BMT-nin Inkişaf Proqramı (UNDP)

BMT-nin Inkişaf Proqramı (United Nations Develop­ment Programme - UNDP) 1965-ci ildə BMT-nin geniş tex­niki yardım və xüsusi fondları bir proqramda birləşdirmək məqsədi ilə yaradılmışdır. BMT-nin Inkişaf Proqramı bu sis­temdə olan və soxsahəli iqtisadi və texniki cəhətdən ma­liyyələşdirən ən iri təşkilatları təmsil edir.
Məqsədi:

1. milli inkişaf planı ilə əlaqədar olan onların iqtisadi və sosial inkişafının sürətlənməsinə daimi köməklik etmək məq­sədilə inkişaf etməkdə olan ölkələrə yardım göstərmək;
2. iqkişaf etməkdə olan ölkələrə yüksək iqtisadi sə­viyyəyə çatdırmaq və bu ölkələrin əhalisinin sosial həyat şə­raitini yaxşılaşdırmaq üçün onlara köməklik göstərmək;

BMT-nin Inkişaf Proqramının (UNDP) texniki yar­dım sahəsində aşağıdakıları özündə birləşdirir:

1. ekspert və məsləhət xidməti təqdim etmək, seminarlar təşkil etmək, xaricdə milli mütəxəssislər hazırlamaq;
2. ətraf mühit və onun inkişafı (Rio-de-Janeyro, 1992-ci il), əhali artıqlığı və inkişaf etdirmək (Qahirə, 1994-cü il), so­sial inkişaf etdirmək (Kopenhagen, 1995-ci il), qadınların və­ziyyəti (Pekin, 1995-ci il), yaşayış məntəqələri (Istanbul 1996-cı il) problemləri üzrə qlobal forum qərarlarının yerinə yeti­rilməsi yolunda yenilikçi və özünün operativ sosial-iqtisadi inkişafı sahəsindəki fəaliyyətində səmərəli dəyişən yollara malik olmalıdır.
3. möhkəm insan inkişafı (yoxsulluğun kökünü kəsmək, ətraf mühitin qorunması, məşğulluğun təmin edilməsi, qa­dınlara köməklik göstərilməsi, əlverişsiz şəraitdə olan insan qruplarının sosial bağlılığı və s.) üçün əsas aspektləri bir mər­kəzə toplamaq;
4. keçid dövründə olan ölkələrdə xüsusi sektor üçün əlve­rişli şəraitin yaradılması daxil olmaqla iqtisadiyyatın idarə edilməsi sahəsində islahatın və siyasətin həyata keçiril­məsində milli idarəetmə kadrlarının hazırlanması;
5. fövqəladə vəziyyətdə köməklik göstərilməsi və uzun­müddətli inkişafa keçmək;

BMT-nin Inkişaf Proqramı (UNDP) ancaq höku­mətlərə və ya onların vasitəçiliyi ilə kömək göstərir. Inkişaf Proqramı (UNDP) BMT sistemində inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatı dövründə olan ölkələrə texniki vasitə­lərlə köməklik göstərmək üzrə əsas təşkilat sayılır.
Inkişaf proqramının (UNDP-in) resursları hər il be­şillik dövr üzrə könüllü üzvlük haqları əsasında formalaşır (1992-1996-cı illər) və hər il təqribən 1 mlrd. ABŞ dolları təş­kil edir. Sə­nayecə inkişaf etmiş ölkələr proqramın əsas ödəyi­ciləri hesab edilir. Məsələn, ABŞ – 199,5 mln. dollar, Yapo­niya – 98,1 mln. dollar, Niderland – 5,1 mln. dollar, Çin – 2,8 mln. dollar, Səudiyyə Ərəbistanı – 2,0 mln. dollar və Tailand – 1,9 mln. dollar hesab edilir.Inkişaf Proqramı (UNDP) xətti üzrə bir qayda olaraq aşağıdakı mənbələrdən maliyyələşdirilir:
1997-ci ildən başlayaraq Proqramın mərkəzi büdcəsin­dən (birinci ili Proqram silsiləsindən): bütün resurs­ların yarıdan çoxunu ölkələrin proqram resursları təşkil edir ki, bu da daxili məhsul istehsalında hər adambaşına düşən gəlir göstəricisi nəzərə alınmaqla qəbul  edilmiş  dərəcə  üzrə  və  ya  hər  hansı  bir ölkədə siyasi-iqtisadi vəziyyətdən asılı olaraq ölkələr ara­sında bölüşdürülür, Ölkələrarası (regional, regionlararası və qlobal) proqrama, Inkişaf proqramına (UNDP) BMT-nin müəssi­sələri tərəfindən onu maliyyələşdirən, inkişaf etməkdə ölkələ­rarasında texniki əməkdaşlığın inkişaf xətti üzrə fəaliyyət proqramından;

1. Çoxtərəfli məqsədli fondlardan və BMT-nin Inkişaf Proqramı tərəfindən digər beynəlxalq təşkilatlarla idarə olu­nan.

Qlobal Ekoloji Fond (QEF); Çoxtərəfli monreal proto­kolu fondu, «XXI əsr üçün gündəlik məsələ» Proqramı çər­çivəsində razılaşmaları həyata keçirmək üçün «Potensial XXI», BMT-nin Qadınlar üçün Inkişaf Fondu, BMT-nin Kapital Inkişaf Fondu, SPID-ə/VIÇ qarşı mübarizə fondları hesabına ödənilir.

1. BMT-nin Inkişaf Proqramında (UNDP) ümumi ma­liyyə  siyasətində  yeni  istiqamət son  illərdə  inkişaf  sahəsində Proqramm  və layihələrin həyata keçirilməsi  məqsədilə üçüncü

tərəfin maliyyə vəsaitlərinin səfərbər edilməsi üzrə son illərdə strategiyanın işlənib hazırlanmasından ibarətdir. Belə stra­tegiyanın işlənib hazırlanmasının vacibliyi bir tərəfdən əsas resurslarda, xüsusilə donar ölkələrində kəskin qıtlığın olması, digər tərəfdən isə bu resurslardan ölkələrin bu vəsaitlərin sə­mərəliliyini yüksəltmək və məsuliyyətini artırmaq idi. Möv­cud vəziyyətdən çıxmaq üçün UNDP-nun Latın Amerikası və Karib hövzəsi regionunda bir sıra tədbirlər Proqram fəa­liyyəti üzrə resursların ayrıldığı ölkələrdə əlavə vəsaitlərin cəlb edil­məsi və maksimum səmərəli istifadə edilməsi işlənib hazır­lan­mışdır.
Inkişaf məqsədilə əlavə resurs mənbələri içərisində əsasları bunlardır:

1. dövlət üçün lazım olan və prioritet sayılan sosial-iqti­sadi məsələlərin həllinə, böyük təcrübəyə və inkişaf sahəsində müəyyən beynəlxalq resurslara malik olmaqla BMT-nin In­kişaf Proqramını təmin edəcək səviyyədə ondan maksimum səmərəli istifadə edilməsinə və müəyyən rəqabət etmək şərai­tində tələb edilən xidmətlər göstərilməsinə göndərilən büdcə vəsaiti;
2. icraedici olmaqla UNDP (qlobal ekoloji fond, qadın­ların inkişafı üçün BMT-nin Inkişaf Fondu, kapitalın inkişafı üçün BMT-nin Fondu və s.) məqsədli beynəlxalq proqramlar vasitəsilə milli proqramların maliyyələşdirilməsi imkanlarından istifadə edilmənin təmin edilməsi;
3. BMT-nin Inkişaf Proqramının (UNDP) layihəsinin həyata keçirilməsi əsasında iki və çoxtərəfli əsasda yeni borc və ya donar vəsaitinin axtarılması. Bu əməliyyatda iştirak etmək, danışıqlar aparmaq üçün böyük təcrübə tələb edir ki, bu da hökumətin ən münasib şərtlərlə belə vəsaitin alınması ehtimalı artır;
4. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Inkişaf Proqramı (UNDP) layihəsində dövlət və xüsusi investisiyalar böyük sosial-iqtisadi əhəmiyyət kəsb edir və gələcəkdə gəlir gətir­mək imkanlarına malikdir.

Qeyd edilənlərlə yanaşı ölkələrin spesifikliyindən və pul vəsaitindən asılı olaraq Inkişaf Proqramı (ROON) ilə əmək­daşlığı inkişaf etdirmək üçün başqa mənbələrdən istifadə et­məyi inkar etmir. Inkişaf Proqramının əsas strateji elementi əlavə resursların səfərbər edilməsi üçün layihələrin və həmin layihələrin milli baxımdan həyata keçirilməsi üçün əsas dayaq hesab edilən xərclərin birlikdə bölüşdürülməsi konsep­siyasına istinad etmək lazımdır. Hər iki hal inkişaf sahəsində məsələləri həll etmək üçün həm milli insan potensialından və həm də iqtisadi potensialdan tam istifadə etməyə imkan ve­rir.
Proqramın rəhbər orqanı Icraedici Şuradır ki, bu da 36 dövlətin nümayəndələrindən təşkil edilir, iqtisadi və siyasi şuranın təşkilatı sessiyasının gedişində 3 il müddətinə seçilir. Icraedici Şuranın qərarları konsensus əsasında qəbul edilir.
Bir il müddətində üç müntəzəm sessiya keçirilir və bu sessiyalar inzibatçının hesabatına baxır və təsdiq edir, həm­çinin büdcə və onun fəaliyyət proqramı istiqamətinə baxır. Inzibatçı inkişaf proqramının yüksək vəzifəli şəxsi hesab edi­lir və BMT-nin Baş Katibi tərəfindən Icraedici Şuranın (IŞ) üzvləri ilə müəy­yən məsləhətləşmələr apardıqdan sonra təyin edir. Inzi­bat­çı 4 il müddətinə təyin edilir və onu Baş As­sambleya təsdiq edir. Icraedici Şura Iqtisadi və Sosial Inkişaf Şurasında (ECOSOC) və onun vəsaiti ilə Baş Assambleyaya məruzə təqdim edir.
Şura proqram və layihəyə baxır, təsdiq edir, vəsaiti bölüşdürür, Inkişaf proqramı (UNDP) ümumi rəhbərlik və direktiv prinsiplər və müntəzəm texniki əməkdaşlıq proqramı işləyib hazırlayır. Hazırda proqramın fəaliyyəti 150-dən çox ölkəni əhatə etməklə 6500-dən çox layihə həyata keçirilir.
2000-ci ilin sentyabrında Birləşmiş Millətlər Təşkilatı­nın minillik Sammitində dünyanın müxtəlif ölkələrinin rəh­bərləri 2015-ci ildə yoxsulluq şəraitində yaşayan adamların sayının      2 dəfə azalmasını vəd etmişlər.
BMT-nin iqtisadi təşkilatlarının əsas vəzifələri BMT-nin min illiyi Bəyannamə­sində təqdim olunur.

1. gündə bir dollardan az gəliri olan əhalinin sayını iki dəfə ixtisar etmək;
2. aclıqdan əziyyət çəkən əhalinin sayının 2 dəfə ixtisar etmək;
3. bütün oğlan və qızların tam həcmdə ibtidai məktəb təh­sili almasının təmin edilməsi;
4. yaxşı olardı 2005-ci ildə ibtidai və orta təhsil sfera­sında cinslər arasında  2015-ci ilə isə təhsilin bütün səviyyələ­rində fərq ləğv edilsin.
5. 5 yaşa qədər uşaqlar arasında ölüm hallarının 2/3 his­səsi azaldılsın;
6. analıq ölümü əmsalı 3/4 qədər azaldılsın;
7. AİDS/SPID-in yayılmasını dayandırmalı və xəstəliyin azaldılması meyllərinə başlamaq;
8. ölkələrin strategiyalarının və proqramlarının möhkəm inkişaf prinsiplərini daxil etməli və təbii resursların itirilməsi proseslərinə diqqət yetirməli;
9. təmiz içməli suya daimi imkanı olmayan adamların sayını 2 dəfə ixtisar etmək;
10. 2020-ci ilə ən azı 100 milyon ən pis şəraitdə yaşayan sa­kinlərin həyat şəraitinin nisbətən yaxşılaşdırılmasının tə­min edilməsi;
11. müntəzəm, gələcəkdə və etibardan salınmayan ticarət və maliyyə sisteminin yaradılmasını davam etdirməli. Burada milli və beynəlxalq səviyyədə idarəetmə, inkişaf, yoxsulluqla mübarizə sahəsində sədaqət əsas məqsəd hesab edilir;

-nisbətən az inkişaf etmiş ölkələrin tələblərinin xüsusi olaraq ödənilməsi, o  cümlədən  bu  ölkələrin  ixrac   mallarında
tarif və kvotalardan azad edilməsi, kasıb ölkələrin uzun­müddətli borclarının ödənilməsini asanlaşdırmaq və borcların ikitərəfli şəxsən silinməsini, yoxsulluğu azaltmaq üçün kurs götürmüş ölkələrə böyük köməklik göstərmək;

1. dənizlərə çıxışı olmayan və inkişaf edən kiçik ada döv­lətlərinin tələbini xüsusi olaraq ödəmək;
2. beynəlxalq və milli tədbirlərin köməyi ilə borcun sə­viyyəsi uzunmüddətli plana uyğun olmaqla problemi kom­pleks şəkildə həll etmək;
3. inkişaf etmiş ölkələrdə əməkdaşlıq etməklə gənclərə la­zımi və məhsuldar iş tapmaq üçün strategiyanın işlənib ha­zırlanması;
4. xüsusi sektorlarla əməkdaşlıq etməklə yeni texnologiy­a­dan, xüsusilə informasiya-kommunikasiya siste­mindən istifadə üçün tədbirləri həyata keçirmək.

Inkişaf proqramı (UNDP) bu məsələlərin yerinə yeti­rilməsində mühüm rol oynayır, inkişaf etməkdə olan ölkələrə yenidən təşkil olunmaq naminə milli, regional və qlobal koa­lisiya yaratmaqla məsləhət xidmətləri göstərir. Inkişaf pro­qramı (UNDP) iqtisadi və sosial inkişaf sahəsində pro­qramı yerinə yetirmək məqsədilə hökumətlərlə, Birləşmiş Millətlər Təşki­la­tının ixtisaslaşmış müəssisələri ilə, ictimai vətəndaş cəmiyyətləri ilə, xüsusi sektor müəssisələri ilə əmək­daşlıq əlaqələri saxlayır. Inkişaf proqramı (UNDP) AİDS/SPID-lə mübarizə aparmaq, yoxsulluğa qarşı məsələlər üzrə geniş məsləhət xidməti etmək, sülh məqsədi ilə tikintiləri və təbii fəlakətin nəticələrini yum­şaltmaq, demokratik idarə­etmə, ətraf mühit və enerji sahəsində yoxsul əhali qrupunun marağı baxımından strate­gi­yanı həyata keçirmək üçün ixti­saslı ekspert birliklərə malikdir.