikir, mülahizə mənasını verir. Əsər, tamaşa, kurs işi, dissertasiya işi haqqında mülahizə, fikir, resenziya deməkdir.

Rəyə verilən tələblər:

• Kimə və nə haqdayazıldığı göstərilir, səhifənin ortasında «rəy» sözü yazılır.
• Nə barədədirsə, onun müsbətvə mənfi cəhətləri göstərilir.
• Rəyçi tərəfindən irəli sürülən təklifvə tövsiyələr yığcam şəkildə ifadə olunur.
• Sonda rəyçinin adı, soyadı və atasınınadı yazılır vəimza qoyulur, tarix — gün, ay, ilbütöv şəkildə göstərilir.

8. Teleqram

Teleqram yunancadır, «tele» uzaq, «qramma» yazmaq deməkdir. Teleqramın iki növü vardır:

• Müəyyən bir hadisə barədə məlumat vermək.
• Pul köçürmək

Teleqrama verilən tələblər:

• Şəxsin adı, soyadı və ünvan dəqiq göstərilməlidir.
• Teleqram yığcam və aydın olmalıdır, çalışmaq lazımdır ki, az söz işlədilsin.
• Burada rəqəmlər hərflə yazılır və hər bir söz, rəqəm ayrıca pul hesablanır.

9. Annotasiya

Annotasiya latıncadır, «annotomik» sözündəndir və «qeyd aparmaq», «əlavə» deməkdir. Əsas mənası kitab, jurnal və məqalələrin məzmununun qısa şəkildə şərhidir. Annotasiyanı, əsasən, müəllifin özü yazır.

Annotasiyaya verilənt tələblər:

• Müəllifin adı və soyadı verilir.
• Kitabın adı, nəşriyyatı, çap olunduğu şəhər və həcmi göstərilir.
• Kitabın nə haqda yazıldığı bildirilir.
• Nə məqsədlə və kimin üçün yazılması öz əksini tapır.

10. Akt

Akt latıncadır, «aktos» sözündəndir və hərəkət, hadisə, cinayət işi deməkdir. Müxtəlif növləri vardır:

• cinayət aktı — cinayət işi ilə bağlı olur
• dövlət aktı — dövləti əhəmiyyəti olan fərman, qərar
• müəyyən faktı açmaq üçün olan akt-yararsız işin sübutu
• mürəkkəb (xüsusi) akt — bir neçə faktı əks etdirir.

Akta verilən tələblər:

• «Akt» sözü vərəqin yıxarı hissəsində, ortada və böyük hərflə yazılır.
• «Akt» sözündən sonra sol tərəfdə aktın tərtib edildiyi yer, sağ tərəfdə isə tarix — gün, ay, il göstərilir.
• Aktı tərtib edənlər göstərilir.
• Yoxlama haqqında dəqiq məlumat verilir və müddəti həm rəqəm, həm də hərflə göstərilir.
• Nəticə yazılır.
• Sonda aktı tərtib edənlərin imzası

11. Məktub

Məktub ərəbcədir, əməli yazının ən geniş yayılmış və sərbəst formasıdır. Məktublar iki cür olur: rəsmi və qeyri-rəsmi şəxslərin yazdıqları.

Məktub aşağıdakı hissələrdən ibarətdir:

• Müraciət hissəsi — başlıq sayılır.
• Ümumi hissə — şəxslərin əhvali-ruhiyyəsi və vəziyyəti öz əksini tapır.
• Fərqləndirici hissə — məktubun əsas məzmununu əhatə edir.
• Yekunlaşdırıcı hissə — sonluq.

12. Vəkalətnamə

Vəkalətnamə ərəbcə vəkalət və farsca namə sözlərindən ibarətdir, vəkillik kağızı deməkdir. Həm təşkilatlara, həm də müəyyən şəxsə aid ola bilər. Təşkilatlara aid vəkalətnamə mətbəədə xüsusi formada hazırlanır.

Vəkalətnaməyə verilən tələblər:

• Vəkaləti verən və verilən şəxslərin adı, atasının adı, soy adı və vəzifəsi göstərilməlidir.
• Alınacaq və ya etibar ediləcək malın məzmunu və vəkalətnamənin müddəti həm rəqəm, həm də hərflə göstərilir.
• Vəkalətnaməyə məsul olan şəxsin imzası və şəxsiyyət vəsiqəsinin göstəriciləri.
• Vəkalətnamənin verildiyi

13. Əmr

Əmr ərəbcədir; hökm, göstəriş və sərəncam mənalarını verir. Rəsmi sənədlərə aiddir.

Əmrə verilən tələblər:

• Vərəqin yuxarı hissəsində müəssisənin adı, təzə sətirdə əmrin nömrəsi yazılır ( Əmr N® 1).
• Sol tərəfdə tərtib edildiyi yer, sağ tərəfdə isə tarix -gün, ay, il göstərilir.
• Əmrin məzmunu dəqiq və aydın ifadə olunur.
• Sonda təşkilat rəhbərinin adı, soyadı, atasının adı yazılır və möhürlə təsdiq edilir.

14. Etiket

Etiket fransızcadır, yarlıq mənasını verir. Satılacaq malın, yaxud eksponatın üstünə yapışdırılan və onu səciyyələndirən mətn.

15. Hesabat

Hesabat ərəbcədir, «hesab» sözünün cəmidir və görülmüş işin nəticəsi haqqında rəsmi məlumat mənasını bildirir.

Hesabata verilən tələblər:

• İnandırıcı olmalıdır.
• Faktlar və rəqəmlər dəqiq verilməlidir.
• Təkrarlara yol verilməməlidir.
• İctimai xarakter daşıyırsa, qorunub saxlanmalıdır.
• Əvvəlində onun yazan şəxsin adı, atasının adı və soyadı göstərilməlidir, sonda imza qoyulmalıdır.

16. Referat

Referat latıncadır, məruzə etmək, məlumat vermək mənalarını bildirir. Referatda elmi əsərin, kitabın xülasəsi verilir. Ədəbi yaradıcılığa həsr edilmiş məruzə mənasında da işlədilir.

Referata verilən tələblər:

• Vərəqin əvvəlində ortada «Referat» sözü, onun altında isə mövzununadı qeyd olunur.
• Planı verilir və sonra məzmunu yazılır. (Bəzən plansız da ola bilər.)
• Sonda müəllifin adı, atasının adı, soyadı və tarix yazılır.

Müəllif: KAMRAN ƏLİYEV
Mənbə: AZƏRBAYCAN DİLİ, abituriyentlər üçün köməkçi vəsait, Bakı — «Elm» — 2011, ISBN 978-9952-453-30-0