4.1. Fransanın makroiqtisadi vəziyyəti

Fransız iqtisadiyyatı dünya təsərrüfatında aparıcı rollardan birini oynayır. UDM-in ölçüsünə görə Fransa dün­ya­da stabil şəkildə dördüncü yeri tutur (alıcılıq qabiliy­yəti pari­tetinin nəzərə alınması şərti ilə ÜDM-in hesablan­masında beşinci yeri tutur). Ərazisinə və əha­lisinin sayına görə Fransa Avro­panın ən iri dövlət­lə­rindəndir. Ölkənin sahəsi (metro­po­li­ya və Korsika) 551 min kv. km, əhalisi 58 milyon nəfərdir. Onla­­rın 95%-i fran­sızlar, qalanları breton­lar, basklar, katal­o­nlar, alman­lar, əlcəzairlilər, italyan­lar, portuqaliyalılar, türk­lər­dir.
Dövlətin iqtisadi inkişafını xarakterizə edən əsas göstərici – real ÜDM artımı - son illər müsbət dinamikada idi. Yalnız 1993-cü il istisna təşkil edirdi. Həmin ildə iqtisadi resessiya qeyd olunmuşdur. Məhz bu səbəbdən də 2002 və 2003-cü illərdə real ÜDM-in müsbət artım sürətinin azalması müşahidə olunmuşdur (cədvəl 4.1).
                                                               Cədvəl 4.1
Fransanın real ÜDM artımı, %

Başqa illər, xüsusən də 1990-cı illərin sonlarında əsasən daxili tələbatın artması hesabına dayanıqlı iqtisadi inkişaf baş verirdi. Belə ki, 1998-ci ildə ÜDM artımının dörddə üçü məhz bu parametrin hesabına əldə olunmuşdur. Kəskin şəkildə canlanan daxili tələbat hazır məhsul sekto­ru­na sabit müsbət təsir göstərdi. 1997-ci ilin ortasından geniş­lən­məyə başlayan şəxsi istehlak isə istehlak təyinatlı məh­sul­lar sektorunda kon­yunkturanı saxlayırdı. Istehlakın genişlən­məsi həm aşağı infl­ya­siya, həm də məşğulluğun artması ilə əlaqədar idi. Bundan başqa, əmanətlərin norması (əmanət­lərin real (əldə olunmuş) pul gəlirlərinə münasibəti) 14%-ə qədər azalmış və bu da daxili tələbatı artırmışdır. Faiz dərəcəsinin tədrici, lakin dayanıqlı azalma siyasəti də buna gətirib çıxarırdı. Belə ki, əmanət depozitlərinin nominal dərə­cəsi 1998-ci ilin axırında 3,2%-ə qədər azalmış, nəticədə istehlak artımı 4 dəfədən çox artmış və 1986-cı ildə rekord səviyyəyə çatmışdır. Daxili tələbatın ikinci ünsürü - inves­ti­siyalar da kifayət qədər dinamik şəkildə inkişaf edirdi. Onların sürəti1997-ci ilin mənfi ölçüsündən 1998-ci ilin 6%-ə qədər yüksəldi.
Iqtisadi inkişaf sürətinin 3%-ə qədər azalacağı ilə bağlı proqnozlaşmaların ziddinə olaraq, 2000-ci ildə onlar dəyiş­mədilər və avro zonasının üç aparıcı dövləti arasında ən yük­sək olaraq qaldılar (Almaniya, Italiya). Real ÜDM-in artım sürətinin 2001-ci ildə azalması əsasən dünya birliyində iqtisadi inkişafın ləngiməsi ilə izah olunur. Bütün ehtimala görə, 2015-ci ilə qədər Fransanın inkişafı Qərbi Avropa regionundakı ümumi tendensiyalara uyğun olacaq. Xüsusi halda, ortaillik inkişaf sürəti 2,4 -2,6% tərtibində proqnoz­laşdırılır.
Son onillikdə fransız iqtisadiyyatının mühüm pozitiv xarakteri aşağı inflyasiya səviyyəsidir.1994-cü ildə Fransanın iqtisadi siyasətinin prioritet istiqaməti inflyasiyanın 2%-dən aşağı səviyyəsində qiymət stabilliyi oldu. Monetar siyasətin nəticəsi olaraq, 1996-cı ildə inflyasiya 2,1%, 1997-ci ildə 1,1%  və son 40 ildə ən aşağı oldu. 1997-ci ildə sənaye məhsullarının qiyməti yalnız 0,1% artdı, xidmətlər 1,4% bahalaşdı. Ən yüksək qiymət artımı (2,5%) ərzaq məhsullarına aid idi. Illik inflyasiyanın planlaşdırıldığı kimi 2%, ÜDM artımının 3% olması üçün Fransa Bankı bütün pul kütləsinin ümumi illik artımını 5%-ə qədər məhdudlaşdırdı. Bütün bu parametrlər dayanıqlı idilər: 1997-ci ildə ümumi pul kütləsinin artımı 1,5%-i aşmamış, inflyasiya 1,1%, ÜDM-in real artımı 2,3% olmuşdur.
Əsasən Asiyanın maliyyə böhranının təsiri ilə 1998-ci ildə inflyasiya səviyyəsi 0,7%-ə, 1999-cu ildə isə 0,5%-ə düşdü. Artıq 2000-ci ildə inflyasiya səviyyəsi 1,8%-ə qalxdı. 2001-ci ildə isə inflyasiyanın 1,0 -1,6% səviy­yəsində olacağı proqnoz­laşdırılırdı.
Nəzəri olaraq, inflyasiyanın belə aşağı səviyyəsi iqtisa­diy­yatda staqnasiya prosesləri ilə nəticələnə bilər. Lakin Fransa üçün hələ ki, belə təhlükə yoxdur və bu, birinci növ­bə­də, baş­la­yan investisiya yüksəlişi sayəsindədir. Bu, istehsal güclərinin həddən artıq yüklən­məsi (87%), daxili istehlakın artması, AB ölkələrində iqtisadi artımın davam etməsi (fransız ixracının üçdə ikisi məhz oraya yönəldilir), uzunmüddətli kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin aşağı səviyyəsi (illik 5%-dən az) ilə əlaqə­dar­dır.
Əlverişli iqtisadi konyunktura Fransada işsizliyin səviyyəsinin azalmasına gətirib çıxardı (cədvəl 4.2).
                                                                        Cədvəl 4.2
Işsizliyin səviyyəsi, işçi qüvvəsi sayının %-i

Yeni iş yerlərinin yaradılması ilə bağlı hökumətin səyləri də işsizlərin sayının azalmasına kömək etdi. 1997-ci ildə 190 mir iş yeri açılmışdır. Hökumət tərəfindən xüsusi olaraq gənclər üçün 40 min iş yerinin yaradılması məqsədilə vəsait ayrıldı. 1998-ci ildə iş yerlərinin sayı 300 min çoxaldı, o cümlədən 100 min iş yeri xüsusi olaraq gənclər üçün yaradıldı. Nəticədə, məhz «gənclərin» iş­sizliyi daha çox - 1998-ci ilin 10 ayında 8,5% azaldı. 25 -49 yaş qrupunda işsiz­liyin azalması 5,3%; yuxarı yaş qru­punda isə daha az oldu.
2000-ci il yanvarın 1-də Fransada geniş ictimai rezo­nans doğuran qanun qəbul olundu. Bu qanun iş həf­təsinin 39 saatdan 35 saatadək azalmasını nəzərdə tutur­du. Bundan başqa, bu qanun çərçivəsində müəssisələr səviyyəsində sahib­kar­ların və həmkarlar ittifaqının bir sıra razılaşmaları imza­lan­mışdır. 36 saatlıq həftəyə keçid bir çox hallarda iş müd­dətinin il ərzində istifadəsinin artımına gətirib çıxarır, çünki istehsal avadanlığının istismar müd­dəti artır. Həm də iş vaxtının azalması istehsal xərclərini bir qədər artırmış və məhdud çevikliklə fəaliyyət göstərən müəs­sisələrin rəqabətə­davamlılıq qabiliyyətinə təsir et­miş­dir. Kiçik müəssisələrdə məhsuldarlığın artırılmasına nail olmaq çətindir, çünki onlar əməyin başqa təşkilini tətbiq etmək üçün çox kiçikdirlər. Müvəqqəti müqavilələrlə işləyənlər əmək bazarında vəziyyətin müəyyən mənada pis­ləşməsini hiss etsələr də, bu hal infor­ma­siya xid­mətlərinə və tikinti sənayesində olan tələ­batla qismən kompensasiya olundu. Bu tip işçilərdən ənənəvi olaraq belə sahələrdə istifadə olunur. Nəhayət, saathesabı ödə­nişin bun­dan sonra avtomatik şəkildə yüksəlməsi iş həftəsinin əvvəlki müd­dətini saxlayan müəssisələrə pis təsir göstərdi. Ona görə də 2002-ci ildə 35 saatlıq iş həf­təsini orta və kiçik müəs­sisələrdə daha çevik şəkildə tət­biq etmək tövsiyə edilmişdir.
Fransız iqtisadiyyatı xarici əlaqələr üçün geniş açıl­mışdır. Fransa xidmətlərin və kənd təsərrüfatı məh­sul­larının ixra­cına görə dünyada ikinci yeri, sənaye məh­sul­larının ixra­cına görə isə (əsasən avadanlıqlar) dördüncü yeri tutur. Fransanın əsas xarici iqtisadi tərəfdaşları Av­ropa Birliyinin üzvləridir. Ölkənin mal dövriyyəsinin 63%-i və fransız ixra­cının  60%-i AB ölkələrinin payına düşür. Fran­sanın AB ilə müsbət ticarət saldosu 1998-ci ildə 63 mil­yard franka çatdı (9,6 milyard avro). Almaniya Fran­sa­nın prioritet ticarət tərəfdaşıdır (ixracın 16%-i, idxalın 20%-i). Ikinci yerdə Italiya (12%), sonra Irlandiya və Niderland gəlirlər. Fransanın ticarət dövriyyəsində ABŞ-ın xüsusi çəkisi 6,1%-dir.
Hesab olunur ki, ölkənin davamlı iqtisadi inkişaf səbəb­lərindən biri məhz fransız ixracının sürətli artımıdır (1997-ci ilin yekunlarına görə, təqribən 12%). Belə ki, 1997-ci ildə cari ödəniş balansının müsbət saldosu 220 milyard frankı keçmiş və son 5 ildə ən böyük olmuşdur. 1999-cu ildə müsbət ticarət saldosu 124 milyard franka çatmışdır (18,9 milyard avro). Məhsul ixracı 1998-ci ildə 1814,5 milyard franka çatmış və ÜDM-un 26%-ni təşkil etmişdir.
Fransa üçün xarakterik cəhət birbaşa investisiyalar daxil olmaqla, kapitalalların ixrac tendensiyasıdır. 1997-ci ildə xaricdəki fransız portfel investisiyaları 413,5 milyard frankı ötüb keçmiş, o cümlədən 257,4 milyard frank istiq­raz­ların alın­masına sərf olunmuşdur. Fransız rezidentləri 158 milyard frank məbləğində xarici səhmlər və ida­rə­etmədə iştirak etmək hüququ verən qiymətli kağızlar əldə etmişlər. Fran­sız rezident­lə­rinin birbaşa xarici inves­tisi­yalarına gəlincə, 1997-ci ildə onlar 181 milyard frankı aşmışdır. Bir­başa xarici investisi­ya­ların ölçüsünə görə Fransa Yaponiya ilə yanaşı dünyada lider olmuşdur.
Bununla belə, ölkə xarici tərəfdaşlar üçün də inves­ti­siya cəlbediciliyini saxlayır. Fransa 1997-ci ildə birbaşa xarici investisiyaların həcminə görə (122,5 milyard frank) ABŞ, Böyük Britaniya və ÇXR-dan sonra dünyada dör­düncü yeri tut­muşdur.1997-ci ildə qeyri rezidentlər fransız qiymətli kağızlarına 257 milyard frank, o cümlədən 149 milyard frank səhmlərə və digər assimlyasiyalı qiymətli kağızlara yatır­mışlar. Asiyadakı fond  bazarında böhranın başlanmasından sonra qeyri-rezidentlər öz vəsaitlərini bu qiymətli kağızlara daha aktiv şəkildə yatırtmağa başla­dılar. Haqqında yuxarıda danı­şı­lan investisiya yüksəlişi məhz Fransadakı xarici investorlar sayəsində  təmin edilmişdir. Belə ki, təkcə 1997-ci ildə onlar Fran­sa­da 360 iri investisiya layihəsi çərçivəsində 24 mindən çox iş yeri açmışlar.
Fransa Bankının məlumatlarına görə, 1997-ci il yan­varın 1-də birbaşa xarici investisiyalar 753,8 milyard frank təşkil edirdi. Onlar əsasən AB ölkələrindən daxil olurdu (64%). Investorlar arasında birinci yeri ABŞ tuturdu (152,3 milyard frank və ya 20,2%). Fransada birbaşa xarici inves­ti­si­yaların əsas tətbiq olunma sferaları müxtəlif holdinqlər (20,5%), kredit müəssisələri (17,5%), xüsusi halda bank müəs­si­sə­ləri (9,2%), kimya sənayesidir (12%). Dinamik ixracat, qeyri rezidentlər tərəfindən fran­sız qiymətli kağızla­rının alış həcminin artırılması, xarici turizmdən gələn böyük daxil­olma­lar cari ödəniş balansının müsbət saldosunun 2 dəfə artırılma­sına imkan verdi. Bu göstərici təqribən 232 milyard frank oldu və 1998-ci ildə Asiya böhranının təsiri altında bir qədər azaldı.
2015-ci ilə qədər ölkədə iqtisadiyyatın pozitiv dina­mi­kası üçün ixracın heç olmasa indiki göstəricilərini saxlamaq zəruridir. Bu, hakimiyyət qarşısında dünya tələbatına daha aktiv adaptasiya olunma vəzifəsini qoyur. Dünya tələbatında isə aparıcı elm məhsullarının əhə­miyyəti daha da güclənəcək. Fransa hələlik bu məsələdə geri qalır. Milli ixracatda maşın və avadanlıqların payına 48% düşür. ABŞ və AFR ilə müqayisə­də bu, çox azdır. Əksinə, emal səviyyəsi daha aşağı olan məh­sul­ların xüsusi çəkisi  əsas rəqiblərlə müqayisədə daha çoxdur. Hələ 1950-ci illərin əvvəllərində səhv olaraq seçilmiş ümum­təsərrüfat və sənaye ixtisaslaşmasının çatış­maz­­lıq­­larından yaxa qurtarmaq üçün Fransa, hər şeydən əvvəl, şəxsi biznesin rəqabətədavamlılıq qabiliyyətini yüksəlt­məlidir. Bunun üçünsə onun konsentrasiyası tələb olunur.