Quranda elm və elmi həqiqətlər

Quran təhsil, elm, ağıl və elmi tədqiqatlara böyük əhəmiyyət verməktədir. Bəzi elmi tədqiqatlara baxdığımız zaman Quranın bu həqiqətlərə işıq tutduğunu görə bilərik. Quran, elmi və elm adamlarını tərifləmiş, insanların cəhalət bataqlığından qurtulub elmin aydınlığına çıxmasını istəmişdir.

Tarixə baxdığımız zaman müsəlmanların elmə və elmi tədqiqatlara əhəmiyyət verdiklərində irəli getdiklərini görə bilərik. Quranın bu barədə verdiyi tövsiyələrə əməl etmədiklərində isə elm və texnologiyada geri qaldıqlarının şahidi oluruq. Qurani-Kərim, millətlərin təhsil və elmdən uzaq qaldıqlarında müvəffəqiyyət qazanmayacaqlarını, xoşbəxtliyə çatmayacaqlarını, insanlığın hər zaman darlıq və sıxıntılar içində yaşayacağını, cəhalətin yer üzünü alacağını bildirmiş, insanların yalnız elm və düşüncələrini istifadə edərək irəli gedəcəklərini söyləmişdir. Quran, insanların yalnız ağıl və düşüncələrindən istifadə edərək elmi araşdırmalarını davam etmələrini istəməktədir.
Quranın, bu günümüzə və gələcəğimizə aydınlıq gətirdiyini anlamamız üçün Quran gəlmədən əvvəlki qaranlıq tarixi tanımamız və bilməmiz lazımdır. Çünki, Quran gəlmədən əvvəlki dövr Cahiliyyət dövrü olaraq bilinməkdədir. Tək Allah inancı qalxmış, yerini çox Allahlılıq almışdır. Qan davaları başlamış, insanlar bir-birlərini acımasızca öldürmüşlərdi. Qız uşaqları diri-diri torpağa basdırılmış, insanlar qul bazarlarında qul olaraq satılmış, qadın haqları tapdalanmışdı.

Quranın təhsilə və elmə verdiyi dəyər

Quranda elm, təhsillə bağlı ayələri aşağıdakı kimi sıralaya bilərik. Oxuma, yazma və qələmdən bəhs edən ayələr; İnsan biliyinin qaynağı və dəyərindən bəhs edən ayələr; İnsanın yetişdirilməsi, təhsil və tərbiyəsi ilə əlaqəli ayələr; Elm, bilik və təfəkkürdən bəhs edən ayələr; Cəmiyyətdən, keçmiş millətlərdən və onların həyat tərzindən bəhs edən ayələr;

Mövzumuzu bu ayələrin işığında ələ almağa çalışacağıq. Quran kəliməsinin bir anlamı “Oxumaq” deməkdir. Hz. Peyğəmbərə ilk nazil olan ayənin “Oxu” əmri olduğu və cahilliyin aradan qaldırılmasına işarət etdiyini görürük. “Heç bilənlərlə bilməyənlər (alimlə cahil) eyni ola bilərmi?!” ayəsi insanların elm yarışına başlamalarını istəməkdədir. Quranda Fizika, Astronomiya, Biologiya və Tibb ilə əlaqəli 750-yə qədər ayə vardır. Qurani-Kərim yer və göylərə baxaraq insanları düşünməyə, təfəkkür etməyə və biliklərini dərinləşdirməyə təşviq etməkdədir. “Həqiqətən, göylərin və yerin yaradılmasında, gecə ilə gündüzün bir-birini əvəz etməsində (bir-birinin ardınca gəlib-getməsində) ağıl sahibləri üçün (Allahın varlığını, qüdrətini, kamalını və əzəmətini sübut edən açıq) dəlillər vardır. O kəslər ki, ayaq üstə olanda da, oturanda da, uzananda da Allahı xatırlar, göylərin və yerin yaradılması haqqında düşünər (və deyərlər): “Ey Rəbbimiz! Sən bunları boş yerə yaratmamısan! Sən pak və müqəddəssən! Bizi cəhənnəm odunun əzabından (Özün) qoru!” Təhsil və elmə qiymət verən müsəlman alimləri elmə böyük xidmətlər göstərmiş və bu gün mövcud olan qərb mədəniyyətinin inkişaf etməsinə öndərlik etmişlərdi.
IX –XVIII əsrlər arasında Riyaziyyat, Astronomiya, Fizika, Kimya, Biologiya, Tibb və başqa sahələrdə məşhur olanlar müsəlman alimlərdir.
Müsəlman elm adamlarının bu tədqiqatları zamanı, Qərb mədəniyyəti bataqlıqda olmuş, İslam dünyası isə ən aydın çağını yaşamışdır. Riyaziyyat elminin təməlini qoyan Cebiri Cabir adında bir müsəlman alim olmuşdur. Fəxrəddin Razi mikrobu kəşf etmiş, çiçək və qızılca xəstəliklərinin müalicəsini inkişaf etdirmiş, qəlb xəstəliklərinə qarşı hacamatdan istifadə etmiş, böyrək daşlarını ilk dəfə müalicə ilə əritmişdir.
İbn Sina şəkər xəstəliyini və onun civə ilə müalicə üsulunu tapmışdır. Yenə böyük riyaziyyatçı Harizmi rəsədxananı yaratmış və ilk dəfə dünyanın ətrafının 24000 mil olduğunu demişdir. Əl-Biruni dünyanın günəş ətrafında döndüyünü söyləmiş və cəzbetmə qüvvəsinin olduğunu tapmışdır. Yenə optik elminin təməllərini müsəlman alim İbn Hazən (İbni Haysemi Avropada olan adı) atmışdır. Xaçlı səfərləri, Əndəlüs və Siciliyanın təsirləri ilə müsəlmanlar Avropaya işıq saçmışlardır.

Quranda ağıla, təfəkkürə və elmi tədqiqatlara verilən dəyərlər Mədəniyyətlər, fərqli qabiliyyətli insanların ağıllarını istifadə etməsi ilə qurulmuşdur. Elm və texnologiya ağılla inkişaf etdirilmişdir. Ağlını istifadə edən və ağıllı davranan cəmiyyətlər hər zaman hakim olmuş və hər sahədə irəli getmişlərdi. Quran hər zaman düşünməyə, ağlı istifadə edərək çalışmalara davam etməyi istəmişdir. Bir ayədə Uca Allah belə buyurmuşdur: “Heç kəs Allahın izni olmadan iman gətirə bilməz (buna görə də əbəs yerə özünü yorma). Allah (Özünün öyüd-nəsihətlərini, hökmlərini) anlamayanları əzaba (kəsafətə) düçar edər”.
Doğru düşüncə və təfəkkür, insanı hər zaman xoşbəxtliyə aparan, insana yaxşını pisdən, faydalı olanı zərərli olandan ayırmağı öyrədən bir həqiqətdir. Uca Allah bu nemətə sahib olan insanların ağıllı insanlar olaraq hər zaman doğru yolda olacaqlarını bildirmişdir. “O kəslər ki, sözü (öyüd-nəsihəti) dinləyib onun ən gözəlinə (düzgününə) uyarlar. Onlar Allahın doğru yola yönəltdiyi kimsələrdir. Ağıl sahibləri də elə onlardır!”. “Həqiqətən, göylərin və yerin yaradılmasında, gecə ilə gündüzün bir-birini əvəz etməsində, içərisində insanlar üçün mənfəətli şeylər olan gəmilərin dənizlərdə üzməsində, quruyan yer üzünü Allahın göydən yağmur yağdıraraq yenidən diriltməsində, cins heyvanları onun hər tərəfə yaymasında, göylə yer arasında ram edilmiş küləyin və buludların bir səmtdən başqa səmtə döndərilməsində, (Allahın hikmət və qüdrətinə dəlalət edən) əlamətlər vardır”.
Digər bir ayədə Uca Allah belə buyurmuşdur: “Həqiqətən, göylərin və yerin yaradılmasında, gecə ilə gündüzün bir-birini əvəz etməsində (bir-birinin ardınca gəlib-getməsində) ağıl sahibləri üçün (Allahın varlığını, qüdrətini, kamalını və əzəmətini sübut edən açıq) dəlillər vardır”.
Bu ayədən çıxarılan nəticədə Quranın ağıl ölkəsinə qonaq olduğu və oradan insanlığı aydınlatdığı düşünülməkdədir. Quran ən əvvəl ağıldan istifadə edərək ağıllı bir cəmiyyət qurmağımızı və elmi araşdırmalarımıza buradan başlamamızı istəmişdir. Çünki insan, Allahın varlığına və birliyinə aid olan dəlilləri elmin vasitəsi ilə araşdırmalı və imanın doğruluğuna bu vasitə ilə çatmalıdır. İslam dünyasında olan elmi inkişaflar, Avropaya öndərlik edərək intibah və islahatları yaratmışdır.

Quranda Yer Alan Elmi Həqiqətlər

Quranın əvvəlcədən xəbər verdiyi elmi həqiqətlər son II-III əsrdə öz əksini tapmaqdadır. Son dövrlərdə inkişaf edən elm, texnologiya və təfəkkür paralelliyində bəzi həqiqətlər üzə çıxmaqdadır. Çünki, Quranın başa düşülən ayələri ilə bərabər insanın anlaya bilmədiyi bir çox mənalara gələn və bir çox mənaya işarət edən ayələri vardır ki, elm bunu hələ son əsrlərdə sübut etməyə çalışır. Bunlar aşağıdakılardır: Dünyanın dönməsi: Bu hadisə Quranın Yasin və Nəml sürələrində yer almışdır. “(O gün) dağlara baxıb onları donmuş (hərəkətsiz durmuş) zənn edərsən, halbuki onlar bulud keçdiyi kimi keçib gedərlər. Bu, hər şeyi bacarıqla (yerli-yerində) edən Allahın gördüyü işdir. Həqiqətən, O, etdiyiniz (bütün) əməllərdən xəbərdardır!”.
Yenə Yasin sürəsində “Nə günəş aya çatar (yetişər), nə də gecə gündüzü ötə bilər. (Günəş, ay və ulduzların) hər biri (özünə məxsus) bir göydə (öz hədəqəsində, öz dairəsində) üzər”. Bu ayələrdə ayın, günəşin və yerin döndüyünə işarət edilmişdir. Bu ayə nazil olduqdan 1000 il sonra yerin öz oxu ətrafında dövr etdiyini söyləyən Qaliley həbs edilmiş və yandırılmışdır.

Yerin kürə formasında olması: “Bundan sonra da yeri döşəyib (yayıb) düzəltdi (üstündə gəzmək və yaşamaq üçün onu yararlı hala saldı)”. Uca Allah bu ayədə dünyanın ellips şəklində olduğu bildirmişdir. “(Allah) göyləri və yeri haqq olaraq (hikmətlə) yaratdı. O, gecəni gündüzə, gündüzü də gecəyə qatar (gah gündüzü, gah da gecəni uzadar). O günəşi və ayı ram (bəndələrinin mənafeyinə tabe) etdi. Onların hər biri müəyyən bir müddətədək (qiyamət gününə qədər) hərəkət edər. Agah olun ki, O, yenilməz qüvvət sahibidir, (günahları) çox bağışlayandır!”. Bu ayə isə yerin kürə formasında olduğunu sübut etməkdədir. Neftdən xəbər verməsi: “O Rəbbin ki, (hər şeyin keyfiyyətini, xüsusiyyətini, davam müddətini) əzəldən müəyyən etdi və (hamıya) yol göstərdi. Sonra da onu (qupquru) qara çör-çöpə döndərdi”. Alimlər, yerin üz qabığının canlı qalıqlar olduğunu, sonra bu qalıqların böyük bir geolojik təsirlərlə yerin dibinə getdiyini və orada xüsusi bir qarışımla neftə və qaza döndüyünü müəyyən etmişdilər.

Su və həyat: “Məgər kafir olanlar göylə yer bitişik ikən Bizim onları ayırdığımızı, hər bir canlını sudan yaratdığımızı bilmirlərmi?! Yenə də iman gətirməzlər? (Göylər ilk yaradılışda bir-birinə bitişik bir təbəqə olduğu halda, onların arası hava ilə açılıb yeddi təbəqəyə ayrılmış, yer də bir təbəqə ikən sonra yeddi təbəqəyə bölünmüşdür. Bu, Allahın qüdrətini, əzəmətini sübut edən ən tutarlı dəlillərdəndir)”. Bu ayə bütün canlıların həyatının sudan ibarət olduğunu sübut etməkdədir. Atom nüvəsi və elektronlar: “And içirəm (gecə) yanıb (gündüz) sönən ulduzlara; (Günəşlə, ayla) seyr edib (onlar batdığı zaman) gizlənən səyyarələrə (Zühələ, Müştəriyə, Mərrixə, Zöhrəyə və Ütaridə)”. Bu ayədə yer alan Xunnes atom nüvəsi, Künnəs isə axıb gedən elektronlardır.
Küləyin sirrləri: “Gecə və gündüzün bir-birinin ardınca gəlib-getməsində, Allahın ruzi vermək üçün göydən yağış yağdırmasında, onun vasitəsilə yeri ölümündən (quruduqdan) sonra diriltməsində və küləkləri (müxtəlif tərəflərə) yönəltməsində ağılla düşünənlər üçün (Allahın hər şeyə qadir olmasını sübut edən) dəlillər vardır”. Külək sərinlətməkdə, havanı təmizləməkdə və oksigen verməkdədir. Bitki toxumlarını yaymaqda və onların döllənməsində küləyin əhəmiyyəti böyükdür.

Barmaq uclarındakı izlər: Günümüzdə barmaq ucları cəza törədənləri ələ verməkdədir. İnsanlar barmaq uclarında kimliklərini daşımaqdadırlar. Elm XIX əsrə qədər bundan xəbərsizdir. 1856-cı ildə Gen Gissen adında bir ingilis barmaq uclarında olan xətlərin hər insanda fərqli olduğunu kəşf etmişdir. Halbuki Quran 14 əsr əvvəlcədən bunu bildirmişdir. “Məgər insan elə güman edir ki, (qiyamət günü) onun sümüklərini bir yerə yığa bilməyəcəyik?! Bəli, Biz onun barmaqlarını da (barmaq sümüklərini də, barmaqlarının uclarını da) düzəltməyə qadirik!”.

Dəniz sularının bir-birinə qarışmaması: “(Suları şirin və acı olan) iki dənizi O qovuşdurdu (bir-birinə qovuşmaq üçün açıb buraxdı). Amma onların arasında maneə vardır, bir-birinə qatışmazlar (özləri üçün müəyyən edilmiş həddi aşmazlar)”. “Birinin suyu çox şirin, digərininki isə olduqca şor (acı) olan iki dənizi qovuşduran, aralarında (bir-birinə qarışmamaq üçün) maneə və keçilməz sədd qoyan Odur!”. Cəbəllütariq boğazını görüb, bu həqiqətləri açıqlayan ayəni eşitdikdən sonra Kapitan Kousteau müsəlman olmuşdur.

Kainatda olan elmi həqiqətlərə işarət: “Həqiqətən, göylərin və yerin yaradılmasında, gecə ilə gündüzün bir-birini əvəz etməsində (bir-birinin ardınca gəlib-getməsində) ağıl sahibləri üçün (Allahın varlığını, qüdrətini, kamalını və əzəmətini sübut edən açıq) dəlillər vardır. O kəslər ki, ayaq üstə olanda da, oturanda da, uzananda da Allahı xatırlar, göylərin və yerin yaradılması haqqında düşünər (və deyərlər): “Ey Rəbbimiz! Sən bunları boş yerə yaratmamısan! Sən pak və müqəddəssən! Bizi cəhənnəm odunun əzabından (Özün) qoru!”.
Planetlər arası dövr: “Üfüqlərdə olan qüdrətimizi göstərəcəyik. And içirəm şəfəqə, Gecəyə və (gecənin) qoynuna aldıqlarına, sizlər haldan hala düşəcəksiniz. (təbəqədən-təbəqəyə aya gedəcəksiniz)”. Bu ayələr insanların bugün aya çıxmalarına işarət edir. Külək sürəti ilə gedilə biləcəğinə işarət edən ayələr: “Süleymana da küləyi ram etdik. O (külək) səhərdən günortaya qədər bir aylıq yol, günortadan axşama qədər də bir aylıq yol gedirdi (bir gündə iki aylıq məsafəni qət edirdi). Onun üçün mis mədənini sel kimi əridib axıtdıq. (Davud dəmiri əlində yumşaldıb istədiyini düzəltdiyi kimi, Süleyman da misdən istədiyini düzəldirdi). Cinlərin bir qismi Rəbbinin izni ilə onun yanında işləyirdi. Onlardan hər kəs (Süleymana itaət etməyib) əmrimizdən çıxırdısa, ona cəhənnəm odunun əzabından daddırırdıq”. Suyuti təfsirində: Bu bir yolu bir gündə bitirir demişdir. Merac gecəsində Peyğəmbərimizin Burak miniyi ilə getməsi kimi hadisələr işıq sürəti ilə gedə biləcəyinə işarət edir.

Yağışın ölçü və nizamla yağması: Yağışın yağması bir ölçü və düzən içindədir. Yerdən qalxan buxarların soyuq təbəqələrdə toplanıb yağış olaraq yağması, torpağa düşməsi, sulaması, otlara həyat verməsi, suların yığılması və kirliliklərin təmizlənməsi ancaq bir ölçü və düzənə bağlıdır. “O Allah ki, göydən bir qədər (sizin ehtiyacınızı ödəyə biləcək miqdarda) su endirdi. Biz onunla ölü bir məmləkəti dirildirik. Siz də (qiyamət günü dirildilib qəbirlərinizdən) belə çıxardılacaqsınız!”.

Yerin və göyün qaz halında olması: Alimlərin son əsrlərdə apardığı tədqiqatlarda yerin və göyün qaz halında olmasını təspit etmişlərdi. Amma Quran bunu 14 əsr əvvəlcədən xəbər vermişdir. “Sonra Allah tüstü (duman, yerdən qalxan buxar) halında olan göyə üz tutdu (göyü yaratmaq qərarına gəldi). Ona (göyə) və yerə belə buyurdu: “İstər-istəməz vücuda gəlin!” Onlar da: “İstəyərək (Allahın əmrinə itaət edərək) vücuda gəldik!” – deyə cavab verdilər”.

Yer üzərində mövcud olan tarazlıq: Quranda kainatın bir nizam və ölçü içində olduğu bildirilmişdir. “Biz yer üzünü döşədik (orada hər şeyi yerbəyer etdik), orada möhkəm dayanan dağlar yerləşdirdik, hər şeydən (bütün meyvələrdən) müəyyən ölçüdə (lazım olan qədər) yetişdirdik”. Bunlardan başqa Quran, yerdə və göydə var olan sirrlərdən, oksigendən, kainatın yaradılışından, qəlblərdə ki, sirrlərdən bəhs edir və bir çox elmi həqiqətlərə işıq tutur.
Quran elmə, biliyə, təhsilə əhəmiyyət vermiş və ağıl ilə hərəkət edərək elmi həqiqətlərə çatmanın yolunu göstərmişdir.

Mənbə; modern.az