Kitablar və mütaliə kateqoriyası üzrə məqalələr

Əgər sizdən “Biz niyə bədii ədəbiyyat oxumalıyıq?” soruşan dostlarınız varsa, onları görkəmli ingilis yazıçısı Nil Heymanın məruzəsi ilə tanış edin. 

Bu bir növ maraqlar deklarasiyasıdır. Beləliklə, mən insan həyatında bədii ədəbiyyat oxumağın ən vacib işlərdən biri olduğu haqda danışmaq niyyətindəyəm.

Belə görünür ki, mən qərəzliyəm, çünki mən yazıçıyam, bədii mətnlərin müəllifiyəm. Mən böyüklər üçün də yazıram, uşaqlar üçün də. 30 ilə yaxındır ki, çörək pulumu sözlərin köməyi ilə qazanıram. Şübhəsiz, mən maraqlıyam ki, insanlar bədii ədəbiyyat oxusunlar, kitabxana və kitabxanaçılar yaşasın və oxumağı sevməyə imkan yaratsınlar.

Beləliklə mən yazıçı kimi qərəzliyəm. Lakin mən oxucu kimi daha qərəzliyəm.

Bu gün haqqında yazacağım roman, böyük ümid və gözləntilərlə oxumağa başladığım Cerom Devid Selincerin yeganə romanı "Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan" əsəridi. Əsərdən çox maraqlı olmasını gözləməmin əsas səbəbi onun haqqında oxuduğum fikirlər və bir neçə fakt olmuşdu. İndi o faktları qeyd edim, sonra görün mənə haqq verəcəksiniz, ya yox.

 Amerikalı yazıçı Cerom Devid Selincer bu romanı 1951-ci ildə qələmə almış və roman üzərində 9 il işləmişdir. Roman yazıçıya dünya şöhrəti qazandıraraq qısa müddətdə 60 mln. nüsxə ilə satılmışdır.
Roman nəşr edildiyi gündən əksər amerikan gənclərinin sevimli kitabına çevrilmişdir. Əsərin təsirindən intihar edən gənclər belə olub.
Roman vulqar ifadələrinə və bir çox səbələrə görə bir müddət qadağan edilmişdir.
Ən maraqlısı isə odur ki, ABŞ prezidenti Ronald Reyqana sui-qəsd etmiş Con Hinklin sui-qəsddən əvvəl bu romanı oxumuşdur. 
Con Lennonun qatili Mark Çepmenin də üzərindən Devid Selincerin bu romanı tapılmışdır. 

Yuxarıdakı fikirlərdən sonra bu romanı qısa müddətdə əldə edib oxumağa başladım. Əsər dilimizə Tehran Vəliyev tərəfindən tərcümə edilmişdir və əminliklə onu deyə bilərəm ki, «Qanun» nəşriyyatının bu günə qədərki ən yaxşı tərcüməsidi, mənə görə. Ən əsası ona görə ki, romanın tərcüməsi zamanı bədiiliyə diqqət edilib və hərfi tərcümələr yox dərəcəsindədi. Təkcə kitabın üz qabığını bəyənmədim, ona görə də topikdəki şəkili özüm milliləşdirmişəm.

Bəzən tanımadığımız, bilmədiyimiz əsərləri ya ilk cümləsindəncə sevmiş, ya da bəyənməyib bir kənara qoymuşuq.
Bir əsərin sevilməsi üçün onun ilk cümləsi olduqca böyük əhəmiyyət daşıyır.
Əsərin ilk cümləsi qarmağa keçilirmiş yem kimidir, oxucu “ilişdimi”, vəssalam daha əsərdən qopa bilməz.

“styilist.co.uk” saytı “ Ən yaxşı 100 giriş cümləsi” siyahısını tərtib edib. Onlardan bəziləri:

C. D. Selincer “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan”
“Əgər, siz, doğrudan da, mənim başıma gələn bu sarsaq əhvalata qulaq asmaq fikrindəsinizsə, onda, yəqin, birinci bunu bilmək istəyəcəksiniz ki, mən harada və haçan anadan olmuşam, uşaqlığım hansı bəd əməllərlə əlamətdar olub, mən doğulanacan valideynlərim nə işin sahibi olublar və sair və ilaxır, qısası Devid Kopperfild sicilləməsi; ancaq, düzünü bilmək istəsəniz, mənim bu cür köhnə palan içi tökməyə heç həvəsim yoxdur.”

“Varis” somali dilində çöl çiçəyi deməkdir
Bəzən gözü görən, qulağı eşidən adama oxşasa da adamlıqdan xəbəri olmayan adamlarla bir dünyada, bir mühitdə və hətta bir ölkədə yaşamaq insana dəhşətli gəlir. Lakin həyat bir cəngəllikdir, yaşamaq istəyən mübarizə aparacaq. Varis Driyenin mübarizə dolu həyatı kimi...

Qəribə də olsa, oxuduğum əsərlərin qəhrəmanları həmin həyat kəsiyində həmişə yaşıdlarım olub. Təsadüf bu dəfə də təkrarlandı. Varis Driye romanını yazanda düz 28 yaşını tamam etmişdi. Elə bəndəniz də 28 – ci baharını geridə qoyub. Bu dəfə dünyaya məşhur supermodelin baxış bucağından baxmağa çalışdım. Deyim ki, bu yolçuluqda xeyli yoruldum, üzüldüm.

Varis Driyenin “Çöl çiçəyi” romanını təsadüfən İstanbulda, özü də yazar dostum Musa Əfəndidən xahiş etmişdim. Kitab haqqında fikrini soruşduqda:  “Bir qaradərili supermodelin həyat hekayətidir. Bestsellerdir” — demişdi. Supermodellərə olan təbii maraqlarıma görə Musanı İstanbulda “supermodelsiz” qoydum.

Təəssüratım gözlənilməz effekt verdi. Varisin öz diliylə desək, bu dəbdəbəli həyat haqqında deyildi, Afrikalı, köçəri həyat sürən bir qızcığazın hekayəti idi.

“The Million” saytı jurnalist, yazıçı və tənqidçilərdən ibarət 57 nəfər ekspert qrupu vasitəsilə XXI əsrin 20 ən yaxşı romanını müəyyənləşdirib. 

1. “Orta cins” Ceffri Evqenidis
Bir hermafroditin həyatından bəhs edən açıq və səmimi etiraflar. Onun gözü ilə bir ailənin bir neçə nəslinin tarixçəsi danışılır. Əsər birinci şəxsin dilindən yunan əsilli Amerikan tərəfindən Berlində yazılıb. “Orta cins” 2003-cü ildə Plutser mükafatına layiq görülüb.

2. “Oskar Uonun qısa və təəccüblü həyatı” Juno Dias
Yarı avtobioqrafik roman 2007-ci ildə Dominikan əsilli Amerikalı tərəfindən yazılıb.

Gündəlik həyatda qarşımıza çıxan problemləri, bəzi mənfi alışqanlıqlarımızı aradan qaldırmaq üçün müxtəlif kitablar oxuyuruq. Bunların içində əsasən psixoloqların tövsiyələrinin yer aldığı fərdi inkişaf kitabları çoxluq təşkil edir.

Bəs bədii ədəbiyyat necə? Öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkdiyimiz pis alışqanlıqları aradan qaldırmaq üçün bizə kömək edə bilərmi? Axı bədii ədəbiyyat təkcə oxuyub ani zövq almaq üçün deyil, onun həm də “müalicəvi” əhəmiyyəti də var.

Hər bir yazıçının ən böyük istəyi oxucunu təsirləndirmək, onu kitabı oxumağa elə ilk cümlədən həvəsləndirməkdir. Oxucunun oxuduğu ilk cümlə o kitabın satılması, son cümləsi isə yazıçının daha çox oxucu qazanmasına yardımçı olur. İlk cümləni ilahiləşdirən yazıçılar da az deyil. Məsələn, Nobel mükafatlı şair Oktavio Pasa görə, ilk cümlə ya Yaradandan, ya da gizli bir mənbədən vəhy kimi göndərilir.

Türkiyənin “Zaman” qəzetinin müxbiri Musa İyrek şair Enis Baturun ilk cümlələrlə bağlı maraqlı bir ideyasını reallaşdırıb. İlin əvvəllərində “İncipit” adlı bir institut yaradıb və bütün romanların ilk cümlələrini toplamağa başlayıb.

Saytları əsl arxivi xatırladır; burada eyni vaxtda həm Qustav Floberin “Madam Bovari”sinin, həm Yaşar Kamalın “İncə Məmməd”inin, həm Herman Hessenin “Knulp”unun ilk cümləsini oxumaq mümkündür...

Oxucuların, maraqlananların da gündən-günə artmaqdadır. Musa İyrekin ən yaxşı köməkçiləri də elə onlardır; əllərinə hansı kitab keçsə, ilk cümləsini köçürüb İyrekə göndərirlər.

Həyatlarımızın durğun gölünü dalğalandıran daş kimi, üzləşmək məcburiyyətində olduğumuz çətinliklər, ağrılar… və məhəbbət uğruna keçməli olduğumuz çətin yollar, qurban verdiklərimiz…
“Aşk”- kitab içində kitab, həyatın mənası  axtarışında  bir eşq macərası…
“Aşk “ Elif Şafakdan  axtarışa,  gerçəyə və kəşf etməyə dair bir roman .

Haqqında çox danışılan, çox böyük marağa səbəb olan roman — “Aşk”.
Əsərin müəllifi, əsərləri 30-dan çox dilə tərcümə olunan türk yazar Elif Şafakdır. Roman 2009-cu ildə nəşr edilmiş və orijinal dili ingilis dilidir. Əsər türk ədəbiyyatı tarixində ən qısa zamanda ən çox satılan kitab olmuşdur.

 Bütün bu maraq, rekord satışlar əbəs deyil, təbii ki. Oxucuların ürəyindən xəbər verən roman bütün bu şöhrətə laiqdir. Nizami Gəncəvinin dediyi kimi: “Ürəkdən gələn söz, ürəklərə yol tapar.” Elif Şafak da bu romanda “Aşk”ı  ürəyindən necə gəlibsə, elə də ifadə edib. Kitabı oxuyanlar bunu çox yaxşı hiss edib yəqin ki. Öz adıma deyim ki, roman  məndə belə təəssürat yaratdı.

Elif Şafak özü roman haqda bunları deyir:  “...Bu romanda oxucuya öz ürəyimi açdım. Təsəvvüf mənim sirrimdir, o sirri oxucuya aşkar etdim. Bu kitabı Şəms Təbrizi və Mövlanə Rumi haqqında bir kitab yazmaq arzusuyla qələmə almadım. Bu kitabda mən eşqi anlatmaq istədim. Əsas məqsədim bu idi. Həm dünyəvi, həm də mənəvi ölçülərlə eşqdən yazdım.

Kiatabları sevirəm, amma hər kitabı da yox.  Təsirli kitabları daha çox sevirəm. Kafka kimi desəm, gərək kitab mənə “başıma vurulan zərbə” kimi təsir etsin. (Əgər oxuduğumuz kitab bizi başımıza vurulan zərbə kimi sarsıtmırsa, niyə oxumağa vaxt sərf edək ki? F.Kafka)

Oxuduğum kitablar arasında təsirlilərindən biri də Xalid Hüseyninin məşhur əsəri “Çərpələng uçuran”dı. Əsər bestseller də olub, amma nə yalan deyim, əsəri sırf bestsellerdi deyə oxumaq düzgün deyil, məncə. Çünki, elə bestsellerlər var ki, onlar elə də maraqlı deyil. Mənə görə, o kitablar şans əsəri “Gangnam style” kimi məşhurlaşıblar. :)

Əsərin müəllifi Xalid Hüseyni əfqan əsilli Amerika yazıçısıdır, əsas peşəsi həkimlikdir. “Çərpələng uçuran” onun ilk və ən uğurlu romanıdı.(bildiyim qədəri ilə digər romanı da”Min möhtəşəm günəş”di) Düzünü etiraf etsəm, əsərin türkcə adı daha çox xoşuma gəldi-“Uçurtma avcısı”.

 Diqqətinizi çiçəklənməyə doğru yönəldin.
 Daxildə nə varsa, xaricdə də odur.
 Bu kitab sizə həsr olunur.
 Qoy, bu Sirr sizə ömür boyu sevgi və xoşbəxtlik gətirsin!
 Mən bunu sizə və bütün dünyaya arzu edirəm...
                                                                                    (Ronda Bern)                                                                                        
 
Bir müddət bundan əvvəl oxuduğum, çoxdandı haqqında paylaşmağı düşündüyüm kitab — Sirr.  Əvvəlcə onu deyim ki, kitab dünyada 19 mln nüsxədən çox satılmış, 45 dilə tərcümə edilmişdir. Ümumilikdə psixoloji kitabdı və insana ancaq pozitiv enerji verir.(tam da ehtiyacımız oln şey)
2007-ci ildə çap olunan bu kitabın müəllifi Ronda Berndir. Kitab Azərbaycan dilinə çox tez 2012-ci ildə tərcümə olunub (buna da şükür).

Kitabda söhbət həytımızın birbaşa asılı olduğu və əslində özümüzün də xəbərsiz olduğumuz Sirrdən- cazibə qanunundan gedir. Kitaba görə, sizinlə baş verən hər bir hadisəni, əslində siz öz həyatınıza cəzb etmisiniz. Sizin həyatınız sizin düşüncələrinizdir.
Əvvəlcə insana qəribə gəlsə də dayanıb keçmişə nəzər salanda görürsən ki, Ronda Bernin sözlərində həqiqət var. Ona görə də əziz kayzençilər, pozitiv düşünək ki, hər şey yaxşı olsun!