Domen adları

Domen – İnternet şəbəkəsində domen adlar fəzasının sahəsidir.

Domen ad dedikdə domenin simvolik adı nəzərdə tutulur. Domen ad bir domen daxilində istənilən hərf və rəqəm birləşməsi ola bilər. Domenin tam adı nöqtə ilə ayrılmış bütün domenlərin adlarından təşkil olunur və İnternetdə nəşr edilmış hər hansı veb-saytın ünvanını göstərir.

Məsələn, m.kayzen.az domen adı üçüncü səviyyəli az domeninə aiddir, o da öz növbəsində ikinci səviyyəli kayzen domeninə, kayzen isə birinci səviyyəli az domeninə aiddir.

Saytların rəqəm çəklində verilmiş İP ünvanlarını yadda saxlamaq çox çətin olduğundan DNS sistemi vasitəsi ilə bu ünvanlar domen adlar ilə əvəz olunur. Beləliklə, domen ad – stənilən İnternet istifadəçisinin sayta müraciətinə şərait yaradan ünvandır.

Milli domenlər – .az, .ru, .us və s.

ccTLD - milli zonalarda domenlərə nəzarət edən – domen adları və İP ünvanları bölüşdürən və tənzimləyən Beynəlxalq təşkilatdır.Göründüyü kimi, hər bir ölkə adına uyğun xüsusi domenə malikdir. Məsələn, AZ – Azərbaycanın Internetdə qəbul edilmiş və BMT-nin Beynəlxalq Standartlar Qurumu tərəfindən təsdiq edilmiş domenidir. Almaniyada milli domen – DE, Rusiyada – RU, ABŞda – US, Türkiyədə – TR və s. qəbul edilmişdir.

Funksional domenlər – .com, .org, .net, .info və s.

gTLD - funksional zonalarda domenlərə nəzarət edən – domen adları və İP ünvanları bölüşdürən və tənzimləyən Beynəlxalq təşkilatdır.

Funksional domenlər İnternet resursunun fəaliyyətindən asılı olaraq müəyyən edilir: kommersiya saytları – COM, rəsmi dövlət saytları – GOV, təşkilat saytları – ORG, hərbi mövzuda saytlar – MİL, təhsil haqqında saytlar – EDU, və s. kimi adlandırılırlar. Hazırda internetdə Adlar və Nömrələr üzrə Qeydiyyat Korporasiyası (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers və ya ICANN) bu işlə daha mütəşəkkil şəkildə məşğul olur.

Bir müddət əvvəl İCANN-ın təşkilatçılığı ilə keçirilən internet üzrə tənzimləyici qurumların iclasında internet ünvanları sistemində uzun müddət gözlənilən dəyişikləri və veb-şəbəkənin gələcəkdə həddən artıq «doymasının» qarşısını almaq üçün mümkün tədbirləri özündə əks etdirən təkliflər paketi yekdilliklə qəbul edilib. Belə ki, müzakirəsi aparılan ən dramatik dəyişiklik domen sonluqlarının müxtəlifləşdirilməsi yolu ilə mümkün internet ünvanların sonsuza qədər artırılması ideyası üzrə yekun qərarın qəbul edilməsi ilə bağlı olub. Məlumat üçün bildirək ki, təşkilat 1998-ci ildə ABŞ hökumətinin iştirakı ilə yaradılmışdır. Korporasiyanın əsas vəzifəsi domen adlar, İP ünvanlar və internetin fəaliyyətinin digər aspektləri ilə əlaqədar məsələlərə baxmaqdır. İCANN tərəfindən 1999-cu ildə UDRP (domenlər haqqında mübahisələri araşdıran vahid siyasət) qəbul edilmişdir. Buradakı sənədlər vasitəsilə bəd niyyətlə domen adların qeydiyyatı məsələlərinə baxmaq məqsədini daşıyan məhkəmə xaricində mübahisələrinin nizama salınması sistemi yaradılmışdır.

Göstərilən sənədlərin qüvvəyə minməsi anından başlayaraq, domenlərlə bağlı mübahisələri araşdıran bir neçə mərkəz qeydiyyatdan keçirilmişdir. Baxılan mübahisələrin 90 faizinin araşdırılması Arbitraj-vasitəçi mərkəz - Ümumdünya İntellektual Mülkiyyət Təşkilatı (World Intellectual Property Organization, WIPO) və Milli Arbitraj Forumu (National Arbitration Forum) kimi təşkilatların payına düşür.

Qəbul olunan yeni qaydalara görə, indiyədək mövcud olan ölkələrin milli domenləri (*.az, *.ru və s.) və təxminən 20 neytral domen sufiksləri (*.com, *.net, *.info və s.) ilə yanaşı, 2009-cu ildən başlayaraq, 37 simvolu keçməmək şərti ilə a-z, 0-9 və defisdən ibarət ola bilən sonsuz formatlı (məsələn, *.asia, *.baku, *.bank, *.mən, *.sevgi və s.) istənilən toponim və adlarla domen sonluqlarının qeydiyyatına icazə verilir.

symbolics.com adlı ilk internet domeni 15 mart 1985-ci il tarixində qeydiyyatdan keçib. 1985-ci ildə cəmi 6 domen adı qeydə alınıb.

Həmin dövrdə saytlar yaradılmadığından bu cür qeydiyyat heç bir əhəmiyyət kəsb etmirdi. Həmin dövrdə hələ elektron poçt yeni yaranma mərhələsində idi və domen adlarının əldə olunmasının əhəmiyyəti hələ anlaşılmırdı.

Bu gün isə vəziyyət tam fərqlidir, hazırda hər gün internetdə təkcə .com zonasında 100 000-ə yaxın yeni domen yaranır ki, bu resurslardan gün ərzində təxminən 90 milyon insan istifadə edir.

.com və .net domen zonalarının işinə məsuliyyət daşıyan Verisign şirkətinin icraçı direktoru Mark Makloginin sözlərinə görə, 25 il bundan qabaq hətta ən cəsarətli optimistlər və xəyalpərəstlər belə Qlobal şəbəkənin bu cür populyar olacağını və domen sahəsinin belə inkişaf edəcəyini ağıllarına belə gətirə bilməzdilər.

Milli domenlərin siyahısı

a

.ac Ascension Island
.ad Andorra
.ae United Arab Emirates
.af Afghanistan
.ag Antigua and Barbuda
.ai Anguilla
.al Albania
.am Armenia
.an Netherlands Antilles
.ao Angola
.aq Antarctica
.ar Argentina
.as American Samoa
.at Austria
.au Australia
.aw Aruba
.ax Åland Islands
.az Azerbaijan

b

.ba Bosnia and Herzegovina
.bb Barbados
.bd Bangladesh
.be Belgium
.bf Burkina Faso
.bg Bulgaria
.bh Bahrain
.bi Burundi
.bj Benin
.bm Bermuda
.bn Brunei Darussalam
.bo Bolivia
.br Brazil
.bs Bahamas
.bt Bhutan
.bv Bouvet Island
.bw Botswana
.by Belarus
.bz Belize

c

.ca Canada
.cc Cocos (Keeling) Islands
.cd Congo, Democratic republic of the (former Zaire)
.cf Central African Republic
.cg Congo, Republic of
.ch Switzerland
.ci Côte d'Ivoire
.ck Cook Islands
.cl Chile
.cm Cameroon
.cn China
.co Colombia
.cr Costa Rica
.cs Czechoslovakia (former – non-existing)
.cu Cuba
.cv Cape Verde
.cx Christmas Island
.cy Cyprus
.cz Czech Republic

d

.de Germany
.dj Djibouti
.dk Denmark
.dm Dominica
.do Dominican Republic
.dz Algeria

e

.ec Ecuador
.ee Estonia
.eg Egypt
.eh Western Sahara
.er Eritrea
.es Spain
.et Ethiopia
.eu European Union

f

.fi Finland
.fj Fiji
.fk Falkland Islands
.fm Micronesia
.fo Faroe Islands
.fr France

g

.ga Gabon
.gb United Kingdom
.gd Grenada
.ge Georgia
.gf French Guiana
.gg Guernsey
.gh Ghana
.gi Gibraltar
.gl Greenland
.gm Gambia
.gn Guinea
.gp Guadeloupe
.gq Equatorial Guinea
.gr Greece
.gs South Georgia and the South Sandwich Islands
.gt Guatemala
.gu Guam
.gw Guinea-Bissau
.gy Guyana

h

.hk Hong Kong
.hm Heard and McDonald Islands
.hn Honduras
.hr Croatia
.ht Haiti
.hu Hungary

i

.id Indonesia
.ie Ireland
.il Israel
.im Isle of Man
.in India
.io British Indian Ocean Territory
.iq Iraq
.ir Iran
.is Iceland
.it Italia

j

.je Jersey
.jm Jamaica
.jo Jordan
.jp Japan

k

.ke Kenya
.kg Kyrgyzstan
.kh Cambodia
.ki Kiribati
.km Comoros
.kn Saint Kitts and Nevis
.kp Korea, Democratic Peoples Republic of
.kr Korea, Republic of
.kw Kuwait
.ky Cayman Islands
.kz Kazakhstan

l

.la Lao People's Democratic Republic
.lb Lebanon
.lc Saint Lucia
.li Liechtenstein
.lk Sri Lanka
.lr Liberia
.ls Lesotho
.lt Lithuania
.lu Luxembourg
.lv Latvia
.ly Libyan Arab Jamahiriya

m

.ma Morocco
.mc Monaco
.md Moldova
.me Montenegro
.mg Madagascar
.mh Marshall Islands
.mk Macedonia
.ml Mali
.mm Myanmar
.mn Mongolia
.mo Macau
.mp Northern Mariana Islands
.mq Martinique
.mr Mauritania
.ms Montserrat
.mt Malta
.mu Mauritius
.mv Maldives
.mw Malawi
.mx Mexico
.my Malaysia
.mz Mozambique

n

.na Namibia
.nc New Caledonia
.ne Niger
.nf Norfolk Island
.ng Nigeria
.ni Nicaragua
.nl The Netherlands
.no Norway
.np Nepal
.nr Nauru
.nu Niue
.nz New Zealand

o

.om Oman

p

.pa Panama
.pe Peru
.pf French Polynesia
.pg Papua New Guinea
.ph Philippines
.pk Pakistan
.pl Poland
.pm St. Pierre and Miquelon
.pn Pitcairn
.pr Puerto Rico
.ps Palestine
.pt Portugal
.pw Palau
.py Paraguay

q

.qa Qatar

r

.re Reunion
.ro Romania
.rs Serbia
.ru Russia
.rw Rwanda

s

.sa Saudi Arabia
.sb Solomon Islands
.sc Seychelles
.sd Sudan
.se Sweden
.sg Singapore
.sh St. Helena
.si Slovenia
.sj Svalbard and Jan Mayen Islands
.sk Slovakia
.sl Sierra Leone
.sm San Marino
.sn Senegal
.so Somalia
.sr Surinam
.st Sao Tome and Principe
.su USSR (former)
.sv El Salvador
.sy Syrian Arab Republic
.sz Swaziland

t

.tc The Turks and Caicos Islands
.td Chad
.tf French Southern Territories
.tg Togo
.th Thailand
.tj Tajikistan
.tk Tokelau
.tl Timor-Leste
.tm Turkmenistan
.tn Tunisia
.to Tonga
.tp East Timor
.tr Turkey
.tt Trinidad and Tobago
.tv Tuvalu
.tw Taiwan
.tz Tanzania

u

.ua Ukraine
.ug Uganda
.uk United Kingdom
.um United States Minor Outlying Islands
.us United States
.uy Uruguay
.uz Uzbekistan

v

.va Holy See (Vatican City State)
.vc Saint Vincent and the Grenadines
.ve Venezuela
.vg Virgin Islands British
.vi Virgin Islands U.S
.vn Vietnam
.vu Vanuatu

w

.wf Wallis and Futuna Islands
.ws Samoa

y

.ye Yemen
.yt Mayotte
.yu Yugoslavia

z

.za South Africa
.zm Zambia
.zr Zaire (non-existent, see Congo)
.zw Zimbabwe

Mənbə: Vikipediya