Federal büdcə federasiyanın planlaşdırılmış gəlirlərindən və planlaşdırılmış xərclərindən ibarətdir. 1980-ci illərin əvvəllərində federal büdcə vasitəsilə ÜDM-un yarısına qədəri yenidən bölüşdürülürdü.
Birinci mərhələdə nazirliklər ilin əvvəlinə doqquz ay qalmış Maliyyə nazirliyinə gələn il üçün sifarişlər (xərclərin smetaları şəklində) təqdim edirlər. Maliyyə naziri smetaları yoxlayır və büdcənin planını tərtib edərək (dövlətin maliyyə imkanlarının nəzərə alınması ilə, maliyyə imkanları isə bir çox hallarda vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılması əsasında müəyyənləşdirilir) Nazirlər Kabinetinə yollayır. Orada planı yoxlayır, təshihlər edirlər (maliyyə naziri yalnız federal kanslerə tabedir) və büdcə haqqında qanun layihəsi kimi təsdiq edilmək üçün qanunverici orqanlara təqdim edirlər.
Gəlirlər vergi və qeyri vergi ödəmələrinin birləşməsi yolu ilə formalaşdırılır. Vergi daxilolmaları bütün büdcə gəlirlərinin beşdə dörd hissəsini təşkil edir. Qeyri vergi daxilolmaları dövlət müəssisələrinin gəlirindən və renta ödənişlərindən təşkil olunur. Qeyri vergi daxilolmalarına həmçinin Alman federal bankının çoxmilyardlı gəliri aiddir. Dövlətlərarası kreditlərin təqdim edilməsi üzrə faiz ödənişlərinin daxilolmaları, kapitalda iştirakdan yaranan gəlirlər az əhəmiyyət kəsb edir.
Federal büdcənin xərcləri federasiyanın, torpaq və icmaların ənənəvi fəaliyyət sferalarının işini təmin edir. H.Kol kabineti 1983-cü ildən başlayaraq xərclərin artımını ləngidir, onlara istehsalın inkişaf sürətindən tez artmağa imkan vermirdi. Məhz bunun sayəsində də ÜDM-un yenidən bölüşdürülməsində dövlətin payı yavaş- yavaş, lakin dayanıqlı şəkildə azalırdı. Bu isə dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi ilə bağlı ən mühüm göstəricilərdən biridir. Əgər 1982-ci ildə dövlət xərclərinin ÜDM-da payı 49,8% təşkil edirdisə, 1989-cu ildə bu rəqəm 45,3% idi. Ölkənin birləşməsi səbəbindən tendensiya pozulmuş və 1995-ci ildə bu göstərici rekord səviyyəyə çataraq 50,1% olmuşdur. Daha sonra isə onun azalması ilə bağlı yeni mərhələ başlamışdır. Planlaşdırıldığına görə, 2003-cü ildə dövlət xərclərinin ÜDM-da xüsusi çəkisi 45,5%-ə qədər azaldılacaq.
Hərbi xərclər büdcədə əsas yeri tutur (30%). Hərbi xərclərin payı 2002-ci ildə xüsusilə artmışdır. Dövlət tənzimlənməsi sistemində mühüm yeri iqtisadiyyat üzrə büdcə xərcləri tutur (mənzil tikintisi, kommunal təsərrüfat, energetika, hasilat və emal sənayesi, rabitə, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı ilə bağlı xərclər). Bu xərclərin 90%-ə qədəri istehsal infrastrukturunun maliyyələşməsinə gedir: yolların, aerodromların, federal dəmin yolunun və poçtun tikintisi və saxlanması. Elmi-texniki proqramlar Tədqiqatlar və texnologiyalar nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirilir. Elm və təhsil xərcləri 5%-ə qədər, idarəetmə 3% təşkil edir.
2002-ci ilin federal büdcəsi ilk dəfə olaraq alman markaları ilə deyil, avro ilə hesablanmışdır. Onun məxaric hissəsi 247 milyard avro təşkil etmişdir.
Büdcə kəsiri problemi Almaniyada 1980-ci illərdən mövcuddur (3,3%-dən 4,9%-ə qədər). H.Şmidtin iqtisadi siyasətinin üstünlüyü UDM-də xərclərin payının azaldılması idi. H.Kol da dövlət aktivliyinin azalması ilə məşğul olmuş və bu, şəxsi sektor üçün əlverişli imkanlar yaratmışdır. 1990-cı ildə Almaniyanın birləşməsi ilə əlaqədar olaraq, büdcə kəsiri əhəmiyyətli şəkildə artmışdır.
Artıq 1997-ci ildən başlayaraq, alman hökuməti federal büdcənin kəsirini ardıcıl surətdə azaltmağa müvəffəq olur. Əgər 1996-cı ildə federal büdcə kəsiri ÜDM-un 3,4%-i idisə, 1997-ci ildə 3%-ə enmişdir. 1999-cu ildə H.Şrederin gəlişi ilə büdcə kəsiri ÜDM-ın 1,2%-ə çatdı, 2000-ci ildə isə büdcə profisit oldu (+1,3%ÜDM). Lakin AFR-in maliyyə naziri Hans Ayhel izah etdi ki, 2000-ci ilin büdcə profisiti təsadüfi hadisədir və bunun səbəbi üçüncü nəsil mobil rabitə lisenziyalarının satışından gələn böyük gəlirlər və özəlləşmələrlə bağlı böyük daxilolmalardır. Maliyyə naziri bildirdi ki, növbəti illərdə büdcə kəsirli qalacaq (2001-ci ildə ÜDM-un 1,7%-i). O, 2006-ci ilə qədər kəsirsiz büdcənin əldə olunma işini alman hökumətinin strateji məqsədi adlandırdı.
Büdcə prosesinə dörd əsas mərhələ daxildir:
Büdcə layihəsi əvvəlcə parlamentin yuxarı palatasına (bundesrat) göndərilir və orada üç həftə ərzində müzakirədən keçirilir. Büdcənin gələcək hərəkəti üçün onun bundestaq tərəfindən bəyənilməsi tələb olunmur. Daha sonra qanun layihəsi parlamentin aşağı palatasına (bundestaq) daxil olur. Əgər parlamentin palatalarından biri düzəlişlər verirsə, büdcə təkrar müzakirəyə qaytarılır. Aşağı palata tərəfindən qanun layihəsinin qəbul edilməsindən sonra hökumət başçısı büdcəni imzalayır və büdcə qanuna çevrilir. Almaniya yeganə ölkədir ki, burada büdcə əvvəlcə yuxarı palata, sonra isə aşağı palata tərəfindən müzakirə edilir. Yuxarı palata yalnız müzakirə edir və təkliflərini verir. Büdcənin yuxarı palata tərəfindən bəyənilməsi tələb olunmur. Aşağı palata isə layihəni qəbul etmək hüququna malikdir.
Federal hökumət büdcə planının icrası zamanı qanunvericilərin qərarını yerinə yetirməyə borcludur. Lakin federal hökumət yalnız o halda xərcləri həyata keçirir ki, onlar digər xüsusi qanunlar vasitəsilə leqitimləşdirilsin (məsələn, dövlət qulluqçularının əmək haqqı haqqında qanunla).
Büdcənin icrasına nəzarət «müşayiətçi» və «növbəti» nəzarət şəklində həyata keçir. «Müşayiətçi» nəzarət Federal hesablama palatası tərəfindən– dövlət maliyyə nəzarətinin daim fəaliyyətdə olan orqanı tərəfindən həyata keçirilir. «Növbəti» nəzarətdə isə bu orqan təftişin nəticələri barədə hesabat hazırlayır və bu hesabat parlament nəzarətinin aparılması üçün əsas olur. Büdcənin dövr etmə prosesi büdcənin icrası barədə hesabatın bundestaq və bundesrat tərəfindən bəyənilməsi ilə yekunlaşır. Büdcənin icrası barədə hesabat Maliyyə nazirliyi tərəfindən tərtib olunur və Federal hesablama palatası tərəfindən nəzərdən keçirilir.
Almaniyanın maliyyə sisteminin əsas fəaliyyət qaydaları AFR-in Maliyyə konstituisyası ilə təsbit edilmişdir. AFR-in Maliyyə konstitusiyası ölkənin Əsas qanununun ən böyük bölməsidir (maddə 104a -115). Bu sənəd federasiyalar, torpaqlar və icmalar arasındakı münasibətləri tənzimləyir, onların dayanıqlığına zəmanət verir, siyasi konyunkturanın mənfi təsirini (məsələn, kabinetlərin dəyişməsi nəticəsində) aradan qaldırır. Maliyyə konstitusiyasının əsas məqsədi bütün ölkə ərazisincdə vahid (yüksək) yaşayış standartının əldə olunmasıdır. Dövlət məhz bu məqsədlə vəsaitləri yenidən bölüşdürərək ictimai nemətləri bütün ərazilərə barəbar miqdarda təqdim edir. Yenidən bölüşdürmə dedikdə, büdcə sisteminin hissələri arasındakı maliyyə münasibətlərinin toplusu başa düşülür. Başqa sözlə, vəsaitlərin yenilən bölüşdürülməsi zamanı «maliyyə tarazlaşdırılması mexanizmi»nin reallaşdırılması baş verir. Bu mexanizm büdcə federalizmi ideyalarını təcrübədə təcəssüm etdirir.
Almaniyada maliyyə tarazlaşmasının iki növü mövcuddur: şaquli və üfüqi.
Şaquli tarazlaşmada federal mərkəz öz maliyyə ehtiyatlarının bir hissəsini regionlar arasında yenidən bölüşdürür. Belə ki, 1999-cu ildə federal büdcədən regionlara subsidiya şəklində təqribən 26 milyard marka köçürülmüşdür. Xüsusi ödəmələr formasında təqribən 6,4 milyard marka Berlin, Hamburq və Bremen şəhər-torpaqlara verilmişdir. On altı torpaqdan doqquzu (o cümlədən 5 qərbi) siyasi idrəetmədəki qeyri mütənasib yüksək xərclərlə əlaqədar olaraq federal subsidiyalar alır (hər il təqribən 1,5 milyard marka).
Üfüqi tarazlaşdırma daha varlı torpaqların (qərbi: Bavariya, Baden -Vürtemberq) daha kasıb torpaqlara (şərqi: Saksoniya) köməyindən ibarətdir və iki göstəriciyə – maliyyə qüvvəsinə və tarazlaşdırmaya əsaslanır. Birinci göstərici torpaqların topladığı vergilərin ölçüsünü göstərir, ayrı-ayrı hallarda isə onların xüsusi maliyyə tələbatlarının nəzərə alınması şərti ilə təshih olunur (məsələn, bütün torpaqların istifadə etdiyi limanların saxlanma zərurəti). Ikinci göstərici torpağın əldə etdiyi gəlirlərin və onun əhalisinin sayının nisbətini əks etdirir (burada da məsələn, şəhərlərin ölçüsünü nəzərə alan təshihlərsiz iş keçinmir, hesab olunur ki, meqaporlis sakinlərinin maliyyə tələbatları ətraf sakinlərin həyatında mühüm rol oynayır).
«Zəif» torpaqlara ötürülən transfertlər mərhələli şəkildə təqdim olunur. Əhalinin hər nəfərinə düşən büdcə gəlirlərinin orta alman səviyyəsinin 92%-nə çatmaq üçün zəruri olan məbləğ verginin dövriyyədən yenidən bölüşdürülməsi hesabına daxil olur. Lakin 95%-in əldə edilməsi üçün transfertlər heç bir şərt qoyulmadan təqdim olunur, 95%-dən 100%-ə qədər olan göstəricinin əldə edilməsi üçünsə, transfertlər xüsusi maliyyə tələbatlarından asılı olaraq differensiallaşdırılmış şəkildə təqdim olunur.
Torpaq büdcələrinin gəlir hissələrindən çıxarmalar zamanı proqressiv şkala fəaliyyət göstərir. Əgər əhalinin hər nəfərinə düşən gəlir ölkə üzrə orta gəlir səviyyəsini 1%-dən çox üstələmirsə, gəlirlərin artıq məbləğindən 15% tutulur, 1%-dən 10%-ə qədər üstələyirsə, gəlirlərin artıq məbləğinin üçdə ikisi tutulur və göstərici daha yuxarıdırsa, 80% tutulur. Beləliklə, 1999-cü ildə bu tərzdə 15 milyard marka yenidən bölüşdürülmüşdür. Bu isə federal büdcədən olan transfertlərin məbləğindən əhəmiyyətli şəkildə azdır.
Üfüqi tarazlaşdırma nəticəsində hətta ən kasıb torpaqda da maliyyə təminatının səviyyəsi orta alman səviyyəsinin 99,5%-ə çatır. Lakin daha güclü federal torpaqlar – Baden- Vürtemberq, Bavariya və Qessen belə bölüşdürməyə qarşı çıxış etdilər, çünki bu bölüşdürmə effektiv iqtisadi siyasəti stimullaşdırmır. Federal konstitusiya məhkəməsi üfüqi tarazlaşdırma mexanizminin 2004-cü ilin sonuna kimi ləğv edilməsi barədə qərar çıxardı.