Mübtədacümləninbaş üzvü olubhərəkətvə əlamətixəbərlə müəyyənləşənşəxsi, əşyanı bildirir. İsminadlıq halındaolur. Fikirmənbəyidirvə haqqındadanışılambildirir.
Mübtədacümləninənmüstəqilüzvüdürvə qrammatikcəhətdənheç birüzvdənasılı deyil. Kim?, nə?,bəzəndə hara? sualınacavabverir:
Uşaqlar(kim?) oynayırlar.
Ağac(nə?)yaşıllaşdı. Otaq(hara?)alaqaranlıq idi.
QEYD: Mübtəda, ibtida, ibtidaisözləriərəbmənşəlidirvə baş, başlanğıcmənalarını bildirir.
Mübtədanın ifadə vasitələri:
Daha çox isim və əvəzliklərlə ifadə olunur.
Sifət, say, işarə əvəzlikləri, feli sifətlər isimləşərək mübtəda vəzifəsində işlənə bilir.
Quruluşca sadə mübtədalar nitq hissələri ilə ifadə olunan mübtədalardır.
Mürəkkəb adlarla, ismi və feli birləşmələrlə ifadə olunan mübtədalar mürəkkəb mübtədalar hesab olunur.
O, buəvəzlikləri ilə ifadə olunan mübtədadan sonra fel və köməkçi nitq hissələri (istisna: modal sözlər) gəlməzsə, vergül
2. XƏBƏR
Xəbərcümləninbaş üzvü olub, haqqındadanışılanınhərəkətvə yaəlamətinibildirir. İki cür olur: feli və ismi xəbər.
Feli xəbərnə etdi?, nə edir?, nə edəcək?.. suallarından birinə cavab verir. Cümlədə haqqında danışılanın hərəkətini bildirir: Hava istiləşir (nə edir?).
İsmi xəbərkimdir?, nədir?, neçədir?, haradadır?, necədir? və s. suallardan birinə cavab verir. Cümlədə haqqında danışılanın əlamətini bildirir: Balıqçılar sahildədirlər (haradadırlar?).
Xəbərin ifadə vasitələri:
Feli xəbər təsriflənən fellərlə ifadə olunur. Felin əmr, xəbər, lazım, vacib, arzu şəkilləri ilə ifadə olunan xəbərlər müstəqil, şərt şəkli ilə ifadə olunan xəbərlər asılı xəbər
İsmi xəbər ismi birləşmələrlə, mürəkkəb adlarla, məsdər və məsdər tərkibləri, feli sifət və feli sifət tərkibləri ilə ifadə olunur.
Nitq hissələri ilə ifadə olunan xəbərlər sadə, söz birləşmələri ilə ifadə olunanlar mürəkkəb xəbər adlanır.
İdi, imiş hissəcikləri xəbərin tərkibinə daxil olsa da, onun quruluşuna təsir etmir.
Bilmək, olmaq, etmək, başlamaq, istəmək felləri əksərən başqa sözlərlə birləşərək xəbər vəzifəsində işlənir.
Xəbərin mübtəda ilə şəxsə və kəmiyyətə görə uzlaşması:
Mübtəda hansı şəxsdə olsa, xəbər də həmin şəxsdəolur.
Xəbər mübtəda ilə kəmiyyətə görə də uzlaşır.
Üçüncü şəxsin cəmində xəbər mübtəda ilə kəmiyyətcə uzlaşa da bilər, uzlaşmaya da bilər.
Üçüncü şəxsdə insan anlayışı bildirən mübtədacəm olduqda xəbər də əksərən cəmdə olur: Çobanlar yaylağa qalxdılar.
Üçüncü şəxsdə heyvanvə quş anlayışı bildirən mübtədacəmdə olduqda xəbərcəmdə də ola bilir, təkdə də: Fillər mənim dostumdur.
Quşlar səmada uçuşurlar.
Üçüncü şəxsdə cansızvarlıqları bildirən mübtəda cəmdə olduqda xəbərtəkdə olur və onunla kəmiyyətcə uzlaşmır: Yarpaqlar töküldü.
