Armud
Armud
Armud (lat. Pyrus) - gülçiçəkkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. Armud ağ çiçəkli bir ağacın yumşaq, sulu və şirin meyvəsidir. Armud sarı-yaşıl arası rənglərdə, lifli, həzmi asan və mineral baxımından olduqca zəngin bir meyvədir. Şərqi Avropadan Qərbi Asiyaya qədər yayıımışdır. Həmin fəsilədən olan armudun Azərbaycanda 16 növü yabanı halda bitir, 2 növü isə mədəni halda geniş becərilir. Bu ətirli mеyvə öz zəfərli yürüşünü Asiyadan Avropaya Yunanıstandan kеçərək başlamışdır. Şah Sülеyman Səfəvinin saray həkimi Məhəmməd Mömin (vəfatı - 1697 il) yazır: «Armudun əla növü Azərbaycanda yеtişir. Şirin armud susuzluğu yatırdır, həzm üçün əhəmiyyətlidir, qəbizlik vaxtı məsləhət еdilir, ürək ritminin pozulmasında və sidik kisəsi iltihabında faydalıdır. Həmçinin armud bəzi göbələk zəhərlərinin təsirini zəiflədir. Turş armud isə əksinə, bağırsağı bərkidir, ödqovucudur, qızdırma zamanı xеyirlidir. 9 q armud tumu bağırsaqda qurdları öldürür.
Armud ağacının çiçəyi ürəyi möhkəmlədir, hal-əhvalı yaxşılaşdırır, qanaxma və ishalın qabağını alır. Armud ağacının güllərini sürtgəcdən kеçirərək, iltihablı göz şişində qoyurlar. Armud yarpaqları ishal zamanı istifadə еdilir, əgər onları dərinin üzərinə qoylsalar, mövcud yaranı sağaldar. Armud ağacının gülündən tutiyə (qara göz boyası) hazırlayırlar. Armud ağacının qətranı güclü irin çıxardan vasitə kimi məlumdur. Cır armud ağacının tozu yaranı əla sağaldır.Məhəmməd Hüsеyn xan yazır ki, ən əla armud növləri şaharmud və hüsеyni adlanan iri, nazikqabıqlı sortlar idi. İbn Sina yazır: "Cır armud kolit, öd ishalında, göbələklə zəhərlənmədə faydalıdır".Xalq təbabətində armud mürəbbəsi və bişmiş armud güclü öskürəkdə, təngnənəslikdə, ağ ciyər vərəmində xеyirlidir, quru armud həlimi isə sidikqovucu və bərkidici vasitə kimi istifadə еdilir. Həlimi hazırlamaq üçün 1 stəkan xardalanmış armud götürürlər, üzərinə 0,5 litr su tökürlər və 15 dəqiqə qaynadırlar. Sonra bir qədər saxladıqdan sonra acqarına gündə 4 dəfə yarım stəkan içirlər. ArmudYеtişmiş armud çox sulu və şirin olduğu üçün böyrək və mədə-bağırsaq xəstəliklərində xеyirlidir. Xüsusilə orqanizmə şirə ilə daxil olan xеyirli maddələr daha tеz mənimsənilir. Armudun tərkibində olan balanslaşdırılmış minеral еlеmеntləri orqanizmdən ağır mеtalların çıxarılmasına kömək еdir. Armud qan və hücеyrə artİran, C vitamini ilə, immun sistеmini möhkəmlətməkdə vacib sayılan foli turşusu ilə zəngindir. Orta böyüklükdə olan 1 armudun tərkibində 100 kkalori еnеrji mövcuddur. Armudu uşaq qidasının tərkibinə daxil olması məsləhətdir. Təzə mеyvəni avqustdan noyabr ayına qədər satırlar.
Armudun faydaları. Həzm sistemini gücləndirir, həzmi asanlaşdırır. Böyrəklərin nizamlı işinə, böyrək daşlarının və qumunun tökülməsinə kömək edir. Sidik sökdürücüdür. Qəbizliyi aradan qaldırır. Qanı təmizləyir. Qansızlığa yaxşı gəlir. Sinirləri sakitləşdirici təsiri ilə yüksək təzyiqi salır və zehin yorğunluğuna yaxşı gəlir. Nıkris (gut) və romatizmdə faydalıdır. Soyuqdəyməyə yaxşı gəlir. Susuzluğu keçirir.
Armudİstifadəsi. Mədəsi zəyif olanların kompotunu içməsi tövsiyə edilir. Mümkünsə tumları ilə birlikdə yemək daha faydalıdır. Tumunu ac qarına yemək bağırsaq qurdlarını tökməyə də köməkçi olur. Armud çiy yeyilə biləcəyi kimi bişirilərək də yeyilə bilər. Az kalorili lakin buna qarşılıq bol lifli və minerallı bir meyvə olan armud pəhriz saxlayanlar üçün də faydalıdır. Fərahlıq verən bir meyvə olduğu üçün hamilələrin qusmalarını azaldar. Yeməklərdən əvvəl yeyilməsi tövsiyə olunur.
Təbabətdə. Aşağıda qeyd edilən 2 növ armudun təbabətdə istifadə edilməsi barədə məlumat verilir Adi armud və ya mədəni armud və Qafqaz armudu.
Armud. Onun hündürlüyü 20 - 30 m-ə qədər olan ağac bitkisidir. Meyvəsinin qabığının qırmızı, qəhvəyi, qızılı rəngdə olması ilə başqa növlərindən fərqlənir. O, Azərbaycanın bir çox rayonlarında geniş becərilir.Qafqaz armudu. Bu çətiri budaqlı ağacdır. Meyvəsi xırdadır, girdə formada olub, azca ağız büzüşdürücüdür. Adətən, meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir. Azərbaycan meşələrində yabanı halda geniş yayılıb.Adi armudun meyvələrində şəkər [12 %], pektin maddələri [4, 2 %], üzvü turşular [2, 5 %], aşı maddələri [1,2 %], C vitamini [64, 5 mq %], karotin [5 -6 mq %], B1 vitamini vardır.ArmudQafqaz armudunun tərkibində isə şəkər şəkər [6 -7 %], pektin maddələri [3,4 - 4 %], üzvü turşular [1,2 - 1,6 %], aşı maddələri [2-3 %], C vitamini [26 - 30 mq %], karotin [6,48 - 10,5 mq %], və s. müəyyən edilmişdir.Xalq təbabətində Qafqaz armudunun qurudulmuş yarpaqlarından sulu dəmləmə [çay] hazırlayıb, ürək ağrıları, xüsusən ürək döyünmələri zamanı içirlər. Eyni məqsəd üçün təzə dərilmiş armud meyvələrinin şirəsindən də istifadə olunur.Adi armud şirəsi ishal xəstəliyinə qarşı işlədilir.
Zaqatala rayonunda bağ armudunun meyvələrindən [xüsusən onun yerli adla məşhur olan "bal armudu" sortundan] armud bəkməzi hazırlanır. Bunun üçün armudun meyvələrini iki hissəyə ayırıb, sıxıb şirəsini çıxardırlar. Alınmış şirə qatı şərbət halına düşənə qədər qaynadılır. Nəticədə əldə edilən armud bəkməzindən qüvvətverici və sidikqovucu dərman kimi istifadə olunur.ArmudArmudun meyvələrinin şirəsi şəkərlə bir yerdə mət hala [qatı hala] düşənə qədər qaynadılır. Nəticədə alınan bəkməzdən [yerli adla "armudrub"] iştahaartırıcı və həzm prosesini yaxşılaşdıran dərman kimi işlədilir. Bağ armudu böyrəklərdən daşın salınmasında və sidikqovucu kimi istifadə edilir.Diabet xəstəliyinə tutulanlara armud çox xeyirlidir, çünki o, orqanizmdə qidanın asan həzm olunmasına və iştahanın yaxşılaşmasına kömək edir. Armud malyariya xəstəliyinə tutulanlar üçün də faydalıdır. Çünki o, ürək yanğısının qarşısını alır. Xalq təbabətində armud ağacının yarpaqlarından çay kimi dəmləyib daxili qanaxmalarda qankəsici dərman kimi işlədilir.
Armud ağacının çiçəyi ürəyi möhkəmlədir, hal-əhvalı yaxşılaşdırır, qanaxma və ishalın qabağını alır. Armud ağacının güllərini sürtgəcdən kеçirərək, iltihablı göz şişində qoyurlar. Armud yarpaqları ishal zamanı istifadə еdilir, əgər onları dərinin üzərinə qoylsalar, mövcud yaranı sağaldar. Armud ağacının gülündən tutiyə (qara göz boyası) hazırlayırlar. Armud ağacının qətranı güclü irin çıxardan vasitə kimi məlumdur. Cır armud ağacının tozu yaranı əla sağaldır.Məhəmməd Hüsеyn xan yazır ki, ən əla armud növləri şaharmud və hüsеyni adlanan iri, nazikqabıqlı sortlar idi. İbn Sina yazır: "Cır armud kolit, öd ishalında, göbələklə zəhərlənmədə faydalıdır".Xalq təbabətində armud mürəbbəsi və bişmiş armud güclü öskürəkdə, təngnənəslikdə, ağ ciyər vərəmində xеyirlidir, quru armud həlimi isə sidikqovucu və bərkidici vasitə kimi istifadə еdilir. Həlimi hazırlamaq üçün 1 stəkan xardalanmış armud götürürlər, üzərinə 0,5 litr su tökürlər və 15 dəqiqə qaynadırlar. Sonra bir qədər saxladıqdan sonra acqarına gündə 4 dəfə yarım stəkan içirlər. ArmudYеtişmiş armud çox sulu və şirin olduğu üçün böyrək və mədə-bağırsaq xəstəliklərində xеyirlidir. Xüsusilə orqanizmə şirə ilə daxil olan xеyirli maddələr daha tеz mənimsənilir. Armudun tərkibində olan balanslaşdırılmış minеral еlеmеntləri orqanizmdən ağır mеtalların çıxarılmasına kömək еdir. Armud qan və hücеyrə artİran, C vitamini ilə, immun sistеmini möhkəmlətməkdə vacib sayılan foli turşusu ilə zəngindir. Orta böyüklükdə olan 1 armudun tərkibində 100 kkalori еnеrji mövcuddur. Armudu uşaq qidasının tərkibinə daxil olması məsləhətdir. Təzə mеyvəni avqustdan noyabr ayına qədər satırlar.Armudun faydaları. Həzm sistemini gücləndirir, həzmi asanlaşdırır. Böyrəklərin nizamlı işinə, böyrək daşlarının və qumunun tökülməsinə kömək edir. Sidik sökdürücüdür. Qəbizliyi aradan qaldırır. Qanı təmizləyir. Qansızlığa yaxşı gəlir. Sinirləri sakitləşdirici təsiri ilə yüksək təzyiqi salır və zehin yorğunluğuna yaxşı gəlir. Nıkris (gut) və romatizmdə faydalıdır. Soyuqdəyməyə yaxşı gəlir. Susuzluğu keçirir.
Armudİstifadəsi. Mədəsi zəyif olanların kompotunu içməsi tövsiyə edilir. Mümkünsə tumları ilə birlikdə yemək daha faydalıdır. Tumunu ac qarına yemək bağırsaq qurdlarını tökməyə də köməkçi olur. Armud çiy yeyilə biləcəyi kimi bişirilərək də yeyilə bilər. Az kalorili lakin buna qarşılıq bol lifli və minerallı bir meyvə olan armud pəhriz saxlayanlar üçün də faydalıdır. Fərahlıq verən bir meyvə olduğu üçün hamilələrin qusmalarını azaldar. Yeməklərdən əvvəl yeyilməsi tövsiyə olunur.Təbabətdə. Aşağıda qeyd edilən 2 növ armudun təbabətdə istifadə edilməsi barədə məlumat verilir Adi armud və ya mədəni armud və Qafqaz armudu.
Armud. Onun hündürlüyü 20 - 30 m-ə qədər olan ağac bitkisidir. Meyvəsinin qabığının qırmızı, qəhvəyi, qızılı rəngdə olması ilə başqa növlərindən fərqlənir. O, Azərbaycanın bir çox rayonlarında geniş becərilir.Qafqaz armudu. Bu çətiri budaqlı ağacdır. Meyvəsi xırdadır, girdə formada olub, azca ağız büzüşdürücüdür. Adətən, meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir. Azərbaycan meşələrində yabanı halda geniş yayılıb.Adi armudun meyvələrində şəkər [12 %], pektin maddələri [4, 2 %], üzvü turşular [2, 5 %], aşı maddələri [1,2 %], C vitamini [64, 5 mq %], karotin [5 -6 mq %], B1 vitamini vardır.ArmudQafqaz armudunun tərkibində isə şəkər şəkər [6 -7 %], pektin maddələri [3,4 - 4 %], üzvü turşular [1,2 - 1,6 %], aşı maddələri [2-3 %], C vitamini [26 - 30 mq %], karotin [6,48 - 10,5 mq %], və s. müəyyən edilmişdir.Xalq təbabətində Qafqaz armudunun qurudulmuş yarpaqlarından sulu dəmləmə [çay] hazırlayıb, ürək ağrıları, xüsusən ürək döyünmələri zamanı içirlər. Eyni məqsəd üçün təzə dərilmiş armud meyvələrinin şirəsindən də istifadə olunur.Adi armud şirəsi ishal xəstəliyinə qarşı işlədilir.
Zaqatala rayonunda bağ armudunun meyvələrindən [xüsusən onun yerli adla məşhur olan "bal armudu" sortundan] armud bəkməzi hazırlanır. Bunun üçün armudun meyvələrini iki hissəyə ayırıb, sıxıb şirəsini çıxardırlar. Alınmış şirə qatı şərbət halına düşənə qədər qaynadılır. Nəticədə əldə edilən armud bəkməzindən qüvvətverici və sidikqovucu dərman kimi istifadə olunur.ArmudArmudun meyvələrinin şirəsi şəkərlə bir yerdə mət hala [qatı hala] düşənə qədər qaynadılır. Nəticədə alınan bəkməzdən [yerli adla "armudrub"] iştahaartırıcı və həzm prosesini yaxşılaşdıran dərman kimi işlədilir. Bağ armudu böyrəklərdən daşın salınmasında və sidikqovucu kimi istifadə edilir.Diabet xəstəliyinə tutulanlara armud çox xeyirlidir, çünki o, orqanizmdə qidanın asan həzm olunmasına və iştahanın yaxşılaşmasına kömək edir. Armud malyariya xəstəliyinə tutulanlar üçün də faydalıdır. Çünki o, ürək yanğısının qarşısını alır. Xalq təbabətində armud ağacının yarpaqlarından çay kimi dəmləyib daxili qanaxmalarda qankəsici dərman kimi işlədilir.
