"46 Bənövşə"/ Salam Qədirzadə ( I hissə )

Birinci Dəftər

Məhəbbət gözəgörünməz, sehrli bir quşdur; adamı qanadlarına alıb göylərə uçurur, bu aləmdən çox uzaqlarda olan ikinci dünyaya aparır. Orda çəkdiyin
əzab, əziyyət də səni sərməst edir, nəşələndirir; hər şey öz adiliyindən çıxıb gözəlləşir. Səhərlər qızaran üfüqlər, doğan günəş, gecələr lacivərd səmada süzən ay, sayrışan ulduzlar, təbiətin qoynundakı meşələr, dənizlər, dağlar, şəlalələr, güllər, çiçəklər o qədər mənalı və möcüzəli görünür ki, tamaşasından doymursan. Hələ bütün varlığını ixtiyarını sərancamına verdiyin oğlan, qış nağıllarından gəlmiş müdrik, cəsur bir qəhrəmana dönür sənin üçün. Onun görüşlərində özünü insanların ən bəxtəvəri sanırsan. Istəyirsən o, daima səni oxşasın, əzizləsin, öpsün və hətta hərdən incitsin də. Belə anlarda unudursan, dünyada nə var—hamısını; müqəddəs bir mənanın səcdəsindən ayrılmırsan. Düşünürsən ki, damarlarında qan deyil, ülvi məhəbbətin pak duyğuları cərəyan edir və sən bundan xoşhallandıqca xumarlanırsan, əfsanəvi bir aləmin çəkisizlik şəraitində qov kimi yüngül olursan… Nəhayətsiz fəzalarda uçursan...
Bəli. Bu saat mən Könül də eləyəm. Nə yerdəyəm, nə göydə. Qərarım yoxdur. Bilmirəm ürəyimin çırpıntısını necə sakitləşdirim. Etiraf etməliyəm ki, bu narahatlıq mənə həm də ləzzət verir. Nə üçünsə, səbəbini anlamıram: “Dərya!”—deyə ucadan çağırmaq, qəhqəhə çəkmək, uşaq təki atılıb-düşmək istəyirəm.

Bu gün yazı stolumun siyirmələrini səliqəyə salanda, əlimə şagird dəftərindən qoparılmış qoşa vərəq bir kağız keçdi. Bu, tibb institutunun qəbul komisiyasına verdiyim tərcümeyi-halın surəti idi.
“Mən, Könül Murad qızı Kazımbəyli min doqquz yüz qırx səkkizinci il aprel ayının onunda Bakıda fəhlə ailəsində anadan olmuşam. Atam Əzizbəyov neft mədənində mühəndis işləyir. Mənim yaşımdan Sov. IKP-nin üzvüdür. Anam Mərmər kitabxanaçıdır. Mən orta məktəbi bu yay qurtarmışam. Min doqquz yüz altmış dördüncü ildən komsomolçuyam.
Ünvanım belədir: Şıxəli Qurbanov küçəsi, ev nömrə 103, mənzil 8.”
Kağızı qatlayıb stolun üstünə atdım. Təsirləndim. Fikirləşdim ki, mənim əsl tərcümeyi-halım bu gündən—Dərya ilə tanışlıqdan sonra başlayır. Bənövşəli dəftərimin ilk səhifəsindən.
—Onun—Şıxəlinin isə tərcümeyi-hal dəftəri bağlandı, bənövşəsi soldu… Heyf, heyf Şıxəlidən!..

Ən çox bəyəndiyim, yaxası, qolları ağ xəzli sürməyi yun paltarımda qara tuflilərimi geymişəm. Bu qiyafədə sanki lap qəşəngləşmişəm. Həm də hündürboy olmuşam. Dünəndən intizarını çəkdiyim görüşün vaxtına hələ xeyli qalıb. Ancaq mən indidən hazıram. Bu axşam anama, ömrümdə ilk dəfə yalan satdım:
—Ma, bizim fakültədə bir qızın ad günüdür, onlara gedirəm,—dedim.
Şübhələnmədi. Lakin soruşdu:
—Əliboş niyə?
—Yolüstü, mağazalardan bir hədiyyə alaram,—söylədim.
Uşaq vaxtlarımdan dilim belə öyrənib: mən anama “ma,” atama isə “pa” deyirəm.
Yanaqlarımın istiləndiyini hiss etdim: yəqin, yalan danışdığım üçün qızarmışdım. Bunu gizlətməyə çalışdım. Üzü divara çevrildim. Önümdə atamın foto şəkli durdu. Çatılmış enli, pırpız qaşları altdan zəhmli, iti gözləri mənə dikildi. Doğrudan da heç fikir verməmişəm, nə böyük alnı vardı atamın. Ovurdları çökmüşdü. Qalın bığları dodaqlarının üstünü örtmüşdü. Yaman qaşqabağlı kişidir. Barı şəklini çəkdirəndə bir balaca gülümsəyəydi...
Anam soruşdu:
—Saat neçədə gələcəksən, Könül?
—Bilmirəm, ma. Nə vaxt qurtarsa.
—Telefonları varmı?
—Yoxlarıdır. Geciksəm, düşüb avtomatdan sənə zəng çalaram.
—Çölə paltosuz çıxmayasan ha, Könül, soyuqlarsan.
—Ma, nigaran qalma, uşaq deyiləm ki. Bir neçə gündən sonra mənim də on doqquz yaşım tamam olur, iyirmiyə keçirəm...
Anam çox mənalı tərzdə qımışaraq o biri otağa keçdi. Gözlərinin ifadəsindən duydum ki, qızını boya-başa çatdırdığı üçün qürrələndi. Görəsən, Dərya ilə mənim təzəcə başlanan bu macəramızdan xəbər tutsa sevinərmi? Əlbəttə. Anam zəmanə ilə ayaqlaşan qadındır. O bilmirmi əvvəl-axır bir qız bir oğlanın qismətidir? Şübhəsiz ki, bu məsələdə Dəryanın kim, necə adam olduğu onu hər şeydən artıq maraqlandırır.
Anamı çox sevirəm. Gözəl xasiyyəti var, həlim arvaddır. O da məni az istəmir. Hələ bir yol üzümə kəc baxmayıb. Ancaq atam… tündməcaz kişidir. Illah, bu işdən duyuq düşsə… həşir-qiyamət qoparar. Axı niyə?! Mən un çuvalı deyiləm ki, evin bir küncündə qalam. Dərya məgər ləyaqətsiz oğlandır? Cavan...istedadlı heykəltəraş… Neçə-neçə əsərin müəllifidir. Özünü tanımırdım, ancaq adını çoxdan eşitmişdim. Nəhayət, qismət elə gətirdi ki, həyatda bir-birimizlə qarşılaşdıq, görüşdük. Dərya mehrini mənə saldı… Mən də ona vuruldum. Burda qəbahət naminə nə var ki? Atamdır da… Iş yerində adı-sanı... hörməti… Mədəndə neftçilər başına and içirlər, hamıya ağıl öyrədir, evdə isə… köhnə adətlərindən əl çəkmir...
Eh! Insanların təbiəti çox mürəkkəbdir.
Bayırda soyuq külək əsirdi. Həyətimizdəki çılpaq ağaclar, elektrik məftilləri vıyıldayanda, adamın canına üşütmə dolurdu. Dərya belə havada məni hara aparacaqdı. Keçmə Bakının da bu küləyindən.
Saat altının yarısı idi. Dəhlizə gedib paltomu geydim. Dovşan dərisindən olan yumşaq tüklü papağımı qoydum. Aynada özümə nəzər saldım. Şərfimlə papağımın rəngi yaxşı uyuşurdu—ikisi də boz idi. Ancaq dünən gecə pis yatmışam, gözlərimə balaca qızartı çökmüşdü.
—Ma, mən getdim.—Qapını açanda dönüb anama eşitdirdim.
—Yaxşı yol, qızım, çalış, çox ləngimə.
Məni gülmək tutudu. Fikirləşdim: “O, Dəryanın insafından asılıdır.”
Daş pillələri endikcə tuflilərimin dabanından çıxan səslər divarlarda tıqqıldayırdı. Yoldaşlarım haqlı imiş. Neçəsi mənə demişdi: “Könül, sən becid gedəndə dabanlarını yerə elə bərk vurursan ki, üzünün əti titrəyir.” Qızların sözündə həqiqət varmış. Axı niyə tələsirəm.Vaxta hələ xeyli qalır ki. Küçəyə çıxcaq qonşumuz Qönçəbəyimin oğlu ilə rastlaşdım. O, bu fürsəti çoxdan gözləyirmiş kimi sevincək ayaq saxladı:
—Salam, Könül...
—Salam.
—Kefin necədir?
Dinc durmadım. Şıltaqlıqla:
—Əladan da bir az o yana.—Dedim və qəhqəhə çəkib güldüm. Qönçəbəyimin oğlu belə dil-dil ötdüyümə heyran qaldı:
—Təki olsun...
Qolumdan tutub məni qırağa çəkdi.
—Könül, nə vaxtdır səninlə məxsusi bir söhbətim var. Ancaq...bura yeri deyil. Özüm də görürəm tələsirsən. Eləmi?
—Bəli. Səhv etmirsən. Qızlarla vədələşmişik...—Saatıma baxdım.—Beş-on dəqiqəyə instituta çatmalıyam.
—Yaxşı, onda yubanma, intizara söhbət haramdır, bizimki sonraya qalsın.
Qönçəbəyimin oğlu ayrılanda məni elə qəribə, mənalı nəzərlərlə süzdü ki, onu aldatdığıma utandım. Həm də barmaqlarımın ucunu ovcunda bərk-bərk sıxıb pıçıldadı: “Şeytan qız!” Sonra əlini qaldırıb çiyninin üstündə yellədi:
—Müvəffəqiyyətlər.
Uzaqlaşanda gözümün ucu ilə sezdim: təəssüflə geri qanrıldı... Belə birtəhər oldum. O cür danışdığım üçün peşmançılıq çəkdim. Qorxdum, düşünər ki, ona acıq verirəm. Mənə elə gəlirdi, hər kəs bircə kərə üzümə baxsa, hara getdiyimi əlüstü biləcəkdi. Eləcə də bu.
İndicə görüşdüyüm oğlanın adı Emindir. Bizdən üç-dörd qapı aralı olur. Evimizdə ondan söhbət düşəndə həmişə “Qönçəbəyimin oğlu” deyirlər. Tərbiyəli ailədəndir. Atası məşhur kimyagərdir—elmlər doktoru, professor...
Eminin özündən böyük bir bacısı da var. Ərdədir. O, qardaşına oxşamayıb. Qaynayıb-qarışan deyil. Qönçəbəyim əczaçıdır. Ancaq çoxdandır işləmir. Emin institutu inişil bitirib. Jurnalistdir. Özü də istiqanlı oğlandır. Qəzetlərdə vaxtaşırı imzasına rast gəlirəm. Maraqlı şeylər tapıb yazır. Hamısını da oxuyuram.
Mən Emini neçə illərdir tanıyıram. Yaz-qış hələ papaq qoyduğunu görməmişəm. Qarlı-çovğunlu günlərdə də başıaçıq gəzir. Ancaq çox təmiz, səliqəli geyinir. Məhəlləmizdə bu barədə Eminə çatan olmaz. Uzun boyundan, girdə sifətindən, yerişindən, danışığında eynən atasına oxşayır. Saçları da, göz-qaşı da, bığları da onunku kimi qaradır. Eh… Emin… Emin...Hər dəfə səninlə qarşılaşanda uşaqlığın əziz, şirin bir xatirəsi yadıma düşür...

“Bakı Soveti” metro stansiyasına yaxınlaşanda Dərya gülə-gülə məni qarşıladı. Ehmalca dirsəyimə toxunub:
—Axşamınız xeyir,—dedi.
Cavab vermək istədim, ancaq gecikdim. Sonra da… eskalatorla enəndə az qala yıxılacaqdım. Çəkməmin dabanı ilişdi, büdrədim. Yaxşı ki, Dərya dərhal qolumdan yapışdı: “Yavaş, Könül.” Mən güldüm:
—Tuflim sürüşdü.
Dərya ayaqlarıma ötəri bir nəzər fırlatdı, üzümü yana tutmuşdum. Yuxarı qalxan pilləkəndən qohum, tanış təsadüfən məni görə bilərdi. Rəfiqələrimdən birinin sözü yadıma düşdü: “Sevginin ləzzəti oğlanla qorxa-qorxa, xəlvəti gəzməkdədir. Nişanlanandan sonra adam arasına nənəm də çıxar.
“Biz hara gedirik?”—deyə Dəryadan soruşmaq istədim. Dilim gəlmədi. O mənə lap yaxın dayanmışdı. Nəfəsindən papiros qoxusu hiss edirdim. Bu da Emin təki başıaçıq olduğundan bayırdakı külək dalğalı, qara saçlarının səliqəsini pozmuşdu. Dəryanın çiyinləri bu gün mənə dünənkindən enli görünürdü. Pencəyinin altından qalın, yun köynək geymişdi, yəqin ondandı. Əyninə biçilmiş boz ratin paltosu bir qədər köhnəlmişdi.
—Uzaqdan sizi güclə tanıdım, Könül,—deyə Dərya aradakı sükutu pozdu.
—Ola bilər...
—Anna Kareninaya oxşayırdınız...
—Yaşda, görkəmdə?
Dərya tutuldu:
—Əlbəttə, görkəmdə. Sizin nə yaşınız var ki. Uşaqlıq çağından srağagün ayrılmısınız...
Neon lampaları ilə gündüz kimi işıqlanan bərli-bəzəkli, mərmər divarlı stansiyaya düşcək hündür sütunlardan birinin arxasına çəkilib dayandıq. Mən gözümü Dəryaya zilləmişdim. Sifətində bir az kobudluq vardı. Ancaq iti baxışları adamın ürəyinin dərinliyinə nüfuz edirdi. Alnına dartılmış enli, qara qaşları ona ciddi bir görkəm verirdi. Mən bərkdən danışanları sevmirəm, bunu da bir növ mədəniyyətsizlik əlaməti hesab edirəm. Dərya çox astadan danışırdı. Az qala pıçıldayırdı, bundan xüsusi zövq alırdım:
—Könül, mən istəyirəm, bizim görüşlərimiz boş, mənasız keçməsin. Vaxtımız heyfdir. Dünən sizinlə məsləhətləşmədim. Bu günə hazırlıq görməmişəm. Kinoya da, teatra da, sirkə də gedə bilərik.
—O, bu sözləri asta-asta dedikcə, dodaqları arasında qızıl dişi parıldayırdı.
—Hər halda... bayırda gəzməli deyilik, Könülcan. Belə baxıram, hava qarlayacaq.
Oğlan dilindən birinci kərə idi “Könülcan” kəlməsini eşidirdim. Adım heç zaman bu qədər xoşuma gəlməmişdi. Ürəyimdə anama təşəkkür etdim.
Şəhərin kino-teatrlarında təzəliklə iki hissəli, “Spartak” filmi göstərilirdi. İnstitutda yoldaşlarım çox tərifləyirdilər. Məmnuniyyətlə ona baxardım. Ancaq niyyətimi bildirməyə çəkindim.
—Mənimçün təfavütü yoxdur,—dedim.—Xətriniz hara istəyir… Təki maraqlı bir şey olsun. Dərya gözlərini qıyıb, alnını ovuşdurdu.
—“Spartak” ı görməmisiniz?—Soruşdum.
—Yox. Siz necə?
—Mən də görməmişəm. Bəlkə elə...
—Getdik! Ən yaxşısı odur.
Qatara minib, “26 Bakı komissarı” stansiyasına yollandıq. Bilet alınca qaş qaraldı. Kino zalında yerimiz arxa cərgədə idi. Dərya solumda əyləşmişdi. Paltomu çıxaranda o mənə canıyananlıq etdi.
—Sizə soyuq olmaz ki, Könülcan?
—Xeyr.
—Onda salın çiyninizdə qalsın.
İşıqlar söndü. Ekran canlı, geniş bir həyat səhnəsinə çevrildi... Film başlanandan Dərya sol əlimi ovcundan buraxmadı—sığalladı, sıxdı, barmaqlarımı şıqqıldatdı. Mənə xoş gəlirdi onun bu nəvazişi. Fikrimi yayındırsa da, müqavimət göstərmirdim... Birdən qolumun büküyünə sanki od basdılar. Diksindim və cəld əlimi çəkdim; Dəryaya tərəf döndüm. Sərxoş kimi gözləri axırdı. Biləyimi öpdüyündən elə məmnun idi ki… Gülümsəyirdi, kirpikləri titrəyirdi. Qaranlıqda bir anlığa özümü qərib hiss etdim. Dərya mənim üçün başqalaşdı, yada döndü. Bədənim əsdi. Sümüklərim eyməndi. “O niyə belə etdi?”—deyə qəzəbli baxışlarımı gizlətməyə çalışsam da, bacarmadım.
—Incidiniz məndən?
Cavab vermədim. Dərya məyus oldu. Sonra filmin axırınadək danışmadıq. Onu incitməyi özümə rəva görmədim. Ürəyini almağa bir bəhanə axtardım. İşıqlar yandı, ayağa qalxıb paltomu geyəndə soruşdum:
—Siz Rafaello Covanyolinin “Spartak”ını oxumusuz?
—Xeyr.
—Məsləhət bilirəm, oxuyun. Romanla bu filmin arasında çox fərq var.
Dəryanın eyni açıldı. Sifətindəki pərtlik tədricən çəkilib yoxaldı.
Evə gəlincə hər şey unuduldu. Bayırda hava dəyişmişdi. Külək yatmışdı. Şəhərə sanki göy qübbəsi boyda ələkdən xırda- xırda qar ələnirdi. Səkilər, yollar ağappaq idi.
—Bir də haçan görüşək, Könülcan,—deyə o, küçəmizin tininə çatanda yavaşıdı. Mən güldüm:
—Hələ heçayrılmamışıq ki...—Sonra çiyinlərimi çəkdim.—Nə bilim...
Dərya telefon nömrəmi götürdü.
—Institutdan nə vədə gəlirsiniz?
—Saat ikidə, üçdə...
—Çox gözəl.
—Ancaq… Xahiş edirəm bizə axşam yeddidən gec zəng çalmayın..
—O da gözüm üstə.
Dərya, olsun ki, məni başa düşmədi. Atamdan ehtiyat edirdim, işdən o vaxtlar qayıdırdı.
—Ayrılaq?
Onun bu sorğusuna çox könülsüz və soyuq cavab verdim:
—Ayrılaq...
Əlimi tutdu.
—Indi icazənizlə olarmı?..
Mən utandım. Üzümü yana döndərdim. Dodaqlarınn istisi bu dəfə əvvəlcə əlimin dalını, sonra isə bir-bir barmaqlarımı yandırdı.
—Gecəniz xeyrə qalsın, Könül
—Xeyrə qarşı,—dedim.
Mən öz otağıma keçəndə, saat on birə az qalırdı. Anama zəng çalmaq tamam yadımdan çıxmışdı...

Biz beşmərtəbəli binanın ikinci qatında oluruq. Mənzilimiz üçotaqlıdır. Bayırdan qapımızın çərçivəsindəki ağ düyməni basanda, dəhlizə cingiltili zəng səsi deyil, əsəbləri səkitləşdirən xoş bir musiqi sədası yayılır. Sol tərəfdə gözlük şüşələri naxışlı geniş qapı adlandırdığımız qonaq otağına açılır. Tünd-şabalıdı rəngli mebellərimiz son müasir dəbdə olmasa da, yaraşıqlıdır. Anam qəsdən otaqlarımızı bir növ qədim qaydada bəzəyib. Bu mənim də xoşuma gəlir. Evimizdəki əşyaları on il qabaq necə qoymuşuqsa, indi də yerlərini dəyişməmişik. Zala döşəmə boyu xalı sərmişik. Ortadakı uzunsov, dördkünc yemək stolunun ətrafında altı yumşaq kreslo qoyulub. Sağ divarda, piano ilə servant arasında yataq otağına qapı var. Bu yanda bufet, divan, yuxarı küncdə isə “Rubin-106” televizoru durur. Zal, küçə balkona açılan ikitaylı qapının şüşə gözlüklərindən işıqlanır. Divanın arxasındakı “Tarantello” Italiya xalçası üstündən oymalı, zərli haşiyədə tanımadığım rəssamın canlı bir mənzərə əsəri vurulub. Şəkildə, yaşıl meşə qoynundakı ucqar kənddən çıxan süvarilərin, sıldırım dağlarda ilan kimi qıvrılan müdhiş yollarda qalxdığı təsvir olunur. Üzbəüzdə isə atamın fotoşəklidir. Qapıların pərdələri də divarlara çəkilmiş kağıza uyğun mavi güllüdür. Axşamlar, hündür tavandan asılan iri büllur çilçirağın şam-lampaları yananda zal zül-zül edir; “Tarantello” xalçasındakı rəqqasə qadını ortaya alan oğlanların, qızların əlvan geyimləri gündüzkü rəngini dəyişərək, bərq vurur. Mənim otağım dəhlizin sağ səmtindədir. Telefon da orda, yazı stolumun sol böyründədir. Divardan bir oyuncaq meymun asılıb. Bunu mənə ad günümdə Qönçəbəyimin oğlu hədiyyə gətiribdir. Həyətə çıxan balkonun qabağında qollu-budaqlı yabanı yasəmən ağacı əkilib; baharda açılan çəhrayı çiçəkləri çox gözəl, lakin ətirsiz olur. Sadə otağımı zənginləşdirən, ancaq kitablarımdır. Bütün bunlardan başqa bir də mətbəxin böyründə balaca, xudmani aynabəndimiz var. Yayda səhər və axşam sərinliyində çay içməyə, çörək yeməyə ora yığışırıq. Vəssalam. Bizim mənzilimiz belədir.

Atam səhər işə gedəndə dəhlizdə üz-üzə gəldik.
—Salam, pa,—dedim.
O dayandı. Portfelin sol əlindən sağ əlinə ötürərək, qapının dəstəyindən yapışdı. Bir an düşüncəli tərzdə gözləri yol çəkdi. Astadan, lakin xislətində xas ciddi ahənglə dilləndi:
—Bir kərə tapşırıram sənə, yadında saxla: hara getsən, axşam saat doqquzdan gec evə gəldiyin olmasın.
Onun nəyə işarə vurduğu məlum idi. Mən qorxa-qorxa başımı tərpətdim:
—Yaxşı...
Və elə bildim ki, nəzərləri biləyimə sataşsa, orda Dəryanın öpüşünün qızartısını sezəcəkdir. Sövqitəbiilə qolumu arxamda gizlətdim.
—Özün də gedəndə, yerini anana yox, mənə de.
Atam çıxmaq istəyəndə arxadan səslədim:
—Pa, bəs mənim salamımı niyə almadın?
Qapı çırpıldı. Dəhlizin ortasında donub qaldım. Həyəcandan dizlərim əsdi. Hələ atam, mənim Dərya ilə gəzdiyimdən xəbərdar deyildi. Gör, onu bilsəydi, neylərdi.
—Ma, deyə mətbəxdə nahar hazırlayan anamın yanına cumub gileyləndim.—Atama yenə nə olub, mısmırığı yerlə sürünür? Yoxsa… dünən evə gec gəldiyim üçün sənə də acıqlanıb?
Arvadın dərdi açıldı:
—Demişdin axı, yubansam, zəng çalaram, sizi nigaran qoymaram… Bəs niyə belə edirsən, qızım. Tək atan yox, mən özüm də hövsələdən çıxmışdım.
—Bağışla, ma. Təqsirimi boynuma alıram. Ikiniz də haqlısız.
Anamı sakitləşdirmək üçün elə bu etirafım kifayət idi. Qadın ürəyi yumşaq olur.
—Daha qanını qaraltma, qızım. Əyləş, çayını iç, çörəyini ye.
O gün institutun həyətinə girəndə tanış qızlardan, oğlanlardan yan keçirdim, onların üzünə baxmaqdan çəkinirdim. Elə bilirdim dünəndən gözlərimin giləsində Dəryanın əksi qalıb. Vestibüldə paltomu soyunurdum. Böyrümdən kimsə acı bir çimdik qopararaq, turac kimi qıqqıldadı. Gülüşündən tanıdım: Fəzilə idi. Mənimlə bir fakültədə üçüncü kursda oxuyan od parçası, dilli-dilavər qız. Yetənə yetirdi, yetməyənə daş atırdı. Uşaqlar əlindən zara gəlmişdi. Hərəyə bir şəbədə edirdi. Fəzilə al-qırmızı kofta, qısa, göy tuman geymişdi. Ayaqlarında qara, tor corab və totuq baldırlarına kip yapışan qırmızı, uzunboğaz çəkmə vardı. Zəfəran rənginə salınmış saçlarını oğlansayağı vurdurmuşdu. Fəzilə gəzəyən qız idi. Təzəliklə Həsənağa adlı birisi ilə əylənirdi. Son vaxtlar adət etmişdi: danışanda müsahibini inandırmaq üçün sözünün başında, ayağında “Həsənağam ölmüşü” deyirdi. İndi o, məni görcək saqqız çeynəyə-çeynəyə, sürməli gözlərini süzərək eyhamla dilləndi:
—Aaz… səni təbrik!
—Nə münasibətlə?—soruşdum.
—Özünü bilməməzliyə niyə qoyursan. Daha bizə yox da...
Düzü, onun nə demək istədiyini hələ anlamırdım. Fəzilə çiyinlərini əsdirə-əsdirə, nazik qaşlarını oynadaraq bic-bic gülümsədi:
—Aaz… dünən yanındakı o Herkules oğlan kim idi?
—...
—Amma yaxşıca da yer seçmişdiniz özünüzçün, paxıllığım tutdu sizə.
—Başa düşmürəm. Sən nə danışırsan, Fəzilə?
—Əlbəttə… Sərf eləmir axı. Aaz… lap dal cərgədə paltosunu çiyninə salıb, bir qəşəng oğlanla yanaşı oturan mən idim?
Fəziləni azdırmaq çətindi. Boynuma almağa məcbur qaldım:
—Hə… kinoda?
—Yox...hamamda.
Tutuldum.
—Sən də Həsənağayla gəlmişdin?
Bu sözü eşidəndə qızı sanki ilan çaldı, ağzını əyə-əyə söyləndi:
—Aaz… Həsənağanı itirib-axtaran kimdir? Allah vurmuşdu onu gündüzün günorta çağında, goburnat bağında. Hüseynağanın ölmüşü, keçən həftə o gedənin başına bir oyun açmışam ki, bundan sonra qələt edər qız tayfasına yaxın düşər. Mən kinoya Hüseynağayla gəlmişdim.
—Bunu tanımırsan: professor Talışxanlının kiçik oğludur.—Fəzilə sağ əlinin baş barmağını dikəldib, qabağa uzatdı:—Şik!
Yaxşı ki, onu çağırdılar. Yoxsa yaxamdan əl çəkməyəcəkdi.
İnstitutdan qayıdanda evə tələsirdim. Dərya zəng çalacaqdı. Yenə atamın zəhmi qəlbimi sarsıtdı... “...Özün də gedəndə yerini anana yox, mənə de!” —sözləri qulaqlarımda cingildədi. Bundan sonra neyləyəcəkdim?!.. Dərya ilə görüşməmək mənə dərd olardı. Sevgi nübarının dadını son iki-üç günd təzəcə tamsınmağa başlayırdım; həyatın, yaşamağın mənası dəyişmişdi, başqalaşmışdı mənim üçün. Bu tərəfdən də qarşımda atam dayanmışdı. Yeganə qızı olan məni naz-nemət içində qayğı və nəvazişlə böyüdüb, boya-başa çatdıran doğma atam!

Mətbəxdə oturub çay içirdim. Telefonun zəngini eşidəndə cəld öz otağıma yüyürdüm. Dəstəyi ehmalca qaldırdım:
—Bəli, kimdir?
O qədər astadan xəbər aldım ki, çox güman səsim mikrafona yetmədi. Boğazımı arıtlayıb, bir də təkrar soruşdum:
—Allo, kimdir?
—Mənəm.
Səhv etməmişdim. O idi.
—Dərya?.. Salam.
—Nə təhərsiniz, Könülcan?
—Lap yaxşı. Bəs siz?
—Mən də. Neyləyirsiz evdə?
—Heç… İnstitutdan indicə gəlmişəm.
—Bu axşam nə işlə məşğulsunuz?
—Dərslərimə hazırlaşacağam.
—Bəs mənimlə görüşməyə hazırlaşmırsınız?
Bilmədim, nə deyəm. Canımı dişimə tutdum:
—Yox...
—Çox ləngimərik.
—Mümkün deyil, Dərya.
Onun səsi ciddiləşdi:
—Yoxsa, incimisiniz məndən?
—Xeyr… Inciməmişəm. Başqa səbəb var.
—Məni nigaran qoydunuz, Könül. Bəlkə ucundan-qulağından deyəsiniz..
—Sonra… Narahat olmağa dəyməz.
—Kefim pozuldu. Siz lap...
—Icazə verirəm, mənə “sən” deyin.
—Təşəkkür edirəm. Bəs mən sizi… səni haçan, harda görüm?
—Sabah zəngləşib danışarıq.
—Nə deyirəm ki… Salamat qal. Öpürəm səni. Dud...dud… dud...
Dəsəyi qoydum. Utandığımdan əllərimlə üzümü qapadım. “Öpürəm səni.” Tək otaqda öz-özümə pıçıldadım: “Mən də.” Atamın gözlərindən uzaq.

Səhər həyətimizdə Qönçəbəyimlə rastlaşdım. Məni görcək, mehribancasına qucaqlayıb bağrına basdı, üzümdən öpdü:
—Namxuda-maşallah, nə qəşəngləşmisən, göyçək balam,—dedi.—Az qala tanımayacaqdım. Tfu!... Tfu… Göz dəyməsin, böyümüsən… ətə-cana dolmusan… Sifətin bədirlənib… Lap birdən-birə dəyişmisən ey! Srağagün ayrı cürdün. O, qadınlara məxsus maraqla geri çəkilib mənə diqqət yetirdi.
—Mərmər bacı necədir ?—deyə anamı soruşdu.
—Yaxşıdır, Qönçəbəyim xala. Siz nə təhərsiniz?
—Görürsən də… Belə. Babat. Dərsə gedirsən, hə?
—Bəli.
—Get. Göyçək balam, gecikərsən. Yoldan elədim səni. Anan yəqin evdədir.
—Evdədir, bəli.
Sözlü adama oxşayırdı.
—Xeyir ola?
—Bir dəymək istəyirəm ona. Balaca işim var.
Qönçəbəyim azacıq uzaqlaşcaq arxadan məni çağırdı:
—Könül, göyçək balam...
Ayaq saxlayıb, geri döndüm.
—Yadımdan çıxdı deyim: Emin çox-çox salam-dua göndərdi sənə.
Dodağımı dişləməsəydim, güləcəkdim.
—Göndərən də sağ olsun, gətirən də.
Qönçəbəyimlə anamın söhbəti yaxşı tutur. Bu gün də axşamadək oturub çay içə-içə hey dərdləşəcəklər.

Oğlu Emin mənə xüsusi hüsn-rəğbət bəsləyir. Bunu çoxdan duymuşam. Əvvəllər yaxınlaşmağa cürət eləmirdi. Son vaxtlar açılışıb. Ancaq məni görəndə rəngi dəyişir. Sanki yanımda günahkardır. Bildir ad günümdə, anası ilə bizə gəlmişdi. Mənə məzəli bir hədiyyə gətirmişdi. Balaca, bozumtul meymundu.—Kəndirdən sallanmışdı, gözləri qara muncuqdan idi, işıldayırdı. Quyruğundan dartırdın, yuxarı ipə dırmaşırdı. O gecə qonaqlarımız dağılışanda mən aşağı endim, onları yola saldım. Emin guya cəsarətlənmişdi. Həyətdə Qönçəbəyimi qabağa buraxdı. Məni kənara çəkib dilidodağı əsə-əsə dedi: “Könül, neçə vaxtdır səninlə ikilikdə danışmaq istəyirdim. Xahiş edirəm, axıracan qulaq as. Mən həmişə səni düşünürəm. Axşamlar gözlərimi pəncərənizdən çəkmirəm. İşığınız sönür, sonra… inan ki, heç sonra da yata bilmirəm… Gəl sözümü yerə salma. Haçan imkan tapsan, görüşək… Mən ürəyimi sənə açmayınca...” “Zəhmət çəkmə!—dedim.—Elə bir o qalmışdı. Atam eşitsə, neylər!? Onu istəyirsən ki, mən evdə gözü kölgəli dolanım? Bir də bu barədə danışsan, üzünə baxmaram!..”
Mən qətiyyətlə ayrılıb getdim. Evə qalxcaq, balkondan xəlvəti həyətə boylandım. Emin fikirli halda bir siqaret yandırdı, suyu süzülə-süzülə evlərinə yollandı. Sonra gördüm ki, dayandı, nə düşündüsə, əlindəki siqareti yerə çırpdı; qaranlıqda xırda qığılcımlar qalxdı, söndü. Doğrusu, yazığım gəldi Eminə. Gərək o qədər sərt cavab verməyəydim. Anası Qönçəbəyim, deyirlər, gəncliyində həddindən artıq gözəl olub. Elə indinin özündə də yaxşı qalıb. Xanım arvaddır. Yaşı əlliyə çatsa da, görkəmində qocalıq əlaməti yoxdur. Sifətinə baxanda adamın xoşuna gəlir, ağappaq, gipgirdə… Gözləri işıqlı, dişləri sədəf kimi. Heç inanmırsan ki, Emin boyda oğul anasıdır.

Bir kərə, yadımdadır, balaca idim; məktəbdən yay tətilinə çıxmışdım. Gərək ki, yeddinci sinfə keçmişdim. Bakıda havalar qızmışdı. Qönçəbəyim məni bir həftəliyə Buzovnadakı bağlarına qonaq aparmaq istədi. Atam tək buraxmadı; anamı da mənə qoşdu. Gedəndə tapşırdı ki: “Gözün uşağın üstündə olsun.” Mən Emini ilk dəfə lap yaxından onda gördüm. Şumal bir oğlan idi. İnstituta təzəcə girmişdi. Deyəsən məni ağlıkəsməz körpə hesab eləyirdi. Bağlarına gəldiyimiz heç yarım saat olmamışdı. Çağırıb mənə belə bir ultimatum verdi: “Bax… şeytan, quyunun yanında oynamayacaqsan. Günortanın istisində bağın içinə getməyəcəksən; qurd-quş sancar səni. Keçi kimi dər-divara, ağaca dırmaşmayacaqsan—yıxılarsan, xatada biz qalarıq...”
Həyətlərindəki qollu-budaqlı, uca çinardan uzun bir yelləncək asılmışdı. O mənim ən çox xoşladığım əyləncə idi. Soruşdum: “Quyhaquya da minmək olmaz?” Güldü. Gödək hörüklərimin ucundan tutub dartdı: “Olar. Ancaq bərk yellənmə.”
Sonra… sonra mən bir günün içində dəlicəsinə Eminə vuruldum. Elə vuruldum ki, özüm-özümü tanıya bilmədim. Tezliklə bağdan şəhərə qayıdacağımı, ondan uzaqlaşacağımı fiirləşəndə məni kədər bürüdü, qəmə batdım, az qala hönkürüb ağlamaq istədim. Başa düşmədim ki, o sevgi idi, nə idi, ürəyimə hardan yol tapmışdı, bütün vücudumu lərzəyə gətirmişdi, məni aciz, iradəsiz bir qıza çevirmişdi. Eminin isə münasibətində zərrə qədər dönüş görmürdüm. Gecələr yatanda, yerimi anamla Qönçəbəyimin aasında salırdım; uzanırdım, gözlərimi qaranlıq göylərdə işıldaşan ulduzlara zilləyirdim, hey… baxırdım. Bəzən xoruz banınadək kirpik çalırdım, ayla danışırdım, ulduzlarla pıçıldaşırdım. Belə vaxtlarda Emin məni çağırsaydı, yerimdən çəyirtkə tək sıçrayıb yanına qaçardım. Hara desəydi, sevincək gedərdim. Səhərədək onunla əl-ələ verib, yalın ayaqlarımla dünyanı dolaşardım, yorulmazdım. Şəhərə gəlməyimizə bircə gün qalmışdı. Mən yelləncəkdə oturmuşdum, asta-asta yırğalanırdım. Xəyalım uzaqlarda gəzirdi. Birdən onun—Eminin səsini eşitdim:
-“Könül!” Dik atıldım. Hay verdim:

-“Bəli.” O, bağın içindən gəlirdi. Bir nimçə üzüm dərmişdi. “Darıxmırsan, şeytan qız?” Qaldım, nə deyim.
Emin əlindəki nimçəni çarhovuzun qırağına qoyub soruşdu: “Qaçsam, tuta bilərsənmi məni?” Qəlbimə şadlıq doldu: “Elə tutaram...” “Başladıq!” Emin əvvəl sağa qaçdı, ardınca cumdum. Sonra zənnimi azdırmaq üçün sola buruldu... dala qayıtdı. Mən qollarımı geniş açaraq yüyürdüm, ona yetməyə can atdım. Elə bildim Emini tutsam, o həmişəlik özümünkü olacaq. Ancaq arzuma çatmadım. Evlərinin dalındakı heyva ağaclarının arasından keçəndə büdrəyib yıxıldım… biləyim cızıldı... Həmin yerdən ki, dünən Dərya öpmüşdü.
Emingilin bağlarından qayıdanda ürəyimdə baş qaldıran hissləri nadir, qiymətli bir töhfə kimi şəhərə gətirdim. Lakin… çox saxlamağı bacarmadım. Necə fövrən vurulmuşdumsa Eminə, eləcə də tez unutdum. Və anladınm ki, mənim o məhəbbət sandığım hərcayi duyğuların şıltaqlığından başqa bir şey deyilmiş...

Son keçdiyimiz bəhsi özlüyümdə təkrar edə-edə gedirdim: “… İnsan kəlləsinin beyin hissəsi səkkiz sümükdən ibarətdir. Onlardan dördü təkdir—ənsə, əsas, alın və xəlbir sümüyü. Ikisi isə cütdür; təpə sümüyü, gichah sümüyü. Alın, ənsə, təpə və gichah sümüklərinin bir hissəsi kəllənin qapağını, yerdə qalan sümüklər kəllənin əsasını təşkil edir.”
İnstituta haçan gəlib çatmışdım, bilmədim. Qabaqda, küçənin tinində mavi bir “Volqa” dayanmışdı.Mən yaxınlaşanda maşının qapısı açıldı, Dərya aşağı düşdü.Sən demə, bu onunku idi. Salam verib, əl tutdu, kefimi soruşdu.
—Biz ki sözləşmişdik mən dərsdən qayıdandan sonra görüşək.
—Elədir… Ancaq o vaxtadək ürəyim dözmədi. Səndən nigaran qaldım, Könülcan. Telefonda da soyuq danışdın.
Dəryanın bu qayğıkeşliyi məni elə həyəcanlandırırdı ki, ona təşəkkür etməyə aciz qaldım. Açdım maşının dal qapısını, əyləşdim.
—Getmirəm bu gün instituta!—dedim.
O da sükanın arxasında oturdu:
—Hara sürüm?
—Hara xətrin istəyir.
Maşın yerindən tərpənəndə Dərya qarşısındakı kiçik aynadan mənə gülümsündü.
—Al, bunu tax gözünə,—deyə azacıq uzaqlaşcaq o, döş cibindən çıxardığı qara şüşəli eynəyini çiyninin üstdən mənə uzatdı:
—Niyə ki?—soruşdum.
—Tanımasınlar səni.

Həmçinin bax: «46 Bənövşə» (II hissə)