Müxtəlif fəaliyyət növləri ilə məşğul olan hər bir təşkilat portfelində olan biznes istiqamətləri arasında tarazlığı qiymətləndirməyə imkan verən və onlar arasında resursların bölüşdürülməsinə şərait yaradan üsulları axtarmalıdır. Son 30 ildə bu prosesi asanlaşdırmaq üçün portfelin bir çox planlaşdırma modelləri hazırlanmışdır. Ən birinci və ən sadə model Boston konsaltinq qrupu (Boston Consulting Group) tərəfindən hazırlanan artım matrisi –bazar dövriyyəsində xüsusi çəki oldu. Daha mürəkkəb modellər MakKinsinin və Artur D. Littlın konsultantları və Shell və General Electric kimi kommersiya kompaniyalarında hazırlandı. Bununla belə bütün bu modellər bir sıra əsas məqsədləri güdür (Grant, 1995):
- Bisnes strategiyasının hazırlanması və resursların bölüşdürülməsi (həm maliyyə, həm də inzibati). Sahədə müəssisənin vəziyyətinin, həmçinin, orta və ya uzunmüddətli dövrdə bu sahənin inkişaf perspektivlərinin qiymətləndirilməsilə ayrı-ayrı biznes istiqamətləri üzrə investisiya prioritetlərinin müəyyən etmək olar. Cəlbedici bazarlarda güclü mövqe tutan müəssisələr, yəqin ki, maliyyə baxımından qənaətbəxş vəziyyətdə olacaqlar. Lakin, eyni zamanda onlar, öz potensiallarını reallaşdırmağa təminat verən dəqiq idarəetməyə ehtiyac duyurlar. Quruculuq və qoruma strategiyalarını fərqləndirmək olar. Cəlbedici bazarlarda zəif biznes istiqaməti gələcəkdə vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün əlavə investisiyaya ehtiyac yarada bilər. İşgüzar fəallığın azaldığı bazarlarda məhsullara resursların ayrılması daha az məqsədəuyğundur, o halda ki, reversiv strategiyalar bazar meylini əks istiqamətə dəyişdirə bilmək iqtidarında deyil. Kiçilən bazarlarda məhsullar çox vaxt nəğd vəsaitlərə görə qalırlar və bu da portfeldə olan və böyük potensiala malik istiqamətlərə resursları ayırmağa imkan verir.
- Portfeldəki tarazlığın təhlili. Portfelin təhlili ayrı-ayrı biznes növlərinin inkişaf strategiyalarının təqdim etməyə imkan verməklə yanaşı, həm də gələcək perspektiv və risklər, nəğd axınları nöqteyi-nəzərindən portfelin ümumi balansının qiymətləndirilməsinə şərait yaradır (şəkil 3.2). Nəğd axınlarda tarazlıq investisiya qoyulmuş müəyyən potensiala malik biznes istiqamətinin indiki və ya keçmişdə qalan mövcudluq mənbələrinə malik olduğu təqdirdə əldə edilir. Tarazlıq vəziyyətində tərəddüd (oynama) digər müəssisələrin genişləndirilməsi və ya udulmasına imkanını (1990-cı ilin ortalarında Microsoft kompaniyasının 7 mlrd. ABŞ dolları nəğd vəsaitinin olması və investisiya qoymaq üçün yeni mənfəətli sinergetik müəssisə axtardığı xəbərləri yayılmışdı) yaxud da xarici investordan kapital əldə etmək zəruriyyətini şərtləndirir (şəkil 3.3 və 3.4). Portfelin planlaşdırılması zamanı vacib məsələ, onun, bütövlükdə təşkilatın perspektivinin qiymətləndirməsinə kömək etməsidir. Qocalmış məhsullardan güclü asılılıq cari vaxtda nəğd axınlara müsbət təsir göstərə bilər, lakin, bu vəsaitlər sabahkı günün məhsullarına yatırılmazsa, onda, kompaniyanın uzunmüddətli gələcəyi sual altında qalacaq. Hazırki dövrdə kifayət qədər nəğd axınının olmadığı halda gələcəyə həddən artıq investisiya porfelin həcminin əndazəni keçdiyinə işarə ola bilər. Nəhayət, ayrı-ayrı biznes istiqamətləri üzrə risklərin qiymətləndirilməsi firmaya ümumi riski bölüşdürməyə imkan verir ki, bu da ona, bütün müəssisələrinin həddən artıq risklə üzləşməməsinə və ayrı-ayrı bəlkə də o qədər də mənfəətli olmayan, lakin, daha yaxşı proqnozlaşdırıla bilən cəsarətli təşəbbüslərin tarazlaşdırılmasına imkan yaradır.
Portfelin planlaşdırtılmasının istənilən yanaşmasının müvəffəqiyyəti (bazara bir çox rəqabət aparan metodika təqdim olunub) menecerlərə yuxarıda qeyd etdiyimiz qərarların qəbulu zamanı hansı dərəcədə kömək etməsindən asılıdır. Metodlardan bəziləri həddən artıq sadələşdirilməsi səbəbindən, digərləri isə həddən artıq subyektivliliyi baxımından tənqidə məruz qalmışlar (Haspeslagh, 1982; Doyle, 1994).
Bu metodlara seçimlə bağlı idarəetmə qərarlarının əvəzedicisi kimi deyil, qərar qəbulu zamanı yardımçı vasitə kimi baxılması olduqca vacibdir. Aşağıda biz müasir dövrdə istifadə edilən əsas metodları öyrənəcəyik.
