Bütün bunlar müharibə başlamazdan öncə baş verib. Pereqrinlər qəlyanaltı edirdilər. otaqda yalnız ikisi idi. Böyük bir masanın arxasında əyləşmişdilər. otağın divarlarına Corcun nənə-babasının şəkilləri vurulmuşdu. Eşikağası səhər poçtunu gətirdi; polkovnik üçün bi neçə kağız, işlə əlaqədar məktublar, “Tayms” qəzeti və polkovnikin arvadı İv üçün kiçik bir bağlama var idi. O, məktublara nəzər yetirdi və sonra “Tayms”I açaraq oxumağa başladı. Onlar yeməklərini bitirib, masadan qalxdılar. Kişi gördü ki, arvadı hələ də bağlamanı açmayıb.
Kokteyl gecəsi Corcu lap çaş-baş salmışdı. Oraya xeyli adam yığışmışdı. Bəziləri elə də pis adama oxşamırdılar, qadınlardan bir neçəsi çox zövqlə geyinmişdi, ancaq kişilər ona çox yöndəmsiz göründülər. Yəqin ki, başa düşdünüz – o, hamıya Corc Pereqrin – İ.K.Hamiltonun həyat yoldaşı kimi təqdim edildi. Kişilərin deyəsən elə bir deyiləsi sözü yox idi, qadınlar isə dil-boğaza qoymurdular. Ertəsi gün yenə adətləri üzrə səhər süfrəsi arxasında əyləşmişdilər. İv həmişəki kimi sakit, ciddi və təmkinli idi. Orta yaşlı bu qadın heç vaxt olduğundan gənc görünməyə səy göstərməmişdi. Kişi ona sanki uzun illər görməmiş kimi nəzər saldı. Qadının simasında həmişəki sakitlik oxunurdu. Henri Bleyn özünü gülümsəməkdən saxladı və dostuna cavab verərkən gözlərində mühriban və səbirli bir ifadə vardı. İngilis dilindən tərcümə edən:
- Nədir o elə? - soruşdu.
- Heç, kitablardır.
- Olar açıb baxım?
- Necə istəyirsən.
Polkovnikin ipləri kəsməkdən zəhləsi gedirdi və ona görə də bir az tər tökəndən nəhayət düyüynü aça bildi.
- Bunlar ki, hamısı eyni şeylərdir, - o, bağlamanı açandan sonra dilləndi, - Baho… axı bir kitabdan altısı sənin nəyinə lazımdır?
Kitablardan birini açdı. “Şeirlər”. Sonra da titul səhifəsinə baxdı. “Piramidalar dağılanda”. Daha sonra ardını oxudu. “İ.K.Hamilton. İv Kətrin Hamilton”. Bu, arvadının qızlıq soyadı idi. Polkovnik gülümsəyərək təəccüblə ona baxdı.
- İv, sən məgər kitab yazmısan?! Ay səni, şeytan!
- Nə bilim, fikirləşdim ki, sənə elə də maraqlı gəlməz. istəyirsən birini sənə verim?
- Hər halda özün bilirsən ki, mən poeziya ilə maraqlanan deyiləm, amma yenə də bir nüsxə istərdim. Aparıb kabinetdə oxuyacam. Bu səhər iş başımdan aşır.
Polkovnik “Tayms” qəzetini, məktubları və kitabı yığışdıraraq otaqdan çıxdı.
Onun kabineti içərisində böyük yazı masası, dəri kresloları və divarlarında özünün ovçuluq suvenirləri adlandırdığı əşyalar olan geniş və rahat bir otaq idir. Rəflərdə məlumat kitabları, kənd təsərrüfatı, bağçılıq, balıqçılıq, ovçuluq ilə əlaqədar kitablar, həmçinin xaç və polkovnikin göstərdiyi əla xidmətlər müqabilində ordenlər qazandığı ötən müharibə haqqında kitablar var idi. Evlənməmişdən qabaq o, Uels qvardiyasında xidmət etmişdi. Müharibənin sonunda istefaya getdi və ulu babalarının – İİİ Corcun səltənəti dövründə tikdikləri, Şeffildən təxminən 20 mil aralı olan böyük bir evdə kənd həyatına başladı. Corc Pereqrinin məharətlə idarə etdiyi, təxminən 15 min akr sahəsi olna malikanəsi vardı. O, mülki və cinayət işlərinə baxan hakim idi və vəzifəsini vicdanla yerinə yetirirdi. Mövsüm vaxtı həftədə iki dəfə at üstündə tazılarla ova çıxırdı. Yaxşı atıcı və qolf oynayan idi. Əllini haqlamağına baxmayaraq hələ də bir partiya tennis oynaya bilirdi. Özünü hərtərəfli idmançı kimi ləyaqətlə xarakterizə edə bilərdi. Doğrudur, son vaxtlar bir az kökəlmişdi, lakin yenə də kişi kimi qədd-qaməti yaxşı idi; uca boyu, indi-indi təpəsində seyrəlməyə başlayan qıvrım, çal saçları, səmimi mavi gözləri, yaxşı üz cizgiləri və yanaqlarında allıq vardı. Corc Pereqrin öz hüquq və vəzifələrini dərk edirdi və bir neçə yerli təşkilatın da sədri idi. O, malikanəsində çalışan hər kəsin qayğısına özqnə borc bilirdi və eyni zamanda çox məmnun idi ki, xəstələrin qulluğunda durmaq və kasıblara ağır dəqiqələrində yardım etmək barədə İvə etibar edilə bilər. O, kəndin kənarında ev tikdirmiş, tibb bacısının maaşını da öz cibindən ödəmişdi. Hədiyyəsini qəbul edənlərdən yeganə xahişi bu olmuşdu ki, seçkilərdə - dəxli yoxdur, qraflıq olsun, ya ümumi, onun namizədliyinə səs versinlər. Polkovnik səmimi, tabeliyində olanlara qarşı xoşrəftar, sakinlərlə münasibətdə nəzakətli və qonşu zadəganlıqda sevilən bir şəxsiyyət idi. Əgər kimsə ona çox şən və yaxşı kişi olduğunu desəydi, o, məmnun olar, eyni zamanda da bir az utanardı. Axı, o, məhz bu cür də olmaq istəyirdi. Daha bundan artıq tərif arzulamırdı.
Lakin övlad üzünə həsrət qalmışdı. Ondan əla, mehriban, eyni zamanda ciddi bir ata çıxardı və onları əsl centlemen uşağı kimi tərbiyə edər, Etona göndərər, onlara balıq tutmağı, atəş açmağı və at sürməyi öyrədərdi. Lakin onsuz da onun varisi avtomobil qəzasında ölmüş qardaşının oğlu idi. Pis oğlan deyildi, ancaq xasiyyətinə görə qətiyyən atasına çəkməmişdi. Inanırsınızmı, səfeh anası onu hələ qız və oğlanların birgə təhsil aldığı məktəbə göndərirdi. İv isə onun ümidlərini doğrultmamışdı. Əlbəttə, İv xanım idi və özünün az miqdarda pulu vardı. Evi son dərəcə gözəl idarə edirdi, yaxşı sahibə idi. Kənd adamları ona heyrandılar. Ərə gələndə İv ağappaq, açıq şabalıdı saçlı, qəşəng qədd-qamətli, sağlam idi və gözəl də tennis oynamağı vardı. Övladının olmamasını anlaya bilmirdi. Əlbəttə, indi artıq gənclik təravətini itirmişdi, gərək ki, yaşı da 45-ə yaxınlaşırdı. Rəngi tutqunlaşmış, saçı artıq öz təbii parıltısını itirmişdi. Özü də ki, bir dəri, bir sümük qalmışdı. Həmişə səliqəliydi və ona yaraşan tərzdə geyinirdi. Görünüşü barədə təlaş keçirənlərdən deyildi. Kosmetikadan qətiyyən istifadə eləmir, hətta dodaq boyası belə çəkmirdi. Hərdən axşam ziyafətləri üçün geyinib gecinərkən onun cazibədar olduğunu deyə bilərdin, lakin ümumimilikdə götürsək o, nəzər-diqqəti cəlb etməyən qadınlardan idi. Mehriban qadın, yaxşı həyat yoldaşıydı və sonsuz olmağı onun günahı deyildi. Öz canından-qanından olan varies istəmək də kişinin uğursuz bəxtindən irəli gəlirdi. İv daha əvvəlki şuxluğunu itirmişdi; məsələ də elə bu idi. Polkovnik güman edirdi ki, İvə evlənmək təklifi edəndə onu sevirmiş, ən azından evlənmək və ondan övlad sahibi olmaq üçün kifayər qədər sevirmiş, lakin zaman keçdikcə gördü ki, tamam başqa-başqa adamlar imişlər. Ovçuluq İvi qətiyyən maraqlandırmır, balıqçılıq bezdirirdi. Əslində onlar bir-birlərindən tamam uzaqlaşmışdılar. Hərçənd İvin onu heç vaxt bezdirmədiyi fikri ilə razılaşdığını etiraf etməli idi. Heç vaxt mübahisə olmayıb. Heç vaxt dalaşmayıblar. Görünür İv belə həyat tərzi ilə barışmışdı. Hərdənbir polkovnik Londona gedəndə İv onu müşayiət etməyə qətiyyən razı olmurdu. Orada bir qız var idi, qız deyəndə ki, 35 yaşlarında olardı, bundan az olmazdı. Sarışın və çox gözəgəlimli idi. Onlar nahar edər və gecəni birlikdə keçirərdilər. Əlbəttə, kişinin – sağlam, normal kişinin həyatında bəzi əyləncələri olmalıdır. Onun ağlından belə bir fikir keçmişdi ki, İv bu cür yaxşı qadın olmasaydı, yəqin ki, yaxşı arvad olardı. Lakin bu, onun təqdir edəcəyi fikir deyildi, ona görə də onu özündən kənarlaşdırdı. Corc Pereqrin “Tayms”ı oxuyub bitirdi və diqqətli bir insan olduğundan zəngi çaldı və xidmətçiyə qəzeti aparıb İvə verməyini söylədi. Sonra saatına baxdı. On birin yarısı idi – saat 11-də idarəçilərdən biri ilə görüşü olacaqdı. Hələ yarım saat vardı.
- Yaxşı olardı ki, bir İvin kitabına göz gəzdirim, - öz-özünə dedi.
Təbəssümlə kitabı götürdü. Ivin otağında çoxlu sayda sanballı və maraqlı kitablar vardı. Onlar polkovniki maraqlandıran kitablardan deyildilər, Lakin əgər İv üçün belə xoşdursa, eybi yoxdur, qoy oxusun. Bunda nə var ki?! Hal-hazırda əlində tutduğu kitab 90 səhifədən artlq deyildi. Çox gözəl! Edqar Allan Ponun fikrincə şeir qısa olmalıdır və polkovnik bununla tam şərik idi. Lakin səhifələri bir-bir çevirdikcə gördü ki, İvin şeirlerinin bəzilərində bir-biri ilə qafiyə təşkil etməyən uzun misralar var. Bunu heç bəyənmədi. O, ilk dəfə balaca uşaq olnada belə bir misra ilə başlayan bir şeiri öyrəndiyini xatırladı: “Alovlanan göyərtədə oğlan dayanmışdı”. Daha sonra Etonda olarkən əzbərlədiyi belə bir şeir yadına düşdü: “Bədbəxtlik səni basıb, qəddar kral!”. Hələ “V Henri” şeirini demirəm. Polkovnik dəhşətlə İvin kitabına nəzər saldı.
- Bunlar şeir deyil ki, - dedi.
Xoşbəxtlikdən hamısı belə deyildi. Qəribə şeirlər olmalarına baxmayaraq bu kitabda, şükür Allaha, sait səslərlə uzlaşan üç, yaxud dörd, daha sonra on və ya on beş sözdən ibarət olan kiçik, qafiyə təşkil edən şeirlər də vardı. Bir neçə səhifədə “Sonet” başlığı altında şeirlər gedirdi və maraq xatirinə o, misraları saydı – 14 misra idilər. Polkovnik onları oxudu. Şeirlərdə bir əyər-əskiklik yox idi, lakin nə məna kəsb etdiklərini kəsdirə bilmədi. Öz-özünə təkrarladı: “Bədbəxtlik səni basıb, qəddar kral!”.
- Zavallı İv, - köksünü ötürdü.
Elə bu anda yolunu gözlədiyi fermer otağa daxil oldu və polkovnik əlindəki kitabı masanın üzərinə qoyaraq ona xoşgəldin elədi. Onlar işlə əlaqədar söhbətə girişdilər.
- Ivi, sənin kitabını oxudum, - nəhayət onlar nahar yeməyi üçün süfrə arxasına keçəndə əri dedi, - çox yaxşıdır. Onu nəşr etdirmək yəqin ki, baha başa gəlib?
- Yox, sadəcə olaraq bəxtim gətirdi. Naşirə göndərdim, o da qəbul etdi.
- Poeziya elə də gəlirli sahə deyil, əzizim, - polkovnik özünə xas mehribanlıq və səmimiyyətlə dedi.
- Əlbəttə, buna şübhəm yoxdur. Yaxşı, bəs Bənok bu səhər nədən ötrü səni görməyə gəlmişdi?
Bənok, İvinin kitabını mütaliə etdiyi zaman polkovniklə danışmağa gələn icarədar idi.
- Cins buğa almaq üçün borc pul istəyirdi. Yaxşı adamdır, istəyirəm ona kömək edim.
Corc Pereqrin gördü ki, arvadı kitab haqqında danışmaq həvəsində deyil və söhbətin mövzusunu dəyişdiyinə heç peşman olmadı. Hətta lap ürəyindən oldu ki, kitabın ön səhifəsində o, öz qızlıq soyadını yazdırıb. Onun heç ağlına da gəlmirdi ki, nə vaxtsa bu kitab haqqında söz-söhbət yayılacaq, lakin özünün mötəbər soyadı ilə fəxr edirdi və hansısa bir yaarmaz jurnalistin qəzetlərin birində İvinin bu əziyyətini lağa qoymasını əlbəttə ki, istəməzdi. Sonrakı bir neçə həftə ərzində poeziyaya girişmə cəsarətinin səbəbləri haqqında arvadından heç bir şey soruşmamağı məqbul etdi. Heç İvi də bu məsələnin üzərinə qayıtmadı. Sanki bu, elə biabırçı bir iş idi ki, onun üstündən sükutla keçməyə söz qoymuşdular. Amma qəribə bir hadisə baş verdi. Corc işlə əlaqədar Londona getməli oldu və Deyfni birlikdə nahara dəvət etdi. Bu, həmin o qız idi ki, hərdənbir qəsəbəyə gələndə polkovnik onunla bir neçə xoş saat keçirirdi.
- Ah, Corc, - o dedi, - camaatın bütün günü haqqında danışdığı kitabı sənin arvadın yazıb?
- Sən nə danışırsan?
- Bilirsən, tanıdığım bir tənqidçi var. Bu yaxınlarda məni nahara dəvət etmişdi. Əlində də bir kitab vardı. “Mənə oxumağa nəsə gətirmisən?” deyə soruşdum, “O, nədir elə əlində?” “Yox əşi, bu, sənin xörəyin deyil”, o, cavab verdi. “Şeir kitabıdır. Özüm üçün gözdən keçirirəm.” “Mənə şeir lazım deyil” dedim. O da cavabında qayıtdı ki, “İndiyəcən oxuduğum ən yaxşı kitablardandır. Əlüstü alınır. Müsibət şeydir.”
- Müəllifi kimidr?, - Corc soruşdu.
- Hamilton soyadlı bir qadın. Tənqidçi dostum dedi ki, bu, onun əsl soyadı deyil. Onun soyadı əslində Pereqrindir. “Maraqlıdır” mən dedim, “Mənim belə soyadlı bir tanışım var. Polkovnik. Şeffild yaxınlığında yaşayır”, - deyə o, əlavə etdi.
- Axı demişəm, mənim haqqımda dostlarınla danışma, - Corc qəzəblə qaşlarını çatdı.
- Sakit ol, əzizim. Sən məni tanımırsan məgər? Mən də ona dedim ki, bu, həmin adam deyil, - Deyfn qaqqıldadı, - dostum da dedi ki, o, yaman yekəbaş adamdır.
Corc güclü yumor hissinə malik bir adam idi.
- Sən daha yaxşı ifadə seçərdin. Əgər mənim arvadım kitab yazırsa yəqin ki, bu barədə ilk mən xəbər tutardım da, elə deyil?
- Şübhəsiz ki, elədir.
Hər halda bu məsələ Deyfni bir elə də maraqlandırmırdı və polkovnik başqa şeylər haqqında danışmağa başlayanda bu məsələni tamam unutdu. Polkovnik özü də bu fikri bir tərəfə qoydu. Elə bir şey də yox idi, o, qərara gəldi, ola bilsin ki, o səfeh tənqidçi Deyfnin sadəlövhlüyündən istifadə edib əylənirmiş. Onun kitab haqqında belə inamla danışmağı və sonradan onun bir-birinə uyğun gəlməyən bir yığın mənasız misralardan ibarət olduğunu görməyi Corca gülməli gəlirdi.
Polkovnik bir neçə klubun üzvü idi və fikirləşdi ki, səhərisi gün Müqəddəs Ceyms küçəsində olan klublardan birində nahar etsin. Günorta vaxtı idi və o, Şeffildə qayıdan bir qatara minəcəkdi. Yeməkxanaya getməmişdən əvvəl rahat bir kresloda əyləşib bir stəkan şerri içirdi. Elə bu zmaan köhnə tanışlarından biri ona yaxınlaşdı.
- Hə, qoca, necəsən?, - o dedi, - məşhur bir xanımın əri olmaq necədir sənin üçün?
Corc Pereqrin dostuna nəzər saldı. Ona elə gəldi ki, dostunun gözləri məzəli bir şəkildə parlayır.
- Nə demək istədiyini anlamıram, - deyə özünü bilməməzliyə vurdu.
- Yaxşı da Corc, mən ölüm, bəsdir. Hamı bilir ki, İ.K.Hamilton sənin arvadındır. Özü də hər kitab belə şöhrət gətirmir ha. Qulaq as mənə, Henri Dəşvud mənimlə nahar edəcək. Istəyir ki, səninlə tanış olsun.
- Lənət şeytana, bu Henri Dəşvud kimdir ki, mənimlə tanış olmaq istəyir?
- Eh, əziz dost, bəs bütün vaxtı kənddə nə ilə məşğulsan? Henri bizim ən yaxşı tənqidçilərimizdəndir. O, İvin kitabı haqqında çox gözəl sözlər yazıb. Yəni İv onları sənə göstərməyib?
Corc ağzını açmağa imkan tapmamış dostu bir az aralıda dayanmış kişini çağırdı. O, ucaboy, arıq, hündür alnı olan saqqallı bir kişi idi, uzun burnu vardı və çiyinləri çıxmışdı. Bu, Corcun məhz ilk baxışdan gözü tutmadığı tiplərdən idi. Təqdimat bitdi və Henri Dəşvud əyləşdi.
- Xanım Pereqrin təsadüfən Londonda deyil ki? Onunla tanış olmağı çox istərdim, - o dedi.
- Xeyr, mənim arvadım Londonu sən deyən o qədər də bəyənmir. O, kənd həyatına üstünlük verir, - deyə Corc quru şəkildə cavab verdi.
- Mənim qeydlərim barədə o, mənə çox gözəl bir məktub yazıb. Məmnun oldum. Bilirsiniz, biz tənqidçilər, aydın məsələdir ki, xeyirdən çox şərə məruz qalırıq. Onun kitabı, düzü, məni yaman düşündürdü. Elə aydın, elə orijinal, elə müasir mövzulara toxunub ki, burada qaranlıq heç nə yoxdur. Deyəsən xanımınız sərbəst şeirdə olduğu kimi klassik üslubda da özünü çox gözəl ifadə edə bilir.
Daha sonra sözünə ara verən Henri Dəşvud tənqidçi olduğundan düşündü ki, bir az da iradlarını söyləməlidir və davam etdi.
- Hərdənbir adama elə gəlir ki, o, misralar arasında çətinliyə düşüb, amma nə olsun ki, Emili Dikinsonda da belə şeylərə rast gəlmək mümkündür. Kitabda elə gözəl qısa lirik şeirlər var ki, bunları, çox güman ki, yalnız Landor qələmə ala bilərdi.
Bütün bunlar Corca yalnız hətərən-pətərən danışıq kimi görünürdü. Bu tənqidçi adamın ətini tökməkdən başqa bir şey bilmirdi. İntəhası polkovnik ədəb-ərkanın nə olduğunu bilən şəxs idi və ona görə də nəzakətlə cavab verdi. Henri Dəşvud isə heç bir şey olmamış kimi nitqinə davam etdi:
- Kitabı daha da oxunaqlı edən hər misrada döyünən ehtiraslı bir ürəyin olmasıdır. Indi o qədər soyuq, zəif, yüksək intellektual səviyyəsi olmayan gənc şairlər var ki. Ancaq burada biz tam çılpaqlığı ilə insana xas güclü istək, ehtiras olduğunu görürük. Əlbəttə belə dərin, səmimi hisslər bəlkə də faciəvidir, kədərlidir. Ah, əzizim polkovnik, bir bilsəniz şairin böyük kədərlərdən kiçik nəğmələr yaratdığını söyləyən Henrix Heyne necə də haqlı imiş.
Bütün bunlar artıq Corc Pereqrinin səbir kasasını daşdırdı və o, ayağa qalxdı.
- Hmm, arvadımın kiçik bir kitabı haqda belə xoş sözlər söyləmək sizin tərəfinizdən alicənablıqdır. Əminəm ki, arvadım bundan çox məmnun olacaq. Ancaq indi mən getməliyəm. Gərək qatara çatım. Bir az da nahar edəsiyəm.
“Əməlli-başlı səfehdir” deyə yeməkxanaya qalxarkən polkovnik acıqla öz-özünə dedi. Corc naharın lap üstünə gəlib çıxdı və İv yatmağa gedəndən sonra öz iş otağına keçərək arvadının “Şeirlər” kitabını axtardı. Fikirləşdi ki, bir daha bu kitabı gözdən keçirsin, görsün ki, niyə bu kitab barəsində belə ağızdolusu danışırlar, amma tapa bilmədi. Yəqin ki, İv onu götürmüşdü.
- Səfeh!, - deyə mızıldandı.
Axı arvadına demişdi ki, kitab olduqca yaxşıdır. Bundan artıq nə demək olar ki! Nə isə, bunun elə də əhəmiyyəti yoxdur. Corc qəlyanını yandırdı və yuxusu gələnə qədər “Döyüş meydanı” əsərini oxudu. Bir-iki həftə sonra iş elə gətirdi ki, o, Şeffildə gedəsi oldu. Orada üzvü olduğu klubda qəlyanaltı etdi. Haverel hersoqu içəri daxil olanda polkovnik demək olar ki, yeməyini bitirmişdi. Bu şəxs o yerlərdə böyük maqnatlardan biri idi və heç şübhəsiz ki, polkovnik də onu tanıyırdı. Əlbəttə, yalnız uzaqdan uzağa. Ona görə də hersoq onun əyləşdiyi masaya yaxınlaşanda çox təəccübləndi.
- Biz çox təəssüf edirik ki, xanımınız həftə sonu bizə təşrif buyura bilmədi, - deyə o, bir növ utancaq səmimiyyətlə söylədi, - Biz çox xoş insanlarla tanışlığa ümid edirik.
Corc lap karıxdı. Güman etdi ki, yəqin Haverel camaatı həftə sonu İvi öz yerlərində görmək xahişi ilə ona müraciət ediblər və İv də bu barədə bir kəlmə belə əri ilə məsləhətləşmədən təklifdən imtina edib. Elə bu səbəbdən Corc üzrxahlıq etməyi unutmadı.
- Gələn dəfə yəqin ki, alınar, - hersoq lütfkarlıqla qeyd etdi və yola düzəldi.
Polkovnik Pereqrin yamanca qəzəblənmişdi və evə çatanda arvadına dedi:
- Qulaq as, bizim Haverelə dəvət olunmağımız nə məsələdir? Aman Allah, belə bir təklifi rədd etmək haradan ağlına gəlib? Bizi əvvəllər heç belə yerlərə çağırmayıblar, bu ki, ova çıxmaq üçün ən əla imkandır.
- Heç bu, mənim ağlıma gəlməyib. Fikirləşdim ki, bu, səni ancaq bezdirər.
- Lənət şeytana, sən hər halda məndən soruşa bilərdin!
- Bağışla.
O, diqqətlə arvadına baxdı. Onun gözlərində başa düşülməsi mümkün olmayan nə isə qəribə bir ifadə var idi. Polkovnikin qaşları çatıldı.
- Güman edirəm ki, mənim də gəlməyimi xahiş ediblər?!, - deyə bağırdı.
- Necə deyim, əslində yox.
- Səni mənsiz dəvət etmələrinə kobudluqdan başqa ad verə bilmirəm.
- Məncə onlar fikirləşiblər ki, ora sənin yerin deyil. Bilirsən ki, hersoginya qələm əhli və bu kimi adamlara rəğbət bəsləyir. Onun tənqidçi Henri Dəşvudla tanışlığı var və nəyə görəsə mənimlə də tanış olmaq istəyir.
- Iv, nə yaxşı ki, rədd cavabı vermisən.
- Bu, elə də çətin bir şey deyildi, - İv gülümsədi və bir anlığa tərəddüd etdi, - Corc, naşirlərim mənim şərəfimə kiçik bir banket düzəltmək istəyirlər və əlbəttə ki, sənin də gəlməyini xahiş ediblər.
- Inanmıram ki, bu, mənə uyğun bir işdir. Əgər istəyirsənsə, səninlə Londona gedə bilərəm. Hər halda birlikdə nahar etməyə adam taparıq.
Əlbəttə, bu adam yalnız Deyfn ola bilərdi.
- Məncə bu, zəhlətökən bir şey olacaq, ancaq nə olsun, onlar bunu lüzumlu hesab edirlər. Ondan sonrakı gün də mənim kitabımı alan Amerikalı naşir kokteyl gecəsi təşkil edir. Əgər etirazın yoxdursa. Sənin də orada olmanı istərdim.
- Lap zəhlətökəndir ha, amma doğrudan da gəlməmi istəyirsənsə gələrəm.
- Məni sevindirmiş olarsan.
- Siz xanımınzla fəxr eləməlisiniz. Gözəl deyilmi? Bilirsiniz, mən onu bir oturma oxuyub qurtardım. Yerə qoymağa əlim gəlmirdi və oxuyub bitirəndən sonra onu ikinci dəfə lap başdan ayağa bir nəfəsə oxudum. Sadəcə olaraq, yamanca təsirlənmişdim.
Ingilis naşir qeyd etdi:
- Iyirmi ildir ki, bu cür oxucu rəğbəti qazanmış şeirlər kitabına həsrət idik. Mən hələ belə şey görməmişəm.
Amerikalı naşir də əlavə etdi:
- Bu, əla bir şeydir. Bu, Amerikanı fəth edəcək. Hələ bir gözləyin, görəcəksiniz.
Amerikalı naşir İvə səhləb çiçəklərindən hörülmüş çələng göndərmişdi. “Lap əttökəndir ha”, deyə Corc düşündü. Içəri adamlar daxil olduqca onları İvin yanına qədər müşayiət edirdilər və kor-kor, gör-gör ki, onlar İvə təriflər yağdırırdılar. Həyəcandan onun yanaqları bir az allanmışdı, ancaq kifayət qədər sakit görünürdü. Bütün bu əhvalatı lazımsız bir şey və cəfəngiyyat hesab etməyinə rəğmən Corc rəğbət hissi ilə qəbul edirdi ki, arvadı belə vəziyyətlərdə hər şeyi yerli-yatağında bacarır.
- Hə, bir şeyi unutmaq olmaz, - o, öz-özünə dedi, - O, əsl xanımdır və burada ona tay tutulası elə bir kimsə yoxdur.
Polkovnik xeyli kokteyl içdi. Onu narahat edən bircə şey vardı. Hiss edirdi ki, bayaq tanış edildiyi adamlardan bəziləri ona nə isə məzəli şəkildə baxırdılar, bunun nə demək olduğunu heç cür kəsdirə bilmirdi. Divanda yanaşı əyləşmiş iki qadının yanından keçəndə ona elə gəldi ki, bu qadınlar onun barəsində pışıldaşırlar və onların xısın-xısın güldükləri gözündən qaçmadı. Nəhayət ki, banket sona çatanda polkovnik rahat nəfəs aldı. Taksi ilə otelə qayıdanda İv dedi:
- Sənə heç bir söz ola bilməzdi, əzizim. Ürəklərə od vurdun. Qızlar sənin haqda danışmaqdan yorulmurdular. Sənə yamanca vurulmuşdular.
- Qızlar?! – o, acı-acı dilləndi, - qoca kaftarlar.
- Yəni belə bezdin?
- Xirtdəyə qədər.
İv rəğbətlə yavaşca ərinin əlini sıxdı.
- Ümid edirəm ki, bir az gözləməyimizə və axşamüstü qatarı ilə getməyimizə etiraz etməzsən. Səhər görüləsi bəzi işlərim var.
- Yox, yox, hər şey qaydasındadır, niyə etiraz edim ki?! Bazarlıq edəcəksən?
- Hə, bir-iki şey almaq istəyirəm, ancaq gərək gedib şəkil çəkdirim. Zəhləm gedən işdir, amma deyirlər ki, lazımdır. Amerika üçün, bilirsən də.
Polkovnik dillənmədi. Sadəcə düşüncəyə daldı. Fikirləşdi ki, onun arvadı olan, üstəlik də gözəgəlimli olmayan, bir dəri, bir sümük çəlimsiz qadının portretini görmək Amerikalı oxucular üçün böyük bir şok olacaq. Bu düşüncələr onu sakit buraxmadı və səhərisi gün İv evdən çıxandan sonra kluba, oradan da kitabxanaya getdi. Orada “Times”, “Literary Supplement”, “Spectator” qəzetlərinin son saylarını axtardı. Bir qədər əlləşdikdən sonra nəhayət, İvin kitabı haqda çap olunmuş yazıları tapdı. Polkovnik onları elə də diqqətlə oxumadı, ancaq oxuduqlarından anladı ki, bu məqalələrdə həddindən artıq xoş sözlər söylənilibdir. Daha sonra hərdənbir müştərisi olduğu Pikkadilidəki kitab satıcısının yanına getdi. O, belə qərara gəlmişdi ki, İvin bu aləmi bir-birinə qatmış kitabını necə lazımdır diqqətlə oxumalıdır, ancaq arvadının ona verdiyi nüsxənin haraya yox olmasını soruşmağa dili gəlmirdi.
Gərək özünə bir nüsxə alsın. Mağazaya daxil olmamışdan əvvəl o, pəncərədən içəri baxdı və gözünə dəyən ilk şey iri hərflərlə reklam məqsədilə yazılmış “Piramidalar dağılanda” oldu. Necə də səfehcəsinə düşünülmüş bir başlıqdır. Içəri ayaq basdı. Gənc bir adam irəli gəldi və nəzakətlə öz köməyini təklif etdi.
- Yox, yox, elə-belə baxıram, - polkovnik dedi.
Polkovnik İvin kitabını soruşmağa utandı, düşündü ki, axtarıb özü tapsın, sonra da satıcının yanına gedib pulunu ödəsin. Ancaq nə qədər baxdısa heç yerdə tapa bilmədi və nəhayət, bayaqkı gənc adama yaxınlaşaraq tamamilə laqeyd bir halda soruşdu.
- Yeri gəlmişkən, “Piramidalar dağılanda” kitabı sizdə varmı?
- Yeni nəşr bu səhər gəlib. Indi birini gətirərəm.
Bir dəqiqə sonra əlində bir kitab geri qayıtdı. O, alçaq boylu, dolu bir adam idi, pırtlaşıq, gur, sarı saçları vardı. Eynək taxmışdı. Corc Pereqrin ucaboy, hərbçilərə məxsus qədd-qamətli bir adam idi. O, gənc satıcıya tərəf əyilərək soruşdu:
- Onda belə çıxır ki, bu, yeni nəşrdir?
- Bəli, cənab. Beşinci. Yalnız roman belə uğurla satıla bilərdi.
Corc Pereqrin bir anlığa tərəddüd etdi.
- Sizcə nəyə görə bu kitab oxucular arasında belə yayılıb? Mən həmişə eşitmişəm ki, poeziyanı heç kim oxumur.
- Necə deyim, bilirsiniz, bu, çox yaxşı kitabdır. Mən özüm də onu oxumuşam.
Bu gənc oğlanda oxumuş olsa da, yüngülcə Kokni ləhcəsi hiss olunurdu və Corc qeyri-iradi olaraq himayəedici bir mövqe tutdu.
- Bu, çoxunun bəyəndiyi bir şeydir. Ehtiraslı hisslərlə zəngin, lakin faciəvi.
Corcun qaşları çatıldı. Yavaş-yavaş belə nəticəyə gəlirdi ki, bu oğlan yamanca sırtıqdır. Hələ heç kəs ona kitabda belə bir şey olduğunu deməmişdi və oxuduğu şərhlərdə də bu barədə hansısa bir qeydə rast gəlməmişdi. Gənc oğlan isə sözünə davam etdi.
- Əlbəttə, bu, sadəcə olaraq bir uğursuzluqdur. Yəqin bilirsiniz də mən nəyi nəzərdə tuturam. Mən gördüyüm, duyduğum qədəriylə müəllif öz şəxsi təcrübəsindən bəhrələnib. Elə Hausman da özünün “Şropşirdən olan gənc oğlan” əsərini bu cür qələmə alıb.
- Qiyməti neçədir?, - deyə Corc bu çərənçini susdurmaq üçün soyuqqanlılıqla soruşdu. – Bükməyə ehtiyac yoxdur, cibimə qoyaram.
Noyabr səhəri yamanca rütubətli və yağmurlu idi, ona görə də Corc plaşını geyinmişdi.
Vağzalda polkovnik axşam qəzet və jurnallarını aldı. Iv ilə birinci dərəcəli vaqonda üzbəüz oturaraq yerlərini rahatladılar və oxudular. Saat 5-də vaqon-restorana gedərək çay içdilər və bir az söhbətləşdilər. Nəhayət gəlib evə çatdılar. Vağzaldan evə maşınla gəldilər. Vanna qəbul etdilər, geyimlərini dəyişdilər. Şam yeməyindən sonra İv yamanca yorğun olduğunu deyərək yatmağa getdi. Adəti üzrə, əvvəlcə ərini alnından öpdü. Bundan sonra polkovnik plaşının cibindən İvin kitabını çıxararaq zala keçdi və oxumağa başladı. Şeir oxumaq onun üçün çətin idi və hərçənd hər bir sözə böyük diqqətlə yanaşırdı, yenə də qarmaqarışıqlıq içində idi. Sonra bir sə başdan başladı və ikinci dəfə axıra qədər oxudu. Get-gedə lap həvəsi sönürdü, amma o, səfeh deyildi və ikinci dəfə artıq kitabı oxuyub bitirəndə artıq nəyin nə olduğu barədə tam aydın fikrə gəldi. Kitabın bir hissəsi sərbəst şeirlərdən ibarət idi, bir hissəsi də adi şeir ölçülərindən kənara çıxmırdı, ancaq belə şeirlərdə ifadə olunmuş məna yalnız dayaz zəka sahiblərinə xoş gələ bilərdi. Bu, olan yaşlı bir qadınla gənc oğlan arasındakı ehtiraslı məhəbbət hekayəti idi. Birinci şəxsin dilindən yazılmış bu məhəbbət əhvalatı artıq gəncliyini çoxdan ötürmüş və cavan bir oğlanın ona dəlicəsinə vurulduğunu duyan qadının heyrəti ilə başlayır. O, bu sevgiyə inanmaqda tərəddüd edir. Düşünür ki, özü-özünü aldadır. Və birdən dəhşət içərisində ayılıb görür ki, ey dadi-bidad, özü də o oğlana dəlicəsinə aşiq olub. Özünü inandırmağa çalışır ki, bu, cəfəngiyyatdan başqa bir şey deyil. Düşünür ki, əgər hisslərini cilovlaya bilməsə, ehtirasına tabe olsa aralarındakı bu yaş fərqi onlara bədbəxtlikdən başqa bir şey gətirməyəcək. Hər bəchlə oğlanı ürəyini açmaqdan çəkindirir. Lakin gün gəlir ki, aşiq öz eşqini izhar edir və qadını da ürəyindəki gizli sevgini bəyan etməyə məcbur edir. Oğlan birlikdə qaçmaq üçün ona yalvarır. Qadınsa ərini, evini tərk edə bilmir. Yaşa dolan bir qadın, təravətli bir gənc – axı qarşıda onları hansı həyat gözləyir? Ümid etmək olarmı ki, bu məhəbbətin sonu olmayacaq? Qadın ona rəhm etməsi üçün oğlana yalvarır. Ancaq onun məhəbbəti çox coşğundur, fırtınalı dəniz kimidir. O, bu qadını istəyir, bütün varlığı, bütün ruhu, bütün vücudu ilə istəyir və nəhayət, qorxu içində, titrəyərək, lakin arzu dolu qadın ona təslim olur. Daha sonra xoşbəxtlik dövrü gəlir. Dünya – cansıxıcı, ağ-qara dünya parlaq rənglərlə əlvanlaşır. Qadının qələmindən kağız üzərinə sevgi nəğmələri tökülür. O, öz gənc sevgilisinə, onun ağlı başdan çıxaran vücuduna pərəstiş edir, onun enli sinəsini, qədd-qamətli belini, ayaqlarının gözəlliyini, qarnının hamarlılığını ağızdolusu tərif edir. Corc bunları oxuduqca qəzəbdən rəngi qaralırdı; bıçaq vursan qanı çıxmazdı. “Müsibət şeydir”. Deyfnin dostu belə demişdi. Elə düz də deyib. Quşu lap gözündən vurub. Çox ürəkbulandırandır. Kitabda kədər dolu kiçik şeir parçaları da vardı ki, burada qadın aşiqi tərəfindən tərk edildikdən sonra həyatının boşluğundan şikayətlənib sızlayır, lakin onlar xoşbəxt yaşadığı anlar üçün iztirab çəkməyə dəyər deyən qadının göz yaşları ilə bitir. O, birlikdə keçirdikləri uzun, həyəcanlı gecələrdən söz açır, bir-birinin ağuşunda uyuyaraq sakitləşdiklərindən danışır. Bütün təhlükələrə sinə gərərək birlikdə olduqları gözəl anların ləzzətindən, vücudlarını saran ehtirasın və bu güclü istək qarşısında duruş gətirə bilmədiklərindən yazır.
Qadın bu könül əyləncələrinin bir neçə həftədən artıq davam etməyəcəyini düşünürdü, ancaq təəccüblü də olsa, bu, davam edir. Şeirlərdən biri iki sevgilinin ürəklərini qızdıran məhəbbət hissinin üç il sərasər davam etdiyinə həsr olunmuşdu. Belə görünür ki, gənc sebgili qadını onunla çox uzaqlara – İtaliyada təpəlikdə yerləşən bir qəsəbəyə və ya yunan adasına, yaxud da Tunisdə kiçik hasarlı bir şəhərə çıxıb getməyə məcbur etməkdən əl çəkmir ki, həmişə bir yerdə olsunlar. Qadın isə başqa bir şeirində ona yalvarır ki, qoy hər şey olduğu kimi qalsın. Ancaq onların xoşbəxtliyinin sonu yoxdur. Ola bilsin ki, bu, onların rastlaşdıqları çətinliklər üzündən və tez-tez görüşə bilmədiklərindən irəli gəlir. Sonra birdən-birə gənc oğlan vəfat edir. Necə, nə vaxt, harada – bax bunu Corc heç başa düşə bilmədi. Ardınca uzun-uzadı, acı kədərdən doğan ürəkdağlayan hayqırtı gəlir; bu, elə bir qəmdir ki, zavallı qadın bunu hətta aşkar surətdə göstərə bilməz. Bu, elə bir hüzündür ki, onu yalnız gizlətmək lazımdır. Həyatına nur saçan mayakı onu tərk etmiş olsa və iztirab onun belini büksə belə, o, özünü şən göstərməli, qonaqlıqlar təşkil etməli, yığıncaqlara getməli və hər zaman olduğu kimi davranmalıdır. Kitabdakı sonuncu şeir dörd qısa bənddən ibarət idi və burada kədərlə öz itkisinə artıq boyun əymiş müəllif sevgilisini əlindən almış ilahi qüvvələrə təşəkkür edir ki, biz insanların nə vaxtsa ağlımızdan keçirdiyimiz, yaşamaq istədiyimiz böyük xoşbəxtliyi az müddətəolsa da ona daddırıblar. Corc Pereqrin bu kitabı oxuyub bitirəndə artıq gecə saat üç idi. Hər sətri oxuduqca ona elə gəlirdi ki, İvin səsini eşidir, dəfələrlə onun istifadə etdiyi cümlələrə rast gəlirdi. Bu kitabda elə tanış məqamlar var idi ki, heç şübhəsiz bu, onun öz həyat hekayəti idi. Kor-kor, gör-gör, bu qadının gizli sevgilisi var imiş və o sevgili artıq vəfat edib. Polkovnik qətiyyən qəzəblənmədi, elə bir qorxu hissi də keçirmədi, hərçənd dəhşətə gəlmişdi. Onun hiss etdiyi heyrətən başqa bir şey deyildi. Ivin belə ehtiraslı anlarla zəngin məhəbbət macərası yaşaması faktı ölü balığın quyruğunu tərpətməsi qədər ağlasığmaz idi. Polkovnik klubdakı o kişinin bu kitab haqqında danışarkən gözlərində dolaşan məzəli təbəssümü, Deyfnin şeytanlıqla atmaca atmağını, kokteyl yığıncağında yanlarından keçərkən iki qadının niyə xısınlaşdığını yalnız indi anlamağa başlamışdı. Polkovniki tər basdı. Və qəfildən qəzəb hissi onu boğdu, ayağa sıçrayaraq gedib İvdən hesabat soruşmaq istədi. Amma qapıya çatanda ayaq saxladı. Axı hər şey bir yana, əlində ki, bir sübut yox idi. Hansı dəlillərlə? Aha, kitab! Yadına düşdü ki, İvə bu kitabı tərifləmişdi. Doğrudur, o zaman kitabı oxumamışdı, özünü elə göstərmişdi ki, guya oxuyub. Və əgər bunu boynuna alsa axmaq vəziyyətinə düşəcəkdi. “Ehtiyatlı addım atmalıyam” deyə burnunun altında mızıldadı. Corc Pereqrin düşündü ki, iki-üç gün gözləyib hər şeyi yenidən götür-qoy etsin. Sonra nə edəcəyinə doğru qərar verər. Çarpayısına uzansa da bir xeyli gözünə yuxu getmədi. “İv, İv” deyə dodaqaltı deyinməkdə davam etdi.
Açıq mavi gözlərində bir rahatlıq vardı. Bu səmimi görünüşdə xətadan, günahdan əsər-əlamət yox idi. Hər zamankı kimi aradabir ortalığa bir söz atırdı.
- Londonda keçirdiyimiz o iki dəhşətli gündən sonra təzədən bir də kəndə qayıtmaq necə də xoşdur! Sənin bu gün nə işin var?
Ağlasığan şey deyildi. Üç gün sonra Corc Pereqrin öz vəkilini görməyə getdi. Henri Bleyn həm də onun köhnə dostlarından biri idi. Pereqrinlərin evindən bir azca aralıda yaşayırdı və onlar uzun illər birlikdə ova çıxmışdılar. Həftənin iki günü bu adam sadə, əsl kənd həyatı yaşayır, qalan beş günü isə Şeffilddə məşğul bir hüquqşünas olurdu. O, ucaboylu, şən əhval-ruhiyyəli və mehriban gülüşlü bir adam idi, elə təsəvvür oyadırdı ki, sanki daha çox idmançı və “yaxşı bir oğlan” imici yaratmaq istəyirdi. Tək-tük hallarda hüquqşünas kimi görünmək istərdi. Lakin bununla belə uzaqgörən və müdrikdi.
- Hə, Corc, de görək gün haradan çıxıb ki, sən buralara gəlmisən? – deyə polkovnik onun ofisinə daxil olan kimi Henri Bleyn sevinclə qışqırdı. – Londonda yaxşımı vaxt keçirdin? Gələn həftə bir-iki günlüyə mən də arvadımı aparacağam. Iv necədir?
- Elə İvə görə sənin yanına gəlmişəm, - Pereqrin ona şübhə dolu nəzərlərlə baxaraq dilləndi. – Onun kitabını oxumusan?
Rahatlığını əlindən almış son günlərin düşüncələri polkovnikin həssaslığını daha da artırmışdı və ona görə də hüquqşünasın çöhrəsindəki zəif dəyişkənliyi o dıqiqə hiss etdi. Sanki dərhal ehtiyat tədbiri aldı.
- Hə, əlbəttə oxumuşam. Böyük müvəffəqiyyətdir, elə deyilmi? Təsəvvür elə, İv poeziyaya girişib. Həyat möcüzələrlə doludur.
Corc Pereqrinin artıq səbr kasası dolmaq üzrə idi.
- Bu,məni camaatın yanında lap axmaq vəziyyətində qoyub.
- Vay-vay, Corc, bu nə cəfəngiyyatdır danışırsan? Ivin kitab yazmağında heç bir qəbahət yoxdur. Sən gərək onunla fəxr edəsən.
- Boş-boş danışma. Bu ki, onun öz şəxsi hekayətidir. Bunu sən də, başqaları da çox yaxşı bilir. Deyəsən onun məşuqunun kim olduğunu bilməyən elə bircə mənəm.
- Bu, ancaq sənin fantaziyan ola bilər, dost! Belə şeyləri ağlına gətirmək üçün heç bir səbəb yoxdur.
- Qulaq as, Henri. Bizim, demək olar ki, bütün həyatımız bir yerdə keçib. Səninlə hər cür şəraitdə yaxşı vaxtlarımız olub. Mənimlə səmimi ol. Bütün bu hekayətin uydurma olduğuna inandığını gözümün içinə baxıb deyə bilərsənmi?
Henri Bleyn yerində qurcalandı. Qoca Corcun səsindəki kədər onu təşvişə saldı.
- Mənə belə sual verməyə sənin haqqın yoxdur. Ivdən soruş.
- Cəsarət etmirəm, - Corc əzabverici sükutdan sonra dilləndi, p- Qorxuram, birdən o, hər şeyi boynuna aldı?!
Ortaya narahatedici bir sükut çökdü.
- Kim idi bu oğlan?
Henri Bleyn düz dostunun gözünün içinə baxdı.
- Bilmirəm. Ancaq bilsəm də demərəm.
- Əclaf! Görmürsən ki, nə vəziyyətdəyəm? Səncə onun-bunun gülüş hədəfinə çevrilmək xoşdur?
Hüquqşünas bir siqaret yandırdı və bir neçə dəqiqə sükut içində dərindən qullablar vurdu.
- Heç bilmirəm ki, sənə necə kömək edə bilərəm, - nəhayət dilləndi.
- Mən bilən sənin xəfiyyə kimi işə götürdüyün adamlar var. Istəyirm bu adamları işə qoşasan və hər şeyi aydınlaşdırasan.
- Əzizim, öz arvadını xəfiyyələrə güddürmək heç də yaxşı iş deyil. Həm də bu bir yana, fərz edək ki, doğrudan da İvin məhəbbət macərası olub. Axı bu, çox uzun illər bundan əvvəl baş verib. Ona görə də inanmıram ki, ortaya nə isə qənaətbəxş bir şey çıxarmaq mümkün olsun. Görünür onlar bu əlaqələrini məharətlə ört-basdır edə biliblər.
- Cəhənnəmə ki! Sən xəfiyyələrini bu işə qoş. Mən həqiqəti bilmək istəyirəm.
- Yox, Corc, alınmayacaq. Əgər qəti qərarlaşdırmısansa, oda yaxşı olardı ki, bir başqasına müraciət edəsən. Həm də bir mənə bax, de görüm, sənin əlində İvin xəyanəti barədə dəlil-sübut oldu, nə edərdin? On il bundan əvvəl etdiyi xəyanətə görə onu boşasan, lap axmaq vəziyyətinə düşərsən.
- Hər nə olursa olsun, mən bu məsələni aydınlaşdırmalıyam.
- Bunu elə indi də edə bilərsən, amma çox yaxşı bilirsən ki, əgər belə etsən, arvadın səni tərk edib gedəcək. Istəyirsən belə olsun?
Corcun gözlərindən bədbəxtlik oxundu.
- Bilmirəm. Həmişə onun yaxşı həyat yoldaşı olduğunu düşünmüşəm. Evi gözəl idarə edir. Heç vaxt xidmətçi problemimiz olmayıb. Bağ-bağçada möcüzə yaradıb, kən dadamları ilə gözəl münasibətlər qura bilir. Amma cəhənnəm olsun bunlar, mən öz nüfuzumu fikirləşirəm. Mənə həyasızcasına xəyanət etmiş olduğunu bilə-bilə necə onunla eyni dam altında yaşamağa davam edə bilərəm?
- Sən özün ona həmişə sədaqətli olmusan?
- Az-çox, özün bilirsən. Hər halda biz təxminən 20 ildir ki, evlənmişik və İv yataqda heç vaxt arzuolunan qadın olmayıb.
Hüquqşünas yavaşca qaşlarını qaldırdı, ancaq Corc o qədər fikirli idi ki, bunun fərqinə vara bilmədi.
- Inkar etmirəm, aradabir mənim də macəralarım olub. Kişiyə bu lazımdır. Qadınlarda isə bu məsələyə fərqli mövqedən yanaşmalıyıq.
- Bunu biz kişilər belə deyirik də, - azacıq gülümsəyərək Henri Bleyn dedi.
- Kim-kim, İvin yolunu azmağı mənim ömrümdə ağlıma gəlməzdi. Yəni demək istəyirəm ki, o, olduqca ciddi, təmkinli bir qadındır. Bəs bu lənətə gəlmiş kitabı yazmağa onu nə vadar edib?
- Ola bilsin ki, bu, çox acı bir sınaq olub və ona görə də çiynindən belə ağır bir yükü bu cür atmaq ona bir rahatlıq gətirib.
- Yaxşı, qoy belə olsun. Ancaq əgər yazırdısa, lənət şeytana, niyə bunu şərti ad altında verməyib?
- O, öz qızlıq soyadından istifadə edib də. Yəqin ki, bu, onun üçün kifayətdir. Əgər kitab bu qədər marağa səbəb olmasaydı, şübhəsiz ki, bəs olardı.
Corc Pereqrin və hüquqşünas masa arxasında üzbəüz əyləşmişdilər. Corc qolunu masaya dirsəkləmiş, əlini yanağına söykəyərək onun bu fikrinə qaşlarını düyünlədi.
- Bu gənc məşuqun necə bir adam olduğunu bilməmək məni yandırıb tökür. Hətta onun alicənab biri olub-olmamağını söyləmək belə mümkün deyil. Yəni dediyim odur ki, o, ola bilsin ki, ya kənd təsərrüfatı işçisi, ya da hansısa hüquqşünasın ofisində məmur imiş.
- İvi tanıdığım qədəriylə deyə bilərəm ki, o oğlan dəyərli birisi olub. Hər halda onun mənim ofisimdə məmur olmadığından tam əminəm.
- Bu, mənə bir zərbə oldu, - deyə polkovnik ah çəkdi. – Mən də elə düşünürdüm ki, arvadım məni sevir. Əgər o, mənə bu cür nifrət etməsəydi, belə bir kitab yazmazdı.
- Yox, yox, mən buna inanmıram. Onun nifrət etməyi bacardığını belə düşünmürəm.
- Hər halda onun məni sevdiyini demək istəmirsən ki?
- Xeyr.
- Yaxşı, bəs onda onun mənə olan hisslərinə nə ad verək?
Henri Bleyn özünün fırlanan stulunda irəli əyildi və düşüncəli tərzdə Corca baxdı.
- Laqeydlik - mən deyərdim.
Polkovnik diksindi və qızardı.
- Hər halda sən onun dərdindən ölmürsən, elə deyil?
Corc Pereqrin birbaşa cavab vermədi.
- Uşaq sahibi ola bilməmək mənim üçün böyük bir zərbə olub, bununla belə heç vaxt arzularımı gözümdə qoyduğunu ona hiss elətdirməmişəm. Həmişə ona münasibətdə mehriban olmuşam. Müəyyən çərçivə daxilindəmbir ailə başçısı kimi öz borcumu yerinə yetirməyə çalışmışam.
Hüquqşünas dodaqlarını qıdıqlayan təbəssümü gizlətmək üçün iri əli ilə ağzını örtdü.
- Bu, mənim üçün sarsıdıcı bir zərbə olub, - Pereqrin sözünə davam etdi. – Lənət şeytana, hətta on il bundan əvvəl də İv uşaq deyildi axı belə yelbeyinlik etsin. Bir Allah şahiddir ki, onda heç baxılası bir şey də yoxdur. Bu, çox iyrənc bir işdir.
O, dərindən nəfəs aldı.
- Sən mənim yerimdə olsan nə edərdin?
- Heç nə.
Corc Pereqrin oturduğu stulda özünü dikəltdi və Henriyə elə donuq və ciddi bir sifətlə baxdı ki, belə davranışı ondan yalnız alayı yoxlayarkən gözləmək olardı.
- Mən belə şeylərə barmaqarası baxa bilmirəm. Məni gülüş hədəfinə çeviriblər. Bundan sonra başımı dik tutub camaat arasına çıxa bilmərəm.
- Boş-boş danışma, - hüquqşünas kəskin cavab verdi, daha sonra xoş və mülayim bir şəkildə sözünə davam etdi. – Qulaq as, dostum. Bu adam artıq o dünyadadır. Hadisə də çox-çox uzun illər bundan əvvəl baş verib. Unut getsin. Camaata İvin kitabı haqda danış, dil boğaza qoyma, onunla fəxr etdiyini söylə. Elə davran ki, sanki ona özün qədər inanırsan, sanki o, sənə heç bir zaman vəfasızlıq etməyib. Vaxt elə sürətlə keçir, adamların da yaddaşı elə zəifdir ki, tezliklə hamısı unudulacaq.
- Ancaq mən unutmayacağam!
- Siz hər ikiniz gənclik dövrünü adlamış adamlarsınız. İv sənin düşündüyündən də qat-qat artıq şeylər edir və onsuz sən çox yalqız olarsan. Əgər unutmasan, heç də yaxşı olmaz. Bu inadkar başına yeridə bilsən ki, İv səndən də bir az artıqdır, onda hər şey yaxşı olacaq.
- Lənət olsun! Sən elə danışırsan ki, elə bil mənəm günahkar?!
- Xeyr, mən sənin günahkar olduğunu düşünmürəm, ancaq əminəm ki, İvin də bir günahı yoxdur. Güman etmirəm ki, o, bu oğlana aşiq olmağı özü də istəyirdi. Ivin kitabında lap sondakı şeir yadına düşürmü? Şəxsən məndə bu şeir belə bir təəssürat oyatdı ki, oğlanın ölümü onu sarsıtsa da, qadın qəribə bir sövq-təbiiliklə bunu yaxşı qarşılayır. Birlikdə olduqları bütün müddət ərzində qadın onları bir-birinə bağlayan tellərin çox kövrək olduğunu və nə vaxtsa qırılacağını bilirdi. Oğlan eşqinin ən qızğın çağında dünyasını dəyişir və məhəbbətin nadir hallarda uzunömürlü olduğunu heç vaxt bilmir. O. Eşqin yalnız qaynar çağlarını dadmışdı, görmüşdü. Özünün acı kədərində qadın bir şeydə təsəlli tapır ki, zavallı oğlan acı qəm-qüssənin nə olduğunu bilmədi.
- Sənin bu dediklərin mənə o qədər də çatmır, dostum. Amma azdan-çoxdan nə demək istədiyini başa düşürəm.
Corc Pereqrin ümidsizliklə masanın üstündəki mürəkkəb qabına baxdı. Donub qalmışdı. Hüquqşünas maraq və şəfqət dolu nəzərləri ilə ona baxırdı.
- Başa düşürsənmi, necə bir cəsarət sahibi olmalısan ki, hədsiz dərəcədə bədbəxt olduğunu bu cür ustalıqa gizlədə biləsən?, - o, nəzakətlə dilləndi.
Polkovnik Pereqrin köksünü ötürdü.
- Mən məhv olmuşam, amma güman edirəm ki, sən haqlısan. Daldan atılan daş topuğa dəyər. Əgər hay-küy salsam işlər daha da dolaşar.
- Yəni?
Corc Pereqrin təəssüf dolu təbəssümlə davam etdi:
- Sənin məsləhətinə qulaq asacam. Heç bir şey etməyəcəm. Qoy məni axmaq hesab eləsinlər. Cəhənnəmə ki! Əsas məsələ budur ki, mən İvsiz nə edərəm. Ancaq gör sənə nə deyirəm – ölən günəcən başa düşməyəcəyim bir məqam var: axı bu bədbəxt oğlu onda nə tapmışdı?!
Aygün Əziz