Kitablar və mütaliə kateqoriyası üzrə məqalələr

Naşir Penni C.Sansevieri bir yazıçı ilə söhbət edərkən, ya da ondan bir e-mail alarkən adətən belə bir cümlə ilə qarşılaşdığını deyir: “Kitabım çapa hazırdır”.

Amma bu kitabların çoxunun həqiqətən çapa hazır olmadığını deyən Sansevieri bir kitabın çapa hazır olması barədə 7 maddəlik siyahı hazırlayıb.

1. Kitab bazarını yaxşı bilmək. Bu maddə çox vacibdir. Kitab bazarının kodlarını yaxşı bilməniz lazımdır. Mühiti, kitabınıza və çap təcrübənizə təsir edəcək amilləri bilməlisiniz. Bunu necə etmək olar? Nəşr olunmuş kitablar haqqında yazılanları oxumaq, bloqları araşdırmalısınız ki, kitab bazarında baş verənləri anlaya biləsiz.

2. Yazdığınız kitabın janrı və bu janra bazardakı tələbatı analiz etmək. Bu nöqtə adətən diqqətdən qaçır. Kitab bazarında hansı janrların daha çox satıldığını bilirsinizmi? Sizinlə eyni mövzuda yazan başqa kim var? Onların kitablarını alıb oxumusunuzmu? Kitab bazarında nəyin trend olduğunu, hansı kitabların satılıb, hansı kitabların satılmadığını bilmək sizin üçün vacibdir.

1. Sıravi oxucu kitabın səhifələri azaldıqca sevinib tez-bazar qurtarmaq istəyir, hazırlıqlı oxucu isə kitab xoşuna gəlibsə, bitməsini istəmir.

2. Sıravi oxucu kitaba dalıb 4-5 səhifə boyunca oxuduğunu başa düşməsə də davam edir, amma hazırlıqlı oxucu geriyə qayıdıb başa düşmədiyi yerləri təkrar oxuyur.

3. Sıravi oxucu kitabın müəllifinin sadəcə adını eşidib, hazırlıqlı oxucu isə yazıçının həyat və yaradıcılığı haqda məlumatlıdır, digər əsərlərini də oxuyub.

4. Sıravi oxucu kitab oxuyanda diqqəti tez-tez dağılsa da, hazırlıqlı oxucu kitaba elə qapılır ki, hətta onu çağıranda da eşitmir bəzən.

Ceyms Coys
Ceyms Coys XX əsrin ən təsirli, həm də ən çətin başa düşülən ədəbiyyatçılarındandır. Amma kim deyər ki, “Dublinlilər”, “Uliss” kimi ağır əsərlərin müəllifi uşaqlar üçün də çoxlu kitablar yazıb, xüsusilə də pişiklərlə bağlı.

1936-cı ildə Coys nəvəsi Stefana iki nağıl yazıb göndərib. Yazıçının göndərdiyi “Şeytan və pişik” adlı nağıl kitab kimi onun ölümündən sonra çap olunub. Nağılda şəhər merinin şeytanla bağladığı müqavilədən bəhs edilir; mer şeytandan bir körpü tikməyi xahiş edir, şeytan isə bunu bir şərtlə qəbul edir: körpüdən keçən ilk adamın ruhu ona veriləcək. Şeytan işini qurtaranda mer körpüdən bir pişik keçirir və pişik şeytana verilir. Coysun “Kopenhagen pişikləri” adlı ikinci nağıl kitabı isə 2012-ci ildə yayımlanıb.

Ernest Heminquey
1951-ci ildə “Holiday” jurnalı Heminqueyin uşaqlar üçün yazdığı iki nağılı dərc edib: “Yaxşı şir” və “Vəfalı öküz”. Birinci nağılda yaxşı makaron yeməyi xoşlayan, qanadlı bir şirdən bəhs edilir. Afrikaya səfər edən şir orada yaxşı qarşılanmır. Ancaq şir buna görə pis olmur, əskinə həmişə əhvalını yüksək tutmağa çalışır. Afrikadan ayrılanda hətta bir əlvida da deyir: “”Adios”(Əlvida) – şir çox təmiz ispan ləhcəsi ilə dedi, çünki o mədəni aslan idi”.

“Vəfalı öküz” nağılı isə dava etməkdənsə, gül-çiçək iyləməyi sevən öküzdən bəhs edir.

Jurnalist, filoloq, “Serebryannıy dojd” (“Gümüş yağmur”) radiostansiyasında yayımlanan “Kamennıy qost” (“Daş qonaq”) ədəbiyyat verilişinin müəllifi və aparıcısı, müəllim Leonid Kleyn uşaqlarda mütaliə həvəsinin necə oyadılmalı olduğunu bilir.

Mütaliə alışqanlığı zadəganlıq kimi bir şeydir, o ya irsi, ya da şəxsi ola bilər. Doğrudur, şəxsi mütaliə zadəganlığı çox nadir rast olunan haldır.

1. Yaxşı müəllim axtarın
20 il məktəbdə dərs demiş bir şəxs kimi mən əminəm ki, şəxsi zadəganlıq yalnız yaxşı ədəbiyyat müəllimi olan yerdə mümkündür. Özü də bu, 5-ci sinifdən gec olmayaraq baş verməlidir. Uşaqlar olduqca erkən yaşlarda formalaşırlar.

2. Özünüz də kitab oxuyun
Tez-tez valideynlərdən belə şikayətlər eşidirəm ki, uşağa kitab oxumamış kompüterə yaxınlaşmağı da qadağan edirik, televizora da kod qoymuşuq, amma o oxumur ki, oxumur. Soruşuram: “Bəs siz özünüz çox mütaliə edirsiniz?” Cavab olaraq özlərinə haqq qazandırmağa çalışırlar ki, bəs, işimiz çoxdur…

Onda uşağa qarşı nə kimi narazılıqlar ola bilər ki? Hər şey ailədən gəlir. Mütaliə – bir növ genetik mədəni koddur. Məcburən siz heç kimə onu yeridə bilməzsiniz, yalnız öz şəxsi təcrübənizlə bölüşə bilərsiniz. Siz özünüz oxumağa başlasanız uşaq da mütləq mütaliə etməyə başlayacaq. Amma söhbət yalnız əsl ədəbiyyatdan gedir. “Ye, dua et, sev” kimi kitabçalar sayılmır.

Bu cür möhtəşəm yerləri yaratmağı bacarmaq nə iqtisadiyyatın yüksəkliyindəndi, nə də ki başqa bir maddi səbəbdən. Bu sadəcə kitaba verilən dəyərdi. Kitabın möhtəşəmliyini anlamaqdı.

 Bibliothèque Interuniversitaire de la Sorbonne, Paris

Mənə elə gəlir ki, əksər kayzençilər eyni zamanda da möhtəşəm kitab qurdlarıdı. Olmama ehtimalı çox azdı, çünki kitabların içində üzməyi sevməyən, hər kitabı bitirdiyində səbəbsiz xoşbəxtlik yaşamayan, oxuduğu əsərə görə bəzən günlərcə susqun ola bilməyən kayzençi məncə az ola. Əlbəttə Kayzendə hər gün kiçik topiklərlə yeni məlumat qazanırıqsa, yeni kitabla yeni bir dünya kəşf etmiş oluruq.

Amma sizdə də yəqin eyni hal olur, insan hamının bildiyi, hamının oxumuş olduğu, haqqında yüzlərcə insanın fikir söylədiyi əsərlərdənsə təsadüfən ya kitab mağazasında gəzinərkən, ya internetdə tapdığı kitabları daha çox sevir. Yalnız sənə məxsusmuş kimi, şablonlardan uzaqlaşmış kimi hiss edir insan özünü. Əlbəttə klassikləri, dünyaca məşhur əsərləri oxumaq vacibdi, fəqət eyni kitablara bağlı qalmaq da doğru deyil məncə. Sırf o məşhur kitablara hədsiz önəm verildiyindən kitab mağazası rəflərində kəşf edilməyən yüzlərlə kitab var.

Əminəm ki, hər birinizin oxumuş olduğu elə bir əsər var. Bəlkə bir-birimizlə paylaşaq həmin əsərləri?  Mən oxuduğum, lakin çox da tanınmayan və sizlərin də oxumanızı istədiyim bəzi kitabları yazmaq niyyətindəyəm və ümidvaram ki, siz də şərhlərdə mənə öz oxuma tövsiyələrinizi verəcəksiniz (əsas da bir-iki user var onlar).

1. Nikos Kazancakis — Zorba.

Həyat eşqi aşılayan bir kitab. Oxuduqdan sonra insanın psixikasında dərin iz buraxmağı bacarır və dəyişmək arzusuyla alışıb yanırsan. Gündəlik həyatda nə qədər mənasız şeylərə vaxt xərclədiyini, əsl həyatın bu olmadığını əminliklə görürsən. Azərbaycanca tərcümə edilməyib deyəsən bu kitab, türkcə tərcüməsi çox gözəl idi.

2. İvan Qonçarov — Adi əhvalat

Həqiqətən də çox möhtəşəm ad seçimidi, tam mətnə uyğun. Amma səbəbini bilmirəm (bəlkə də yeniyetməlik çağımda oxumuşdum deyə) bu əsər məni olduqca təsiri altına aldı.

3. Viktor Hüqo — Edam məhkumunun son günü

Nə Səfillər, Nə Paris Notr-Dam kilsəsi nə də digərləri. Təkcə bu kiçik əsəri oxumaqla Hüqonu sevmək mümkündür. Hətta oxuduqdan sonra mənə nədənsə elə gəldi ki, bu əsər Kamyunun «Yad»ına da təsirsiz ötüşməyib.
 4. Fyodor Dostoyevski — Bəyaz gecələr Qısa ama kitabı yerə qoyduqdan sonra nə hiss keçirəcəyimi bilmədiyim, dəqqiqələrcə hadisə haqda düşünüb doğru qərar verməyə çalışdığım əsər idi.

5. Və sizə ümümən Per Lagerkvistin və Henrix Böllün əsərlərinə dalmağı məsləhət görərdim.

Etiraf edirəm ki, mən asılıyam. Bütün həyatım boyu bu asılılıq davam edib. Uşaqlığımdan bəri. Mən asılı olduğuma görə utanmalıyam, amma utanmıram.

Mən sadəcə kitab mağazasına qayıdacam. Kitabxanaya qayıdacam. Sonsuz növbəsi olan elektron kitablarımın arasına dönəcəm. Dolu rəflərimin arasına qayıdacam.

Onlar məni tanıyır və sevirlər. Burda mənə lazım olan hər şey var. Mən niyə dayanmalıyam?

Bəs siz niyə başlamırsınız? Siz çox oxuduqca həyatınız da dəyişəcək. Bu belə baş verir...

Siz uğursuzluqlardan, stressdən və sıxıntıdan qaçmağın ən rahat yolunu tapacaqsınız
Alkoqola və dərmanlara üz tutmağa ehtiyac yoxdur. Pulunuza qənaət edin. Kitab oxumağa başlayın. Kitabxanalarda keçirin boş vaxtlarınızı. Başqa dünyalara baş vurun. Obrazların həyatını yaşayın. Bu daha ekonomikdir, daha sürətlidir.

Barak Obama: «Solomonun Nəğməsi» — Toni Morrison

Stiven Kinq: “Milçəklər kralı” — Uilyam Qoldinq

Keyt Uinslet: “Tereza Raken” – Emil Zolya

Corc Kluni – “Hərb və sülh” – Tolstoy

Çoxumuz kitabları, onların qoxusunu uşaqlığımızdan sevirik. Elə sevirik ki, otaqlarımızı rəflərlə, rəfləri kitablarla doldurduq. Bir gün rəflərdə yer qalmadı, masanın, yatağın üstünə, mətbəxə, bəzən hamama kitab qoyası olduq… Amma bir kitabı əlimizə alıb oxumaqdan, sətirlərin altını cızlamaqdan aldığımız ləzzət, həyatımızda elektron kitablara yer verməyimizə əngəl ola bilməz. 

1. Çünki biz qladiator deyilik
Dostoyevsikinin «Karamazov qardaşları», yaxud Murakaminin «1Q84» kimi irihəcmli romanları oxuduğunuzu təsəvvür edin. Bəlkə də noutbukunuzdan da ağır olan bu kitabları yanınızda necə daşıyacaqsınız? Yaxud yerinizdə uzanıb oxuyarkən qollarınızın ağrısına nə qədər dözəcəksiniz?

Fransız yazıçısı Frederik Beqbeder yazır: “Sistem o halda qalib gəlir ki, insanlara öz həbsxanalarını sevirlər.” Sistemin təqdim etdiyi reallıqla barışmaq lazımdırmı? Bir adam və ya qrup azadlıq uğrunda döyüşüb qalib gəlməyə qadirdirmi?

XX və XXI əsrlərdə sistem əleyhinə yazılmış ən məşhur kitablar:

Rey Bredberi, “Farenheytlə 451 dərəcə”
Farenheytlə 451 dərəcə kağızın yanma temperaturudur. Gələcəyin dünyasında kitabları yandırır, insanların başını informasiya zibili ilə doldurur, fərqli düşünənləri elektorşokla müalicə edirlər. Gələcəyin dünyası təhlükəlidir, çünki həqiqidir, çünki öncəgörmələrin bir çoxu artıq baş verib. Amma hələ ki, məhəbbət, gözəllik və həqiqətə can atma var, deməli ümid var.