Qotlib Daimler
Qotlib Daimler
O, 1900-cü il martın 6-da vəfat etdi. Bir az da yaşasaydı yeni əsrə qədəm qoyacaqdı. Onun ixtirası isə yüz ildən artıqdır ki, yaşayır. Bu ixtira 20-ci əsrin simasını müəyyən etdi, belə ki, avtomobillərdə, təyyarələrdə, kiçik gəmilərdə yüngül daxiliyanma mühərrikləri olmadan 20-ci əsri təsəvvür etmək mümkün deyil. O dövrün bir çox modelləri arasında məhz Qotlib Daymlerin mühərrikləri gələcək inkişafın əsas istiqamətini müəyyən etdi.
Qotlib Daymler 17 mart 1834-cü ildə Şorndorfda, Rems vadisi yaxınlığında anadan olub. Bir dəfə Almaniya kayzeri bu yerdən keçərkən oranı Vürtemberqin “cənnət bağı” adlandırmışdı. Daymlerlər burada çoxdan idi ki, yaşayırdılar. Hərçənd, onların əcdadları Pottiqdən (Türingiya) idilər.
1653-cü ildə dülgər Fridrix Taymbler sənətkarlar arasındakı ənənələrə və uzaq torpaqları görmək arzusuna uyğun olaraq səfərə yollandı və Şorndorfa gəlib çıxdı. Bu şəhərdə Otuz illik müharibənin izləri hələ də qalmaqda idi. Buna görə də 1660-cı ildə vətəndaşlıq hüququ almış dülgərə burada böyük ehtiyac vardı. Yerli bürgerin qızı Anna Katarina Hartman ilə onun nikahı yenidən tikilmiş şəhər kilsəsində keçirilmiş ilk nikah idi. Sonralar Daymlerlər ailəsinin bu şaxəsi yaşamaq üçün Şorndorfda qaldı.
Onların ilkin soyadı olan Taymbler və ya Toymler yerli ləhcəyə uyğun dəyişikliklərə uğrayaraq əvvəlcə Doymler, sonda isə Daymler kimi səslənməyə başladı.
Daymlerlərin dörd nəsli Şorndorfda çörəkbişirmə ilə məşğul oldular. Onlardan biri – 1790-cı ildə anadan olmuş Qotlib Henrix çörəkbişirmə peşəsi ilə məşğul olmaqla yanaşı texnikaya da maraq göstərirdi.
Nəticə etibarı ilə o, nəslinin peşəsini dəyişdi və yerölçən kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Daha sonra o, yol tikintisi üzrə usta peşəsində çalışdı. Sonra isə şəhərin baş inşaatçısı oldu. Henrixin qardaşı İohannes Daymlerin (o, Qotlib Daymlerin atası idi) Hellqassedə çörəkxanası və çaxır anbarı vardı.
Qotlib Daymlerin uşaqlıq və gənclik illəri qədim darvazaları, qüllələri və dalanları olan sənətkarlar şəhərinin gündəlik qayğıları içərisində keçdi. Məktəbi bitirdikdən sonra o, bir müddət silah emalatxanasında şagird işlədi.
Sonra bir sıra avtomobil istehsal edən zavodlarda çalışdı. Texniki peşə məktəbində oxudu və nəhayət, Ştutqart Politexnik İnstitutuna daxil oldu. Oranı bitirdikdən sonra mühəndis vəzifəsində çalışdı, Fransada və İngiltərədə oldu.
1872-ci ildə Daymler ilk daxiliyanma mühərrikinin yaradıcısı Nikolaus Ottonun zavoduna gəldi. Amma Otto özünün düzəltdiyi bu mühərrikə sadəcə fabrik və zavodlarda işlədilən, buxar və qazla çalışan stasionar maşınların alternativi kimi baxırdı.
Daymler isə istəyirdi ki, bu mühərrik insanların və yüklərin daşınması sahəsində tətbiq edilsin. Təcrübəli bir mütəxəssis kimi Daymler duru yanacaqla işləyən yüngül, amma güclü mühərrik hazırlamaq yolunda onu nə kimi çətinliklər gözlədiyini yaxşı başa düşürdü.
İstedadlı mühəndis Vilhelm Maybaxla görüşü Daymlerin gələcək həyatında böyük rol oynadı. O, Maybaxın şəxsində özünə həmfikir tapdı və bundan sonra onlar Daymlerin ömrünün sonunadək birgə işlədilər. Daymlerdən 12 yaş kiçik olan Maybax ondan təxminən əsrin üçdə biri qədər çox yaşadı və onunla birgə apardığı işləri davam etdirdi. 1882-ci ildə onlar Ottonun firmasını tərk etdilər və öz kompaniyalarını yaratdılar.
1883-cü ilin sonunda onlar mühərrikin fırlanma dövrələrini xeyli artırmağa imkan verən yandırma sisteminə, habelə yüksək dövrəli mühərrikin qidalanma sisteminə görə patent aldılar. Fırlanma dövrələri nə qədər çox idisə mühərrikin gücü də bir o qədər çox olurdu. 1884-cü ildə onlar karbürator hazırladılar, hava vasitəsilə soyudulma sistemi su vasitəsilə soyudulma sistemi ilə əvəz edildi.
Onlar ayrıca quraşdırılmış nazimçarxı olan açıq tipli mühərrik formasından imtina etdilər və tozburaxmayan korpusu olan qapalı mühərrik tipinə üstünlük verdilər (bu tip mühərrik daha davamlı idi və nazimçarx onun içərisində yerləşirdi). Bütün bu təfsilatlar 3 aprel 1885-ci il tarixli 34926 saylı patentdə öz əksini tapmışdı və bu, Daymlerin ilk mühərriki idi.
1885-ci ildə motosiklet, 1886-cı ildə dördtəkərli ekipaj və 1887-ci ildə mühərrikli qayıq modellərini hazırlayarkən Daymler bu mühərrikdən istifadə etdi. 12 avqust 1888-ci ildə isə vintləri benzin mühərriki vasitəsilə fırladılan aerostatın havada uçuşu baş tutdu. Aydın oldu ki, mühərrik ona bəslənilən ümidləri tam doğruldub.
Məhz o zaman Daymler dairədə üçguşəli ulduz emblemini fikirləşdi və istehsal etdiyi bütün mühərriklərin üzərinə həmin emblemi vurmağa başladı. Ulduzdakı üç guşə torpaq, su və havanı bildirirdi, yəni bu mühərriklər yer üzərində, suda və havada hərəkət edən nəqliyyat vasitələrini işlətməyə qadir idi.
Bir əsrdən də artıq davam edən sonrakı dövrdə Qotlib Daymlerin icad etdiyi daxiliyanma mühərrikinin elementləri daim təkmilləşdirildi. Onların təkmilləşdirilməsi bundan sonra da davam edəcək, çünki onların real alternativi yoxdur. Yuxarıda adı çəkilən emblem isə indi mühərriklərlə yanaşı avtomobillərin kuzovunu da bəzəyir. Belə ki, Daymlerin vəfatından sonra Maybaxla onun müştərək firması Karl Benzin şirkəti ilə birləşdi və bundan sonra istehsal edilən avtomobillərin üzərinə bu emblem vurulmağa başladı.
Mənbə: Avtomobil.az jurnalı
Qotlib Daymler 17 mart 1834-cü ildə Şorndorfda, Rems vadisi yaxınlığında anadan olub. Bir dəfə Almaniya kayzeri bu yerdən keçərkən oranı Vürtemberqin “cənnət bağı” adlandırmışdı. Daymlerlər burada çoxdan idi ki, yaşayırdılar. Hərçənd, onların əcdadları Pottiqdən (Türingiya) idilər.
1653-cü ildə dülgər Fridrix Taymbler sənətkarlar arasındakı ənənələrə və uzaq torpaqları görmək arzusuna uyğun olaraq səfərə yollandı və Şorndorfa gəlib çıxdı. Bu şəhərdə Otuz illik müharibənin izləri hələ də qalmaqda idi. Buna görə də 1660-cı ildə vətəndaşlıq hüququ almış dülgərə burada böyük ehtiyac vardı. Yerli bürgerin qızı Anna Katarina Hartman ilə onun nikahı yenidən tikilmiş şəhər kilsəsində keçirilmiş ilk nikah idi. Sonralar Daymlerlər ailəsinin bu şaxəsi yaşamaq üçün Şorndorfda qaldı.
Onların ilkin soyadı olan Taymbler və ya Toymler yerli ləhcəyə uyğun dəyişikliklərə uğrayaraq əvvəlcə Doymler, sonda isə Daymler kimi səslənməyə başladı.
Daymlerlərin dörd nəsli Şorndorfda çörəkbişirmə ilə məşğul oldular. Onlardan biri – 1790-cı ildə anadan olmuş Qotlib Henrix çörəkbişirmə peşəsi ilə məşğul olmaqla yanaşı texnikaya da maraq göstərirdi.
Nəticə etibarı ilə o, nəslinin peşəsini dəyişdi və yerölçən kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Daha sonra o, yol tikintisi üzrə usta peşəsində çalışdı. Sonra isə şəhərin baş inşaatçısı oldu. Henrixin qardaşı İohannes Daymlerin (o, Qotlib Daymlerin atası idi) Hellqassedə çörəkxanası və çaxır anbarı vardı.
Qotlib Daymlerin uşaqlıq və gənclik illəri qədim darvazaları, qüllələri və dalanları olan sənətkarlar şəhərinin gündəlik qayğıları içərisində keçdi. Məktəbi bitirdikdən sonra o, bir müddət silah emalatxanasında şagird işlədi. Sonra bir sıra avtomobil istehsal edən zavodlarda çalışdı. Texniki peşə məktəbində oxudu və nəhayət, Ştutqart Politexnik İnstitutuna daxil oldu. Oranı bitirdikdən sonra mühəndis vəzifəsində çalışdı, Fransada və İngiltərədə oldu.
1872-ci ildə Daymler ilk daxiliyanma mühərrikinin yaradıcısı Nikolaus Ottonun zavoduna gəldi. Amma Otto özünün düzəltdiyi bu mühərrikə sadəcə fabrik və zavodlarda işlədilən, buxar və qazla çalışan stasionar maşınların alternativi kimi baxırdı.
Daymler isə istəyirdi ki, bu mühərrik insanların və yüklərin daşınması sahəsində tətbiq edilsin. Təcrübəli bir mütəxəssis kimi Daymler duru yanacaqla işləyən yüngül, amma güclü mühərrik hazırlamaq yolunda onu nə kimi çətinliklər gözlədiyini yaxşı başa düşürdü.
İstedadlı mühəndis Vilhelm Maybaxla görüşü Daymlerin gələcək həyatında böyük rol oynadı. O, Maybaxın şəxsində özünə həmfikir tapdı və bundan sonra onlar Daymlerin ömrünün sonunadək birgə işlədilər. Daymlerdən 12 yaş kiçik olan Maybax ondan təxminən əsrin üçdə biri qədər çox yaşadı və onunla birgə apardığı işləri davam etdirdi. 1882-ci ildə onlar Ottonun firmasını tərk etdilər və öz kompaniyalarını yaratdılar.
1883-cü ilin sonunda onlar mühərrikin fırlanma dövrələrini xeyli artırmağa imkan verən yandırma sisteminə, habelə yüksək dövrəli mühərrikin qidalanma sisteminə görə patent aldılar. Fırlanma dövrələri nə qədər çox idisə mühərrikin gücü də bir o qədər çox olurdu. 1884-cü ildə onlar karbürator hazırladılar, hava vasitəsilə soyudulma sistemi su vasitəsilə soyudulma sistemi ilə əvəz edildi.
Onlar ayrıca quraşdırılmış nazimçarxı olan açıq tipli mühərrik formasından imtina etdilər və tozburaxmayan korpusu olan qapalı mühərrik tipinə üstünlük verdilər (bu tip mühərrik daha davamlı idi və nazimçarx onun içərisində yerləşirdi). Bütün bu təfsilatlar 3 aprel 1885-ci il tarixli 34926 saylı patentdə öz əksini tapmışdı və bu, Daymlerin ilk mühərriki idi.
1885-ci ildə motosiklet, 1886-cı ildə dördtəkərli ekipaj və 1887-ci ildə mühərrikli qayıq modellərini hazırlayarkən Daymler bu mühərrikdən istifadə etdi. 12 avqust 1888-ci ildə isə vintləri benzin mühərriki vasitəsilə fırladılan aerostatın havada uçuşu baş tutdu. Aydın oldu ki, mühərrik ona bəslənilən ümidləri tam doğruldub.
Məhz o zaman Daymler dairədə üçguşəli ulduz emblemini fikirləşdi və istehsal etdiyi bütün mühərriklərin üzərinə həmin emblemi vurmağa başladı. Ulduzdakı üç guşə torpaq, su və havanı bildirirdi, yəni bu mühərriklər yer üzərində, suda və havada hərəkət edən nəqliyyat vasitələrini işlətməyə qadir idi.
Bir əsrdən də artıq davam edən sonrakı dövrdə Qotlib Daymlerin icad etdiyi daxiliyanma mühərrikinin elementləri daim təkmilləşdirildi. Onların təkmilləşdirilməsi bundan sonra da davam edəcək, çünki onların real alternativi yoxdur. Yuxarıda adı çəkilən emblem isə indi mühərriklərlə yanaşı avtomobillərin kuzovunu da bəzəyir. Belə ki, Daymlerin vəfatından sonra Maybaxla onun müştərək firması Karl Benzin şirkəti ilə birləşdi və bundan sonra istehsal edilən avtomobillərin üzərinə bu emblem vurulmağa başladı.
Mənbə: Avtomobil.az jurnalı
