Uşaq tərbiyəsi kateqoriyası üzrə məqalələr

Böyük yaşlarda puldan doğru istifadə etmək həmin şəxsə kiçik yaşlarından öyrədilən vərdişdən çox asılıdır. Ailələr uşaqlarına xərclik verərkən özünü nəzarətdə saxlamalı və konkret mövqeləri olmalıdır.

Xərclik yaxşı bir hərəkətə mükafat və ya öhdəliyində olan hər hansı işinə ödəmə deyil, uşağa seçməyi, məsuliyyət hissi daşımağı öyrətmək üçün vasitə olmalıdır.

Ümumiyyətlə, uşaqlara 3-cü sinfin sonlarından sonra, yəni 9-10 yaşlarında pul verilməlidir. Az yaşda uşağa pul vermək uşağın ondan (pulu tanımadığına görə) doğru istifadə edə bilməməsi, aldığı hər hansı şeyin qalığını geri istəməməsi, lazımsız «fast food»a xərcləməsinə gətirib çıxarır ki, bu da özünü müəyyən problemlərlə göstərir.

Uşaqların inkişafında bağçaların rolu əvəzolunmazdır. Bəs uşaqlarımızı hansı bağçaya əmanət edəcəyimizə necə qərar verək? Uşaq inkişafı üzrə mütəxxəssislərin fikrinə əsaslanaraq, bağça seçərkən aşağıdakılara diqqət edilməyi məsləhət olunur:

Bağçada neçə uşaq var? Standartları nələrdir?
Bir çox yeri gəzib bunları öyrənməli ona görə qərar verməlisiniz. Orada bir neçə saat qalıb müşahidə edə bilsəz daha yaxşı olar. Beləliklə bağçayla əlaqədar daha dəqiq bir məlumat əldə edərsiniz. Uşağınızın nələrə ehtiyac duyacağını açıq şəkildə bağça rəhbərliyinə bildirin və bağçanın bu ehtiyaclara cavab verib verə bilməyəcəyini soruşun. Əgər uşağınız enerjili və hərəkətlidirsə həyətdə geniş oyun sahəsinin olub-olmamasına diqqət edin.

Uşaqla bir yerdə yemək hazırlamaq onun koqnitiv (idrakının) inkişafına yardım edir. Anaya mətbəxdə kömək etməklə balaca həyat üçün vacib təcrübə qazanmış olur: məsuliyyətli və sərbəst olmağı öyrənir. Mətbəxdə balanızla birgə keçirilən vaxtın əyləncəli və sevincli olmasını istəyirsinizmi? Məqalədə bu haqda danışacağıq. Mətbəxdə uşağın olması bir çox analar üçün dəhşətli yuxu kimi təsəvvür edilə bilər. Onlar qorxurlar ki, birdən uşaq nə isə qırar və ya dağıdar.

“Mətbəx uşaqlar üçün oynamaq yeri deyil” fikrində olub düşünürlər ki, balacanın “yardımından” sonra bütün günü mətbəxi təmizləməyə məcbur olacaqlar. Ən rahat yolu uşaqları cizgi filmlərinin qarşısında oturdub özləri hər şeyi tezbazar hazırlamaqda görürlər. Lakin analar uşaqla birgə yemək hazırlamağın nə qədər faydalı və əyləncəli olduğunu bilsələr, arada bunu təcrübədən keçirərlər.

Son zamanlar bir çox valideynlər arasında belə bir tendensiya dəb halını alıb – “Uşağı vurmuram, əvəzində qışqırıram. Bu ki, vurmaqdan yaxşıdır”. Türkiyəli psixoloq Adəm Günəşin sözlərinə əsasən, çox sərt və yüksək səslə bağırmaq uşağın ürəyində çox dərin yaralar açır. Odur ki, bu cür bağırmağın döyməkdən heç bir fərqi yoxdur. Döyüldükdə də uşaq döyüldüyü üçün deyil, ürəyi ana-ata tərəfindən qoparıldığı və içinə qorxu düşdüyü üçün ağlayır.

Bir anlıq düşünün: övladımız bir kəsdən qorxduqda və ya kimsə tərəfindən incidildikdə bizim üstümüzə qaçır. İncidən şəxs özümüz olduqda isə biz uşaqlarımızın ümidsizliyə qapılmasına səbəb ola bilərik.

Uşaqlarınızla vaxt keçirin
Uşaqlarınızla tez-tez vaxt keçirməlisiniz. Problemlərini dinləməli və onların xoşladığı işlərə maraq göstərməlisiniz. Ən əhəmiyyətlisi isə danışarkən uşağa biganə yanaşmayın, onu diqqətlə dinləyin. Bununla övladınızın şəxsiyyəti haqqında məlumat toplayarsınız. Sizin bu davranışlarınız sayəsində digərlərinə dəyər verməyi və maraq göstərməyi öyrənəcək.

Sizin üçün nə qədər qiymətli olduğunu deyin
Psixoloqların araşdırmalarına görə, bir çox uşaq valideyni üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğunun fərqində deyil. Sizin üçün nə qədər qiymətli olduqlarını hiss etdirmək kifayət deyil, bunu onlara söyləməlisiniz. Əks təqdirdə uşağınız dəyərli olduğunu və ya sevildiyini hiss etməz.

Bəzən uşağımızın pis sözlər danışdığını, ətrafındakıları təhqir etdiyini, söyüş söydüyünü görürük. Elə isə nə etməli? Bunun qarşısını almaq üçün hansı addımları atmalı?…

Bu məsələdə yol verdiyiniz ən böyük səhvlərdən biri də uşağın ağzından pis söz eşidən kimi sərt reaksiya verməyimizdir: “Bir daha bu sözü səndən eşitməyim, yoxsa pis olar”, “Ağzına bibər sürtərəm”, “Bu sözləri həyətdə öyrənirsən, bir də məndən icazəsiz həyətə düşməyəcəksən”, “Sən bu bu sözləri bağçada öyrənmisən?” və s. Bu sözlər, bəlkə də problemin müvəqqəti həll etməyə kömək edə bilər. Ancaq uşaq valideynin yanında söyüş söyməsə də, buna mane olmayan hər hansı bir mühitə düşdükdə yenə söyüş söyməkdə davam edəcək. Yəni, burada əsas məsələ uşağın söyüş söyməyi ata-anasından qorxduğu üçün yox, pis hərəkət olduğunu başa düşdüyü üçün tərgitməsidir. İndi isə bu problemin qarşısını almaq üçün lazım olan tədbirləri nəzərdən keçirək.

Evdə, restoranda, parkda, alış-veriş mərkəzində və ağılınıza gələ biləcək hər yerdə uşaqların əlində netbuk, telefon, planşet görürük. Bəzi valideynlər uşaqları müasir smartfonlardan uzaqlaşdırmaqda çətinlik çəkirlər. Elmi texniki tərəqqi uşaqları öz aludəçisinə çevirib. Lakin qurtuluş yolu var. Bunun üçün uşaqlarınızla birlikdə oyunlar oynaya bilərsiniz.

Mahnını tap
Uşağa bildiyi bir mahnını zümzümə edin, hansı mahnı olduğunu tapıb desin.

Hansı var, hansı yoxdur?
Masanın üzərinə bir neçə əşya qoyun. Uşağa diqqətlə baxmasını deyin. Sonra gözlərini bir bezlə bağlayın və əşyalardan birini gizlədin. Sonra gözlərini açın və ondan hansı əşyanın olmadığını soruşun.

Mən kiməm?
Ağılınızda bir heyvan seçin. Uşaq sizə o heyvanın xüsusiyyətləri haqqında suallar versin. Cavablarınıza əsasən hansı heyvan olduğunu təxmin etməyə çalışsın.

Məktəb yaşına qədər uşaqların fiziki və zehni inkişafının əsas vasitəsi oyundur. Əsas məsələ uşaqla nə qədər oyun oynadığınız deyil, necə və hansı oyunları oynadığınızdır.

Yəni əsas olan kəmiyyət deyil, keyfiyyətdir. Özünüzü övladınızla oynamağa məcbur etməyin. O, canınızın sıxıldığını bilir və hiss edir. Oyun zamanı sizin özünüzə də maraqlı olan məşğuliyyətləri seçməyə çalışın.

Birlikdə olan oyunlardan əlavə, uşaq özü də sərbəst şəkildə başını qatmalı və oynamalıdır. “Özüm edirəm”, “özüm kəşf edirəm” bir müddət sonra “özüm düşünürəm”-ə keçir. Siz uşağın əvəzinə onun fikir istiqamətini qurub, təyin edə bilməyəcəyinizə görə, yalnız “biz birlikdə” deyil, eyni zamanda “mən özüm” də olmalıdır.

Yaxşı uşaq tərbiyə etmək ətrafda gördüyüm bir çox ailəli dostlarımın əsas narahatçılıqlarındandır. Məsuliyyətli və daha yararlı nəsil yetişdirmək amalında olanlar da indidən gərək bu çətin hazırlıqlara başlasınlar ki, vətənə millətə xeyirli fərdləri yetişdirə bilək.

Məşhur fizik Riçard Feynman həmişə atasının onun yetişməsində necə böyük rol oynadığından yazıb. Feynman uşaq yaşlarında parkda dostları ilə oynarkən bir uşaq ondan soruşur.
— Bu quşu tanıyırsanmı?
— Yox, tanımıram
— Demək atan sənə heç nə öyrətməyib, bu qəhvərəngli boğazı olan quşdur.

Əksinə, Feynmanın atası ona çox şey öyrətmişdi. Bu quşun Spencey bülbülü olduğunu, italyanca, portuqalca, çincə, yaponca bu quşun necə adlandığını.

Uşağın tərbiyəsi hövsələ, sevgi, müəyyən güc tələb edən kifayət qədər mürəkkəb və uzun sürən prosesdir. Amma tərbiyə zamanı valideynlər sonradan düzəlməyən nəticələrə gətirən bir çox səhvlərə yol verirlər. Tərbiyə prosesini düzgün təşkil etmək üçün uşaq psixoloqları tərəfindən tətbiq olunmuş prinsiplər var.

1. Uşağı şərtsiz qəbul etmək lazımdır. Yəni onu gözəl, bacarıqlı, ağıllı, köməkçi olduğuna görə deyil, sadəcə var olduğu üçün sevmək lazımdır.

2. Əgər uşaq sizdən xahiş etmirsə, onun gördüyü işə qarışmayın. Bununla siz ona bildirmiş olursunuz ki, “sən bacaracaqsan!”.

3. Əgər uşaq çətinlik çəkirsə və köməyinizi qəbul etməyə hazırdırsa, ona mütləq yardım edin. Bu zaman yalnız onun bacarmadığını edin, digər işləri ona buraxın.

4. Bu gün sizinlə birgə etdiklərini sabah təkbaşına edəcək.