6.2.2. Kanada bankı
6.2.2. Kanada bankı
Ölkənin mərkəzi bankı – Kanada bankı səhmdar müəssisə kimi 1934-cü ildə təsis edilmişdir. Onun səhmlərinin sahibləri kommersiya bankları, onların qulluqçuları və xaricilər ola bilməzdi. Kanada Bankı 1935-ci ildə martın 11-də fəaliyyət göstərməyə başladı. Mərkəzi bank 1938-ci ildə şəxsi sahibkarların səhmlərinin hökumət tərəfindən alınması yolu ilə milliləşdirilmişdir. Kanada Bankı öz fəaliyyətinə görə parlament qarşısında məsuliyyət daşıyır və yerinə yetirilən iş barədə ona vaxtaşırı hesabat verir. Bundan başqa, mərkəzi bank hökumətin maliyyə agenti olur. Maliyyə nazirinin müavininin daxil olduğu Direktorlar şurasını hökumət təyin edir.
Kanada bankı banklar bankıdır, çünki o, klirinq sisteminə nəzarət edir. Lisenziyalı kommersiya bankları və digər maliyyə institutları bu sistem vasitəsilə qarşılıqlı hesablaşmaları həyata keçirirlər. Hər bir kommersiya bankı Kanada bankında nağd ehtiyatların müəyyən orta məbləğini saxlamalıdır. Bu məbləğ Kanada Bankının banknotları ilə, depozitlər və avuarlar şəklində olmalıdır. Xəbərdarlıqla götürülən əmanətlər üzrə 4%-lik ehtiyat tələbi əvəzinə və tələbli depozitlər üzrə 12%-lik ehtiyat tələbi əvəzinə 1980-ci ilin banklar haqqında qanunu ilə yeni dərəcələr - uyğun olaraq 3% və 10% müəyyənləşdirilmişdir. Həm də ilk 500 milyon dollar üçün xəbərdarlıqlı əmanətlər üzrə ehtiyat tələbi yalnız 2% təşkil edir. Məcburi ehtiyat dərəcələrinin azaldılması mərhələlərlə 3,5 il ərzində həyata keçirdi. Kassada olan nağd pul ehtiyat tələblər məbləğindən çıxılırdı. Ilkin qiymətləndirməyə əsasən, göstərilən dəyişikliklər
bankların rezerv ayırmalarını təqribən əllidə biri qədər aşağı salmalı idi. Bir ildən artıq müddət üçün qeyri nağd depozitlər (non –encashable deposits) üzrə, həmçinin bəzi digər depozitlər üzrə ehtiyat tələbləri, qeyri bank təşkilatlarının –CBA (Kanada bank müdirlərinin assosiasiyası) üzvlərinin əmanətləri, o cümlədən qeyri rezidentlərin Kanada valyutasında olan əmanətləri ləğv olunmuşdur. Ehtiyat tələbləri tam mülkiyyətdə yerləşən xarici filiallara, həmçinin bütöv və ya qismən mülkiyyətdə olan faktorinq və lizinq şirkətlərinin depozitlərinə tətbiq edilmişdir. Qiymətlərin dəyişmə intervallarına yenidən baxılması yalnız müstəsna hallarda baş verir. Belə müstəsna hallar neft qiymətlərinin kəskin sıçrayışları və təbii fəlakətlərdir. Yeni siyasətə keçidlə birlikdə 1991-ci ildə Kanada Bankı inflyasiya səviyyəsinin 22 ay müddətinə müəyyən dəhlizdə qeyd olunması barədə qərar qəbul etdi. Yaxşı nəticələr əldə edəndən sonra müvəqqəti məhdudiyyəti ləğv etdi.
Kanada Bankının fəaliyyət məqsədləri onun nizamnaməsində müəyyənləşdirilmişdir:
Kanada Bankı kommersiya banklarına qiymətli kağızların bəzi növlərinin girovu ilə altı aydan çox olmayan müddətə kreditlər verə bilir. Kreditlər konkret şərtlərlə və məhdud müddət üçün hökumətə və ya əyalətlərə təqdim oluna bilər. Bankın uçot dərəcəsi minimal dərəcədir və Kanada Bankı kreditləri bu dərəcə üzrə təqdim etməyə hazırdır.
Kanada Bankının fəaliyyət istiqamətlərindən biri hökumətin monetar siyasətinin reallaşdırılmasıdır. 1980-cı illər ərzində Kanada monetar siyasətin adıçəkilən formasını – pul kütləsinin tarqetləşdirilmə formasını əsas tuturdu. Pul kütləsinin targetləşdirmə siyasətinin reallaşdırılmasının effektivliyi bir sıra şərtlərdən asılı idi. Birincisi, pulun targetləşdirilməsi üçün dəyişən göstərici ilə (inflyasiya və ya nominal gəlir) məqsədli aqreqat arasında güclü və etibarlı əlaqənin olması zəruridir. Asılılığın zəif olduğu halda, məqsədli göstəriciyə olan təsir dəyişənin planlaşdırılmış dəyişmələrinə gətirib çıxarmır. Bu növ uyğunsuzluq Kanadada baş vermiş və 1991-ci ildə pul siyasətinin dəyişməsinə gətirib çıxarmışdır. Ikinci şərt Mərkəzi bank tərəfindən pul aqreqatlarının qeyd-şərtsiz nəzarətidir. Bu nəzarət yoxdursa, pul siyasətinin məhz bu formasının həyata keçirilməsini bildirən dəqiq siqnallar avtomatik şəkildə yox olur. Əgər pul kütləsinin məhdud aqreqatlarını tənzimləmək Kanada hakimiyyəti üçün mümkün olsa da, daha geniş M2 və M3 pul aqreqatlarına nəzarət etmək kifayət qədər müşkül məsələyə çevrildi.
Kanadada targetləşdirmə siyasəti gözlənilən çox müsbət nəticələrə gətirib çıxarmadı, çünki ona olan münasibət qeyri ciddi idi və hakimiyyətin uğur qazanmaq şansı yox idi.
1991-ci ilin fevralında Kanada Bankı inflyasiya səviyyəsinin targetləşdirilməsinə keçid barədə elan etdi. Qərara alındı ki, inflyasiyanın məqsədli göstəricisi mərkəzi bankın və hökumətin birgə qərarı ilə təyin ediləcək və müəyyənləşdiriləcək. Göstəricinin əsasını istehlak qiymətlərinin indeksi təşkil edirdi. Istehlak qiymətlərinin indeksi qida məhsullarını, enerjini və dolayı vergiləri nəzərdə tutmurdu. Məqsədli parametrin intervalları aşağıdakılar idi:
Inflyasiya səviyyəsinin tarqetləşdirilməsi bir sıra üstünlüklərə malikdir. O, valyuta targetləşdirilməsindən fərqli olaraq, pul tarqetləşdirilməsi ilə yanaşı diqqətin milli maraqlarda mərkəzləşməsinə imkan verir və xarici təsirlərə meylliliyi azaldır. Mübadilə kursunun məqsədli göstəricisinin rejimi kimi, nəzərdən keçirilən siyasət də ictimaiyyət üçün açıqdır, yəni şəffafdır. Inflyasiyanın məqsədli səviyyəsi pul aqreqatları ilə müqayisədə əhali üçün daha anlaşılandır. Pul aqreqatları isə dəyişən meyarla daha sərt əlaqədə olmalıdır.
Kanada Bankı daima ÜDM ölçülərində dəyişmələrin azaldılması və məşğulluğun artırılması üzrə tədbirləri həyata keçirir. Ölkə stabil ÜDM siyasətini və inflyasiyanın ortamüddətli göstəricilərinin azalmasından uzunmüddətli göstəricilərə tədrici keçid siyasətini yürüdür. Ümumilikdə, inflyasiya səviyyəsinin targetləşdirmə siyasəti monetar hakimiyyəti daha uzaqgörən olmağa və cari vəziyyətdə təmərküzlə birlikdə taktiki yox, strateji məqsədləri reallaşdırmağa vadar etdi.
Həmçinin Kanada iqtisadiyyatı haqqında oxuyun
