50-ci illərdə dünya ictimaiyyətinin keçmiş yüzilliyi aydın göstərdi ki, ən kasıb inkişaf etməkdə olan ölkələr inkişaf üçün lazım olan borc maliyyəsini Ümumdünya Bankının, qrup dövlətlərin şərtləri əsasında almaq imkanına malik dey¬illər. Bu zaman bankın üzvləri kasıb ölkələrə uzun müddətə güzəştli əsaslarla vəsait verə bilən agentliklərin yaradılmasını təklif etdilər. Yeni institutu Beynəlxalq Inkişaf Cəmiyyəti – BIC (International Development Association — IDA) adlan¬dır¬maq qərara alındı. Lakin təsisçilər BIC-nin iş prinsiplərini qəti olaraq Ümumdünya Bankının qaydala¬rında aparılmasını istəyirdilər. Bu mühakimədən çıxış edən ABŞ prezidenti Duayt Ezenhauer qalan iştirakçıların tərəf¬dar olduğu BIC-nin Ümum¬dünya Bankının tərkibinə daxil olmasının vacibliyini təklif etdi.
BYIB çərçivəsində BIC-nin yaradılması bankın möv¬qeyini möhkəmlətdi, dairəni genişləndirdi və onun fəaliyyə¬tində böyük çeviklik yaratdı. Bank rəhbərliyi Inkişaf Cə¬miyyətinə könüllü hökumət əmanətçilərinin sayının artma¬sına nail oldu və mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi bu bank rəhbərliyinin böyük qələbəsi idi.BIC 1961-ci ildən BMT-nin ixtisaslaşmış müəs¬sisəsidir. BIC-nin Nizamnaməsinə uyğun olaraq ona ancaq BYIB-nın üzvləri üz ola bilər.
BIC muxtariyyəti olan təşkilat sayılır, lakin cəmiyyət əməliyyatları ayrıca hesabat üzrə apardığından onun muxta¬riyyəti formal xarakter daşıyır. Faktiki olaraq BYIB tərəfin¬dən idarə olunan resurslar fondu kimi təqdim edir və onun filialı sayılır.
BIC BYIB-nın filialı olduğundan ondan fərq¬lən¬mir. BIC-də BYIB-nın fəaliyyətində olduğu kimi xüsusi kapital üçün əl¬ve¬rişli şəraitin yaradılmasına, inkişaf etməkdə olan ölkələrə kA¬pi¬tal ixracını genişləndirmək, o həm¬çinin kredit və istiqrazlar ver¬məklə inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi sektorlarının inkişafı üçün layi¬hə¬ləri maliyyələşdirir. BICBYIB-nın eyni stan¬dartla¬rın¬dan istifadə edir və bankla ümumi müdriyyətə malik¬dir. Baxmayaraq ki, BIC-nin özünün formal rəhbər orqanları var¬dır (Rəislər Şurası, Icraedici direktora malikdir), Dünya Ban¬kının prezidenti eyni zamanda BIC-in prezidenti hesab edilir. BIC-nin ştat üzrə əməkdaşları dörd sektora bölünür: ma¬liy¬yələşdirmə əməliyyatları, siyasət, planlaşdırma və təd¬qiqat.
BIC və BYIB-nın suayrıcı fəaliyyət sferası hər adam ba¬şına düşən daxili məhsul istehsalı göstəricilərinin statistik məlumatlarını təşkil edir.Iki təşkilat arasında fərq onların inkişaf etməkdə olan ölkələrə istiqrazların verilməsində, öl¬kələrin kreditləşdirilməsi və investisiyaların verilməsi üçün maliyyə resursları mənbələrində olan şərtlərdə özünü göstə¬rir.
BYIB inkişaf etməkdə olan ölkələrə istiqrazları kom¬mersiya banklarından fərqli olaraq aşağı faizlə və uzun müddətə verir. BYIB-dan fərqli olaraq BIC-ti inkişaf et¬məkdə olan ölkələrdən kasıb ölkələri – BYIB-nın şərtlərinə uyğun olaraq borc ala bilməyən və illik gəliri hər adambaşına 905 dollardan çox olmayan ölkələri kreditləşdirir.
Hazırda 80 ölkə bu kateqoriyaya aid edilir. Bu ölkə¬lərdə 3,2 milyarddan çox (inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ya¬şayan əhalinin
ümumi sayının 65 %-i qədər) adam yaşayır. Bu insanlardan 1,2 milyardı hər gün bir dollardan az gəlir əldə edir.BIC faizsiz kreditlər verir. Ilk dəfə Hondurasa, Hin¬dis¬tana, Sudana və Çiliyə belə kreditlə¬rin verilməsi BIC tərəfindən 1961-ci ildə qəbul edilmişdir. Bu ölkələr o vaxta qədər belə kreditlər alırlar ki, həmin ölkədə istehsal olunan məcmu ictimai məhsul BIC üçün qənaətbəxş hesab edilsin. Nə vaxt həmin ölkələrdə məcmu ictimai məh¬sul hər adambaşı üçün müəyyən edilmiş həddən artıq olur, həmin dövlət BIC-dən faizsiz kreditlər almaq imkanından məhrum edilir və ona faiz ödə¬məklə BYIB-dan borc almaq imkanı verilir.
BIC-nin borcları 10 il güzəştli dövrə 35-40 il müddətinə verilir. Belə oxşar borclarda faizlər üstünə gəlmir, lakin xid¬mətə görə ödəmələr (hazırkı vaxtda 0,75 %) nəzərdə tutulur.
BIC-nin maliyyə resursları özünün və cəlb edilmiş mən¬bələr hesabına formalaşır. Öz vəsaitinin əsas hissəsini abunə kapitalı ona üzv olan ölkələrin üzvlük haqqı hesabına əldə edilən vəsait təşkil edir və bunlar BIC resurslarının 90 %-ni təşkil edir və əsasən sənaye ölkələrindən olmaqla 33 ölkədən daxil olur.
Bu kateqoriyaya daxil olan BIC-nin üzvləri tam kapital ödəyir və cəmiyyətə edilmiş və edilməmiş valyutada əlavə və¬sait verir.
BIC-nin qalan üzvləri ilkin üzvlük haqqının 10 %-i qə¬dər azad dönərli valyutada, qalanları isə 90 %-i əlavə üzvlük haqlarını və ödəmələri milli valyuta ilə ödəyirlər.
BIC-nin xüsusi maliyyə resursları özünün fəaliyyətin¬dən, yəni əvvəllər verilmiş borclarından daxil olan təmiz gə¬lirlər hesabına dolur. Cəlb edilmiş maliyyə vəsaitlərinə BYIB-nın köçürmələri və xarici istiqrazlar aid edilir.
Eyni zamanda BYIB maliyyə resurslarının müəyyən hissəsini dünya maliyyə bazarlarında alınan borclar hesabına formalaşdırır. BIC müəyyən dərəcədə nisbətən dövlətli hö¬kumətlərin – üzv ölkələrin əmanətləri hesabına formalaşdırı¬lır. BIC-nin fondu hər üç ildən bir donarların hesabına artır. Onluqların (1993-1996-cı illər) əlavə olunması (IDA-10) 34 dövlətə BIC-nə 18 mlrd. dollar verdilər. On birinci əlavə 1996-1999-cu illərdə ümumi məbləği 22 mlrd. dollar olan maliyyə layihələrinin həyata keçirilməsinə imkan vermişdir ki, bunun da 11 mlrd. dolları donar ölkələrin payına düşür.
IDA-11-dən ən böyük üzvlük haqqı Birləşmiş Ştatlar, Yaponiya, Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya və Italiya köçürmüşdür. Nisbətən varlı dövlətlər Türkiyə və Koreya daha çox əmanət qoymuş və bu dövlətlər nə vaxtsa BIC-nin borcluları olmuşlar. Hazırkı vax¬tda bu dövlətlər donor ölkələr sırasına daxildir. Donor ölkə¬lərə həmçinin hələ də BIC-dən borc alan Argentina, Bot¬svana, Braziliya, Çexiya Respublikası, Macarıstan, Meksika, Polşa, Rusiya və Cənubi Koreya aid¬dir.
Belə maliyyə borcları ilə formalaşan BIC həmin resurs¬larla xüsusi biznesi, ətraf mühitin mühafizəsini və kasıb öl¬kələrdə iqtisadiyyatın liberallaşmasına istiqamətlənən isla¬hatların apa¬rılması layihələrini maliyyələşdirir. BIC-nin layi¬hələri iqtisadi artıma, yeni iş yerlərinin yaradılması, gəlirin artmasına və əha¬linin həyat səviyyəsinin yüksəlməsinə imkan verir. Ümumdünya Bankı, BIC və Beynəlxalq kənd təsərrü¬fatının inkişaf fon¬dunun birgə səyi ilə həyata keçirilən Gürcüstan kənd təsərrüfatı layihəsini buna misal göstərmək olar. Layihələrin həyata keçirilməsi ilk növbədə ölkələrin beynəlxalq təşkilatlarla yeni əməkdaşlıq strategiyasının inki¬şafının nəticəsidir. 21,5 mln dollar (15 mln dollar BIC-ti və 6,5 mln dollar isə kənd təsərrüfatının inkişaf fondu hesabına) olan bu kredit kənd təsərrüfatı və yeyinti sənayesi müəssisə¬lərinin özəlləşdirilməsi Kənd kredit ittifaqlarının inkişafı, torpaqların qeydə alınması üzrə tədqiqatların aparılması və kənd təsərrüfatı sahəsində elmi tədqiqatlar aparmaq üçün icazə verilmiş yeni bir kredit xəttinin açılması demək idi.1990-2002-ci illərdə BIC-in rəhbərliyi kənd təsərrüfa¬tını, meşə təsərrüfatını və balıqçılığı inkişaf etdirmək məqsə¬dilə ümumi həcmi 10281 mln dollar olan və bu dövrdə ümumi borc həcminin 12,3 %-ni təşkil edən borcu bəyəndi.
BIC-nin vəsaiti borclu ölkələr arasında onların iqtisadi inkişaf səviyyəsinin nisbi ölçülərindən, hər adambaşına düşən gəlirin səviyyəsindən və əvvəllər təşəbbüs göstərilən layihələrin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsindən asılı ola¬raq bölüşdürülür (cədvəl 3.9).
Cədvəldən göründüyü kimi BIC-nin 12 il müddətində təqdim olunan ümumi həcminin 42 %-i Afrika ölkələrinin payına düşür. Ikinci yeri 28,7 %-lə Cənubi Asiya ölkələri tu¬tur. Şərqi Asiya və Sakit okean regionuna 15,2 % düşmüşdür. Axırıncı yeri 2,8 %-lə Orta Şərq və Şimali Afrika ölkələri tutur.
BIC-nin fəaliyyətində sosial sektorun investisiyalaşdı¬rılması mərkəzi yer tutur. BIC-nin fəaliyyəti ən geridə qalmış dünya ölkəsində kasıbçılığı aradan qaldırmağa istiqamət¬lənmişdir. Bu təşkilat Dünya bankının mərkəzi çıxışında qeyd edilən belə bir devizlə həyata keçirilir: «Dünyada ka¬sıbların olmaması bizim arzumuzdur».
BIC insan resurslarının inkişafının təhsil, səhiyyə, əhali artımı və iaşə, sosial təhlükəsizlik və gigiyena layihələrinin maliyyələşdirilməsi yoluna tərəfdar çıxır. Layihələrin müəyyən hissəsi ibtidai təhsil və ekoloji vəziyyətin yaxşılaş¬ması üzrə proqramların həyata keçirilməsinə istiqamətlənir.
BIC-nin fondundan sosial sektorun investisiyalaşdırıl¬ması təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq həyata keçirilir. Maliy-yələşdirmənin köməyi ilə mal və xidmətlərin çatdırıl¬ması, məktəb tikintisi, müəllimlərin öyrədilməsi, xəstəxanalar üçün avadanlıqların çatdırılması və s. həyata keçirilir. Bir qayda olaraq sosial məqsədlər üçün investisiya layihələri beş və yeddi ilə kreditləşdirilir.
BIC-nin sosial sektorun inkişafına diqqəti 80-cı illərin sonunda güclənmişdir. Əgər 1988-ci ildə sosial sektora 0,5 mlrd dollar investisiya qoyulmuşdursa, ancaq bu 90-cı illərdə sosial sektorun maliyyələş¬diril¬məsi həcminin artım meylləri¬nin sabit, möhkəm, davamlı olmasına səbəb olmuşdur. 1995-ci ildə in¬ves¬ti¬siya qoyuluşunun həcmi 1988-ci illə müqayisədə 120 % ar¬ta¬raq 1.1mlrd dollar təşkil etmişdir. 1996-cı ildə 1995-ci illə mü¬qa¬yisədə investisiya qoyuluşunun həcmi sosial sektorda 136 % artaraq 2,6 mlrd dollar təşkil etmişdir. Lakin 1996-cı ildə investisiya qoyuluşunun aşağı düşməsi meyli baş vermiş və 1997-ci illə investisiya qoyuluşu 1,3 mlrd dollar təşkil etmişdir. 1998-ci ildə sosial sektorda investisiya nəinki 1996-cı il səviyyəsinə çatmış hətta onu 0,1 mlrd dollar ötüb keçmiş və 2,7 mlrd dollara çatmışdır ki, bu da bütün keçmiş göstəricilərdən üstün idi. Ümumiyyətlə 1960-2000-ci illər üzrə 106 ölkə üçün sosial sektorun layihələşdirilməsində in¬vestisiya qoyuluşu 120 mlrd. dollar təşkil etmişdir.BIC – nin sosial sektor üçün borcların cəmi (1990-2002-ci illər) 25,5 % təşkil etmişdir.
BIC müəyyən məbləği Afrika və Cənubi Asiya ölkələ¬rində təhsilə və səhiyyəyə ayrılır. Bu ölkələrdə 12 il müddə¬tində təhsilə müvafiq olacaq 3309 mln dollar və 3513,5 mln dollar investisiya qoyulmuşdur. Afrika ölkələrində səhiyyə və digər sosial xidmətlər üçün investisiyanın həcmi 4025,5 mln dollar və Cənubi Asiya ölkələrində 5192,5 mln dollar təşkil etmişdir ki, bu da BIC-nin ikiillik dövründə təqdim etdiyi ümumi borc həcminin təqribən 20 %-ni təşkil edir.
BIC nəqliyyatın inkişafına 11,8, energetikaya 8,1 % qoyulan vəsaiti investisiyalaşdırır.
Müəyyən vəsait – 15843 mln dollar və ya borcun ümumi həcminin 19,2 %-i qanunvericilik və idarəetmənin in¬kişafı üçün ayrılmışdır.
Beləliklə, BIC-nin fəaliyyəti iqtisadiyyatın inkişafı üçün əlverişli və yaxşı şəraitin yaradılmasına və dünyanın ən kasıb ölkələrinin həyatının yaxşılaşdırılmasına istiqamətlənir.
What is IDA?
The International Development Association, IDA, is the World Bank s concessional lending window. It provides long-term loans at zero interest to the poorest of the develo¬ping countries. IDA helps build the human capital, policies, institutions, and physical infrastrukture that these countries urgently need to achieve faster, environmen¬tally sustainable growth. IDA s doal is to reduce disparities across and within countries, especially in access to primary education, bazic health, and water supply and sanitation and to bring more reople into the mainstream by raising their productivity.
History
When the International Bank for Reconstruction and Development (IBRD), batter known as the World Bank, was established in 1944, its first task was to help Europe recover from the devastation of World War II. Once Europe was re¬built, the Bank turned its attention to the developing coun¬tries. As the 1950s progressed, it became clear that the po¬orest developing countries could not afford to borrow ne¬eded capital for development on the terms offered by the ini¬tiative, a group of Bank member countries decided to set up an institution that could lend to very poor developing nati¬ons on highly concessional terms. They called it the interna¬tional Development Assocation (IDA), Its founders saw IDA as a way for the «haves» of the world to help the «have-nots». But they also wanted IDA to be imbued with the dis¬cipline of a bank. For this reason, US President Dwight D. Eisenhower proposed, and other countries agreed, that IDA should be part of the World Bank.
IDA s Articles of Agreement became effective in 1960. The first IDA loans (known as credits) were approved in 1961, to Honduras, India, Sudan and Chile.
IBRD and IDA are run on the same lines. They share the same straff, the same headquarters, report to the same president and use the same rigorous standards when evalua¬ting projects. IDA simrly takes its money out of a different «drawer». A country must be a member of IBRD before it can join IDA; 164 countries are IDA members.
Ida s Borrowers
IDA lends to countries that have a per capita income in 2002 of less than $875 and lack the financial ability to borrow from IBRD.
Ar present, 81 countries are eligible to borrow from IDA. Together these countries are home to 2,5 billion peo¬ple, comprising halt of the total population of the developing countries. An estimated 1,1 bilion people in IDA countries survive on income of less than $1 a day. Some countries, such as India and Indonezia, are eligible for IDA due to their low per capita incomes, but are also creditworthy for some IBRD borrowing. These countries are known as «Blend» borrowers.
IDA eligibility is a transitional arrangement, allowing the poorest countries access to substantial recources before they can obtain from the markets the financing they need in order to invest. As their economies grow, countries graduate from eligibility. The re-payments (or reflows) they make on their loans they had obtained then helr finance new IDA lo¬ans to the remaining poor countries. Over the years, twentu-three countries have seen their economies develop and grow beyond the IDA-eligibility threshold. These countries, that are now too prosperous to qualify for IDA funds include China, Costa Rica, Chile, Egupt, Morocco, Thailand, and Turkey.
IDA Lending
IDA credits have maturities of 20, 35 or 40 years with a 10-year grece period on repayment of principal. There is no interest charge, but credits do carry a small service charge of 0,75 commitments totaled $8,1 billion and disbursements were $6,6 billion.
Since 1960, IDA has lent $135 billion. It lends, on ave¬rage, about $ 6-7 billion a year for different types of deve¬lopment projects, especially those that address peoples basic needs, such as primary education, basic health services, and clean water and sanitation. IDA also funds projects that pro¬tect the enviroment, improve conditions for private business, build needed infrastructure, and support reforms aimed at liberalizing countries economies. All these projects the way toward economic gro th, job creation, higher incomes and a better quality of life.
IDA funds are allocated to the borrowing countries in relation to their income level and track record of success in managing their economies and their ongoing IDA projects.
IDA Funding
Whereas IBRD raises most of its funds on the world s financial markets, IDA is funded largely by contributions from the governments of the richer member countries. Their cumulative contributions since IDA s beginning total US $109 bilion. Additional funds come from repayments of ear¬lier IDA credits and from IBRD s net income.
Donors get togethe every three years to replenish IDA funds. The 13 th replenishment finances projects over the three years starting July 1, 2002. Funding for the 13 th reple¬nishment allows IDA to lend about $23 billion, of which do¬nors contributions will provide a little over half. The remai¬ning funds come largely from reflows of previous IDA cre¬dits, as well as other non-donor resources.
