Keyt Şopen - "Bir saatın tarixçəsi"

Məşhur amerikalı yazıçı Keyt Şopen həm də feminizmin banilərindən biri hesab edilir
O, 1850-ci ildə ABŞ-ın Missuri ştatının Sent-Luis şəhərində doğulub. 1870-ci ildə Oskar Şopenlə evlənərək, Yeni Orlean şəhərinə köçüb və ondan 6 uşağı dünyaya gəlib. 1882-ci ildə əri vəfat edəndən sonra yazıçı doğma şəhərinə qayıdıb və müntəzəm surətdə ədəbi fəaliyyətlə məşğul olub. Onun hekayələri, məqalələri, esseləri, təcümələri yerli mətbuatda çap edilib. «Oyanış» adlı bir romanın da müəllifi olan Keyt Şopen 1904-cü ildə vəfat edib.
Yazıçının ədəbi irsinə maraq 20-ci əsrdə qadın hüquqları uğrunda hərəkatın genişlənməsindən sonra artıb. İndi Keyt Şopen ABŞ-da feminizmin banilərindən biri və qısa hekayələr ustası kimi tanınır. Şopenin “Bir saatın tarixçəsi”  hekayəsi Amerika ədəbiyyat tarixinin ən gözəl qısa hekayələrindən biri hesab edilir.


Bir saatın tarixçəsi

Missis Mellardın ürəyinin zəif olduğunu hamı bilirdi, ərinin ölüm xəbəri ona mümkün qədər ehtiyatla çatdırılmalıydı.     Bacısı Jozefina qırıq-qırıq cümlələrlə, üstüörtülü eyhamlarla baş verən hadisədən danışdı. Ərinin dostu Riçardz da onların yanındaydı. Dəmiryolunda baş verən faciə xəbəri qəzetin redaksiyasına çatanda o da, elə oradaymış. Brentli Mellardın adının ölənlərin siyahısında birinci olduğunu görən Riçards, tam əmin olmaq üçün ikinci teleqramın da gəlməsini gözləmiş və faciə xəbərini ondan əvvəl kiminsə çatdıracağından ehtiyyat etdiyi üçün dərhal Mellardların evinə tələsmişdi, axı o, necə qayğıkeş və diqqətcil olduğunu sübut etməliydi.    Missis Mellardın yerində hansı qadın olsaydı, belə xəbəri  eşidərkən yerindəcə donub qalar, dəhşətli itkiyə inanmaq istəməzdi. O isə dərhal bacısının qollarında qəfil və şiddətli hönkürtü ilə ağladı. Kədər fırtınası keçəndə isə tək qalmaq istədiyini deyərək, otağına qapandı. Taqətsiz bədənini açıq pəncərənin qarşısındakı rahat və geniş kresloya atdı. Bədbəxtlik onun bütün vücudunu çulğalamışdı və deyəsən, artıq ürəyinə yaxınlaşırdı.
O, evin qarşısındakı açıq bağçadakı ağacların təpələrinin təravətli bahar mehi ilə dalğalandığını görürdü. Havada yağışın ləzzətli qoxusu varıydı. Aşağıda küçə ticarətçisi müştəri çağırır, uzaqlarda kiminsə oxuduğu mahnının xəfif sədaları eşidilir, damdakı saysız-hesabsız sərçələr çikkildəyirdilər.
Qərbə baxan pəncərədən bir yerə toplanan və üst-üstə yığılan buludların arasındakı mavi səmanın adda-budda parçaları görünürdü.
Boğazına yığılan qəhərin hərdən onu silkələnməyə vadar etdiyini saymasaq, başını kreslonun söykənəcəyinə dayayıb, oturarkən o tamamilə hərəkətsiziydi. Bu an o, gecə ağlayan və yuxusunda da hıçqıran uşağa bənzəyirdi. Adətən bu gənc və baxımlı qadının üzündə təmkin, hətta qətiyyət cizgiləri olardı, ancaq indi bu sifətdə həyat əlamətləri yoxuydu. Küt baxışları uzaqlara, mavi səmanın parçalarından birinə zillənmişdi. İfadəsiz gözlərini qırpmadan, eyni nöqtəyə baxırdı.
O, yaxınlaşmaqda olan hansısa anlaşılmaz hissdən diksinərək, təlaş içində ondan baş açmağa çalışdı. Nəydi bu? Bilmədi. Narahat, sürüşkən hissi sözlə ifadə etmək çətiniydi. Ancaq qadın bu hissin mavi səmanı, pəncərədəki səsləri, baharın havadakı ətrini və rənglərini yararaq ona doğru şığıdığını duyurdu.
Bu hissin nə olduğunu anlamağa başlayanda, sinəsi həyacandan tez-tez qalxıb-enməyə başladı. Zorla onu içində boğmağa çalışsa da, onun bütün cəhdləri zərif, ağ əlləri kimi gücsüz idi. Müqaviməti dayandıranda isə yarıaçıq dodaqlarından bir kəlmə çıxdı:
— Mən azadam! Azadam! Azadam!
İfadəsiz gözlərində qəfildən peyda olan qorxu işartısı, dərhal da yoxa çıxdı. İndi bu gözlər mənalı və parıltılıydı. Nəbzi sürətlə vurur, damarlarında axan qan bədəninin hər bir hüceyrəsini isidib, rahatlıq bəxş edirdi.
O bilmirdi qismətinə düşən böyük sevinc hissini etiraf etsin, ya yox, ancaq sağlam məntiqi ona ikiüzlülük eləməməyi diqtə edirdi. Əlbəttə, o bilirdi ki, ölümə təslim olmuş yumşaq, mehriban əlləri, ona heç vaxt sevgiylə baxmayan qapalı gözləri, göy, küt və cansız sifəti görəndə yenə ağlayacaq, ancaq bu hüznlü anda o, yalnız ona məxsus olan və yolunu gözləyən uzun ömür barədə də zövqlə düşünürdü.
O, yeni həyatı qucaqlamaq üçün əllərini geniş açdı. İndi o, başqaları üçün yox, məhz özü üçün yaşayacaq. Heç bir qüvvə ona arzularını reallaşdırmağa mane ola bilməz. Kişilərin və qadınların öz şəxsi iradələrini həyat yoldaşlarına sırımağa tamamilə haqları olduğu barədə cahil düşüncənin artıq ona heç bir aiddiyyatı yoxdur. Hətta o bir anlıq düşündü ki, belə məcburiyyət yaxşı və pis niyyətli olmasından asılı olmayaraq, cinayətdən başqa bir şey deyil.
Bütün bunlara baxmayaraq, həmişə olmasa da, o nə vaxtsa ərini sevmişdi. Ancaq indi bunun nə mənası var ki? Onun bütün varlığı ilə arzuladığı müstəqlilliklə müqayisədə məhəbbət nədir ki? Açılmayan sirr.
«Azadam! Azadam! Ürəyim, bədənim, hər yerim azaddır!», — o, dayanmadan pıçıldayırdı.
Jozefina diz üstə çöküb, açar dəliyindən bacısına onu içəri buraxması üçün yalvarırdı: «Luiza, xahiş edirəm qapını aç! Sən özünə əzab verirsən! Sən orada neynirsən, Luiza? Allah xətrinə qapını aç»
"Əl çək məndən, mən özümə əzab-zad vermirəm". İndi o açıq pəncərədən həyatın şirəsini canına çəkirdi.
Gələcəyi düşündükcə sevinci artırdı. Yaz, yay: bütün fəsillər, bütün günlər onun olacaq. O, ömrünü uzatması üçün Tanrıya qısaca dua etdi. Halbuki elə dünən həyatın hələ uzun çəkəcəyini düşünəndə bütün bədəni ürpərmişdi.
Nəhayət, kreslodan durdu. Onun par-par işıldayan gözlərində qızdırmalı təntənə varıydı, şüursuz şəkildə Zəfər İlahəsi kimi addımlayırdı. Qapını inadkar bacısının üzünə açıb, onu qucaqladı. İkisi birlikdə pilləkənlərlə aşağı düşməyə başladılar. Riçards aşağıda onları gözləyirdi.
Birdən onlar kiminsə çöldən giriş qapısını açdığını eşitdilər. İçəri girən kim olsa, yaxşıydı? Brentli Mellard. Yolda onun paltarı biraz kirlənmişdi, əllərində isə rahat şəkildə yol çantasını və çətiri tutmuşdu. Bədbəxt hadisə baş verən zaman tamam başqa yerdə olduğundan, onun faciədən ümumiyyətlə xəbəri yoxuydu. Brentli var gücüylə qışqıran Jozefinaya və Luizanın onu görməməsi üçün cəld qarşısına keçən Riçardsa key-key baxdı.
Həkimlər gələndə Missis Mellarda ürək partlaması diaqnozu qoydular: onun qəlbi sevincə tab gətirməmişdi.

Tərcümə etdi: Cavid Ramazanov