| Das dovru: 2-1.5 mil. il ə.- e.ə.VI minillik | |||||
| Paleolit : 2-1.5 mil.il ə.- e.ə.XII minillik | Mezolit: | Neolit: | |||
| Alt poleolit | Orta poleolit | Ust poleolit | |||
| 2-1.5 mil.i.ə.- 100 m.i.ə. | 100 m.i.ə.- 40 m.i.ə. | 40 m.i.ə.-e.ə.XII minil. |
e.ə.XII-VIII minil. |
e.ə.VII-VI minil. | |
| Arxeoloji abidələri | Azıx (Qarabağın Quruçay vadısı) | Azıx-Tağlar(Qarabağ); Daşsalahlı, Damcılı (Qazax); Zar (Kəlbəcər); Buzeyir (Lerik); Qazma (Naxçıvan) | Qobustan; Damcılı | Gəncə; Qazax; Qobustan; Naxçıvan; Təbriz | |
|
Əmək əlatləri
|
Çay daşlarından kobud çapacaqlar, İtiuclu ağac, Dəyənək. | Çaxmaqdaşı, bazalt və obsidiandan daşov, biz, bıçaq və s. | Mikrolitlər: Ox və kaman, Daş balta, Balıq ovlamaq üçün qarpun. | Cilalanmış və deşilmiş daş toxalar, oraq, çəkic. balta, vəl və s. | |
|
Əsas məşğuliyyələri |
Mənimsəmə təsərrufatı: yığıcılıq,ovçuluqla məşğul olmuşlar. Təbii oddan istifadə etmişlər. İlkin tikinti vərdişlərinə yiyələnmişlər. |
Mənimsəmə təsərrufatı: ovçuluqla və yığıcılıq. Süni od əldə etmişlər. Alaçıq qurmuş, dəridən paltar tikməyi öyrənmişlər. |
Mənimsəmə təsərrufatı: ovçuluqla və yığıcılıq.İbtidai incəsənət (qayaüstü təsvirlər, gil və sümük heykəllər) yaratmışlar. |
Mənimsəmə təs-dan istehsal təsərrufatına keçidin əsası qoyuldu: Heyvanların əhilləşdirilməsi başlandı. İlkin əkinçilik vərdişləri yarandı. Əsasən isə ovçuluq, yığıcılıq və balıqçılıqla məşğul olmuşlar. |
Istehsal təsərrufatı yaranmışdır: İnsanlar saxsı qablar hazırlamış, daşı cilallamağı və deşməyi öyrənmiş, əkinçilik, maldarlıq və toxuculuqla məşğul olmuşlar. |
|
İnsanın tipi |
“Bacarıqlı insan” (Azixantrop) |
“Bacarıqlı insan” (Neandertal) |
“Homo sapiens” (ağıllı insan)
Beyni “bacarıqlı insane”ınkından iki dəfə böyük idi. Hündür və düzqamətli idi.Şüura və nitqə malik idi. |
Müasir insan tipi mövcud olmuşdur. | |
| İri meymuna bənzəyirdilər. Xeyli qabağa əyilmiş halda gəzirdilər. Sadə işlər görə bilir, danışa bilmirdilər. | |||||
| Sosial həyat |
İbtidai “insane şüurusü” (ulu icma) halında yaşayırdılar |
“Qəbilə” (nəsil icması) yaranmışdır. Anaxaqanlığı başlanmışdır. |
Qəbilə icması və Anaxaqanlığı mövcud olmuşdur. |
Insanlar oturaq həyata keçmiş, Qəbilə icması və Anaxaqanlığı mövcud olmuşdur. Insanlar təbiətdən asıllıqdan azad olmuş, həyat üçün zəruri olan məhsulları özləri istehsal etməyə başlamışlar. | |
|
Daha geniş əraziyə-Qarabaq, Qazax və Naxçıvana yayılmışlar. Hürkütmək və tələ qurmaqla ov etməyi öyrənmişlər. |
|||||
| Din və inanclar |
Sadə dini ayinlər və totemlərə inam yaranmışdır. Azıx adamının totemi ayı olmuşdur. |
İlk dəfə axirət dünyasına inam, ovsun yaranmışdır. |
Ölülərin yanına əşya qoyulması adəti (Qobustanda) |
||
|
Əlavələr |
Ən qədim ocaq Azıxdan tapılmışdır.Yaşı 700 min ildir. Ən qədim insane qalıqları Keniyada və Tanzaniyada tapılmışdır. Yaşı 2-3 mln. ildir. |
Buzlaşma baş vermişdir. Bitki və heyvan aləmi dəyişmişdir. Bitki az olduğundan ovçuluq əsas məşğuliyyətə çevrilmişdir. |
Azərbaycanda üst paleolit düşərgələrinə daha çox Qarabaq və Qazaxda rast gəlinir. İqlim mülayimləşmişdir. Nəhəng maralın və mağara ayısının nəsli kəsilmişdir. |
Buzlaşma başa çatmışdır. |
Bu dövrdə insanların məşquliyyət sahələri içərisində əsas yeri əkinçilik və maldarlıq tutmuşdur. |